ظهور و بروز شهرها، سرزمین‌ها و اعلام جغرافیایی در شعر حافظ شیرازی

فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

دوره 17، شماره 25، خرداد 1400، صفحه 66-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

محمد کشاورز بیضایی^*

دانشآموختۀ دکترای تاریخ ایران دورۀ اسالمی، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

حافظ شیرازی از شاهبازان سترگ و بلند پرواز قلمرو شعر و ادب ایران و جهان به شمار می­ رود که در افق ­ها و ساحت­ های حسی و ذهنی مختلف بال گشوده و بسیاری از بلندی ­ها و قله­ های نامکشوف آن را کشف نموده است. در این میان جهان دیدگی حافظ و چگونگی و چرایی ظهور و بروز اعلام جغرافیایی و متعلقات مربوط به آن در اشعار وی، مسألۀ قابل­ درنگی است که چندان به آن پرداخته نشده است. این جستار با روشی توصیفی- تحلیلی، ظهور و بروز شهرها و اعلام جغرافیایی در شعر حافظ و میزان توفیق وی را در کانون توجه خود قرار داده است. دریافته­­ های تحقیق نشان می دهند که جهان دیدگی حافظ علی ­رغم اینکه در ساحت عینی وآفاقی، در دریا از حدود جزیرۀ هرمز و در خشکی از اصفهان و یزد فراتر نرفته، اما در ساحت ذهن و خیال، با وقوف و شناختی کم ­نظیر و حصولی، جغرافیای بسیطی از سرزمین ­ها و شهرهای فلات داخلی و خارجی ایران را در اشعارش درنوردیده است. وی با هنرمندی و ظرافت رشک­ انگیزی برخی از شهرها، و اعلام جغرافیایی را در پیوندی تنگاتنگ با جغرافیای فرهنگی و تاریخی آنان، به مثابۀ ظرفی در خدمت خلق فضاسازی­ های تازه و سحرانگیز حسی و ایجاد مضامین عاشقانه و عارفانه قرار داده و آن را در قالب ایهام،  تلمیح ، تمثیل و دیگر صناعات ادبی در دیوانش وارد نموده است.

کلیدواژه‌ها

اعلام جغرافیایی؛ حافظ شیرازی؛ دیوان؛ سرزمین‌ها؛ شهرها؛ ظهور و بروز