تحلیل عوامل کلیدی موثر بر مسکن گروه های کم درآمد شهری مطالعه موردی: شهر رشت

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 4، دوره 16، شماره 3، مهر 1400، صفحه 489-507   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

صمد سمیع¹؛ مهرداد رمضانی پور^{* 2}؛ لیلا ابراهیمی²؛ آمنه حقزاد²

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران

²استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران

چکیده

مقدمه: مسکن کالایی بادوام، غیرمنقول، چندبعدی، غیرهمگن و بسیار پرهزینه است و در سازمان اجتماعی فضا نیز نقش بسیار مؤثری دارد به همین دلیل در برنامه­ریزی مسکن باید سیاست­هایی اتخاذ شود تا برای هریک از گروه­های اجتماعی مثل گروه­­های کم­درآمد شرایط دسترسی به مسکن تسهیل شود که یکی از روش­های نوین جهت رسیدن به این مهم در برنامه­ریزی، روش­های مبتنی بر آینده­پژوهی می­باشد.
هدف پژوهش: در این راستا هدف از پژوهش حاضر شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر مسکن گروه­های کم­درآمد شهری می‌باشد.
روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر ازلحاظ هدف کاربردی- نظری و ازنظر ماهیت تحلیلی و اکتشافی می­باشد. به‌منظور گردآوری اطلاعات موردنیاز به‌طور توأمان از دو شیوه کتابخانه­ای- اسنادی و پیمایشی استفاده می‏شود. جامعه آماری پژوهش کارشناسان مرتبط با مسکن و گروه‌های کم‌درآمد می‌باشند که به دلیل مشخص نبودن تعداد جامعه جهت نمونه‌گیری از میان آن‌ها 35 نفر به‌صورت هدفمند انتخاب‌شده‌اند. جهت تجزیه‌وتحلیل داده­ها نیز از تکنیک پویش محیطی و دلفی و نرم‌افزار میک­مک استفاده شده شد.
قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمرو پژوهش شهر رشت می­باشد.
یافته­­ها و بحث: بر اساس یافته­های حاصل از روش دلفی و پویش محیطی، 43 عامل به‌عنوان عوامل مؤثر در برنامه­ریزی مسکن گروه­های کم­درآمد شهر رشت شناخته شدند که پس از تحلیل صورت گرفته توسط نرم‌افزار میک­مک، در نهایت 15 عامل ازجمله قیمت مسکن، بیکاری، سیاست‌های نامناسب فقرزدایی، نرخ رشد جمعیت، اجاره مسکن، مصالح ساخت، سرمایه‌گذاری‌های دولتی و خصوصی، قیمت زمین، اعتبارات ساختمانی، هزینه‌های ساخت‌وساز، نبود حکمروایی خوب شهری، توزیع ناعادلانه منابع قدرت، میزان درآمد، تورم، عوارض و مالیات­ها به‌عنوان عوامل کلیدی مؤثر در توسعه مسکن گروه­های کم­درآمد شهر شناسایی شده­اند.
نتایج : یافته های پژوهش حاضر با تایج پژوهش زیاری و همکاران (1396) با عنوان الگوی تأمین مسکن گروه های کم درآمد در رابطه با سرمایه‌گذاری­‌های دولتی و خصوصی، توزیع ناعادلانه منابع قدرت مرتبط با مسکن گروه های کم درآمد همسو می باشد. همچنین به لحاظ تاثیر سیاست‌های نامناسب فقرزدایی در بهبود مسکن و وضعیت گروه های کم درآمد با پژوهش آرشین و سرور (1396) تحت عنوان ارزیابی سیاست‌های اجرایی دولت در تامین مسکن گروه‌های کم درآمد شهری در کلان شهر مشهد همسو می­باشد و از لحاظ تاثیر  میزان تورم، میزان درآمد و هزینه‌های ساخت‌وساز در مسکن گروه­های کم درآمد با مقاله زیاری همکاران (1389) با عنوان بررسی وضعیت مسکن گروه­های درآمدی و برآورد مسکن گروه­های کم درآمد در استان هرمزگان همسو می­باشد.

کلیدواژه‌ها

مسکن؛ اقشار کم‌درآمد؛ نرم افزار میک‌مک؛ شهر رشت

مراجع

احدنژاد روشتی، محسن، مرادی مفرد، سمیرا. (1392)، نقش استراتژی توسعه شهری (CDS) در سیاست­های تامین مسکن گروه­های کم درآمد شهری (مورد مطالعه: ناحیه صفرآباد و بی سیم شهر زنجان). فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، ۳(12)، ۳۵-۴۸.

اشکوری، معصومه؛ سید حسن. (1387)، راهنمای عملی برنامه­ریزی و آینده­پژوهی، تهران: انتشارات پیام.

ایران­نژاد، محمد جواد (1396). مطالعه مسکن برای گروه­های کم درآمد شهری با تاکید بر پایداری اجتماعی؛ نمونه موردی شهر ایلام. نشریه مدیریت شهری، ۱۶(49)، ۶۷-۷۶.

آرشین، مهسا؛ سرور، رحیم. (1396). ارزیابی سیاست‌های اجرایی دولت در تامین مسکن گروه‌های کم درآمد شهری (مطالعه موردی: کلان شهر مشهد). مطالعات مدیریت شهری، 9(30)، 81-95.

پنداریان، لطیف؛ دریاباری، جمال الدین؛ بخشنده نصرت، عباس(1398)، آسیب­شناسی تحقق­پذیری طرح­های شهری در ایران و ارائه پیشنهاد در راستای ارتقاء آن: نمونه موردی منطقه ۲۲ شهر تهران، فصلنامه جغرافیا، ۱۷(61)، ۲۵-۳۷.

توکلی­نیا، جمیله؛ ضرغامی، سعید (1397)، آسیب­شناسی برنامه­های ملی پنجم و ششم توسعه اقتصادی, اجتماعی و فرهنگی کشور در زمینه تامین مسکن گروه­های کم درآمد شهری. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 5(16), 47-82.

تیموری، راضیه (1396). تحلیل اکولوژیکی عوامل کلیدی موثر در برنامه­ریزی فضای سبز تبریز با استفاده از اسکن محیطی و تحلیل سازه. پایان­نامه دکتری، گروه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز.

جافری، رحیم؛ موسوی، میرنجف؛ مصیب­زاده، علی. (1398). سنجش عوامل موثر بر رضایت­مندی از مساکن گروه­های کم­درآمد شهری (مطالعه موردی: مسکن مهر شهرضا). نشریه جغرافیای اجتماعی شهری، ۶(15)، ۱۶۹-۱۸۶.

حیدری چیانه، رحیم؛ رضاطبع ازگمی؛ سیده خدیجه. (1389). نقش استراتژی توسعه شهری(CDS)  در سیاست­های تامین مسکن گروه­های کم درآمد شهری، مطالعه موردی: شهر رشت. فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، ۴۲(73)، ۵۹-۸۲.

خدایی، زهرا؛ میره، محمد. (1390). مروری بر تجربیات جهانی در زمینه تامین مسکن برای گروه­های شهری کم درآمد، اولین کنفرانس اقتصاد شهری شهری ایران، مشهد.

رمضانی، مریم؛ صالحی فرد، محمد؛ ابراهیمی، حسن؛ رهنما، علی؛ خراسانی، نسرین. (1396)، تعیین استراتژی­های مبتنی بر سناریو در سازمان زمین و مسکن شهر مشهد مقدس. فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، ۵ (20)،  ۸۳-۹۸.

زیاری، سمیه؛ فرهودی، رحمت الله؛ پوراحمد، احمد؛ حاتمی­نژاد، حسین (1397). الگوی تامین مسکن گروه­های کم درآمد (مطالعه موردی: شهر کرج). فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، ۴۹(102)، ۸۶۹-۸۸۳.

زیاری، کرامت الله؛ پوراحمد، احمد؛ حاتمی­نژاد، حسین؛ محمدی، اکبر (1395). برنامه­ریزی مسکن گروه­های کم­درآمد شهری با تاکید بر توانمندی مالی و خط فقر مسکن (جمعیت شهری استان کردستان). فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، ۴۸(96)، ۲۱۱-۲۲۶.

زیاری، کرامت­الله، پرهیز، فرهاد، مهدنژاد، حافظ، اشتری، حسن. (1389). ارزیابی مسکن گروه­های درآمدی و ارائه برنامه تامین مسکن اقشار کم درآمد (نمونه موردی: استان لرستان). پژوهش­های جغرافیای انسانی (پژوهش­های جغرافیایی)، 42(74), 1-21.

زیاری، کرامت­الله، حبیبیان، بهار، و ورشوی، منیژه، و گشتیل، فروغ. (1396). تحلیلی بر نقش مسکن اجاره بشرط تملیک در تامین نیاز گروه­های شهری (مطالعه موردی: شهر کرج). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی (چشم­انداز جغرافیایی)، 2 (پیاپی 39), 211-228.

زیاری، کرامت­الله، و مهدنژاد، حافظ، آقاجانی، محمد و پرهیز، فرهاد. (1389). بررسی وضعیت مسکن گروه­های درآمدی و برآورد مسکن گروه­های کم درآمد (نمونه موردی استان هرمزگان). تحقیقات جغرافیایی، 25(3 )، 29-55.

سعیدی، جعفر، علیزاده افشار، فرهاد. (1395). رویکردهای مسکن برای برنامه­های توسعه شهری کم درآمد در ایران، پنجمین کنگره بین­المللی مهندسی عمران، معماری و توسعه شهری، تهران.

سوری، امیررضا؛ حیدری، حسن؛ افضلی، حسین. (1391). بررسی رابطه متغیرهای طرف تقاضا و عرضه موثر بر بخش مسکن بر قیمت مسکن در ایران. پژوهش­های رشد و توسعه پایدار (پژوهشهای اقتصادی)، 12(1)، 113-140.

شاطریان، محسن؛ کیانی سلمی، صدیقه؛ قنبری، رعنا. (1369). ارزیابی اثرات اقتصادی - اجتماعی و کالبدی مسکن مهر از دیدگاه ساکنان (مطالعه موردی: مسکن مهر شهرکاشان). فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه­ای)، ۷(3)، ۱۰۹-۱۲۶.

صارمی، حمیدرضا؛ ابراهیم­پور، مریم. (1391). بررسی شاخص­های مسکن ایران و جهان (مطالعه موردی: ایران, انگلیس و فرانسه). هویت شهر، 6(10), 91-102.

صرافی، مظفر. (1382). مرور ویژگی­های مسکن خودساخته، مجموعه مقالات حاشیه­نشینی و مسکن غیر رسمی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران: جلد اول.

صفرعلی­زاده، اسماعیل. (1399). تحلیل شاخص‌های کمی و کیفی مسکن در شهر ارومیه. مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 15(2)، 529-544.

عابدینی، اصغر. (1392). ارزیابی سیاست های دولت برای تأمین مسکن خانوارهای شهری کم درآمد در ایران مطالعه موردی ارومیه، پایان نامه دکتری، دانشگاه تبریز، تبریز.

غمامی، مجید؛ خاتم، اعظم؛ اطهری، کمال. (1386). مدیریت یکپارچه و حل مسئله اسکان غیررسمی: شرایط تحقق طرح مجموعه شهری تهران، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.

فضلعلی، زینب؛ پورطاهری، مهدی؛ رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا. (1397)، بررسی تغییرات مسکن روستایی استان مازندران. فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، 50(104)، ۳۳۹-۳۵۴.

فنی، زهره؛ بیرانوندزاده، مریم؛ سبحانی، نوبخت؛ سلطان­زاده، اکبر. (1396). تحلیل جایگاه تعاونی­های مسکن در نظام برنامه­ریزی مسکن در ایران. مجله پژوهش­های بوم شناسی شهری، ۸(15)، ۷۹-۹۶.

مجد، امید؛ فتح­الهی، افسون. (1388). معرفی آینده­نگاری: نیم نگاهی به تجربیات آغازین ژاپن، آلمان و ایران،  فصلنامه رشد فناوری، ۵(17)، ۶۳.

محمدپور جابری، مرتضی؛ ابراهیم­زاده، عیسی؛ رفیعیان، مجتبی؛ رامین ساعد موچشی. (1395). شناسایی و تحلیل اثرات متقابل عوامل کلیدی و سنجش میزان پایداری منطقه­ای با رویکرد آینده­نگاری راهبردی مطالعه موردی؛ استان خراسان شمالی. فصلنامه جغرافیا و پایداری محیط، ۶(20)، ۱-۱۷.

مرکز آمار ایران (1395). سالنامه عمومی نفوس و مسکن 1395، رشت.

نظم­فر، حسین؛ عشقی، علی؛ علوی، سعیده. (1396). تحلیل فضایی قیمت مسکن در شهر تبریز. فصلنامه مدرس علوم انسانی (برنامه­ریزی و آمایش فضا)، ۲۱(4)، ۱۸۳-۲۰۸.

نعیمی، کیومرث. (1397). آینده­پژوهی، برنامه­ریزی و توسعه مسکن شهری با تأکید بر مسکن غیررسمی مطالعه موردی: مسکن غیر رسمی در سنندج. پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز.

یزدانی، محمد. (1397). شناخت عوامل موثر در محدوده فقر شهری، مطالعه موردی: شهر اردبیل.

Atuesta, L. H., & Hewings, G. J. (2019). Housing appreciation patterns in low-income neighborhoods: Exploring gentrification in Chicago. Journal of Housing Economics, 44, 35-47.

Ebekozien, A., Abdul-Aziz, A. R., & Jaafar, M. (2019). Housing finance inaccessibility for low-income earners in Malaysia: Factors and solutions. Habitat International, 87, 27-35.

Ellis, P., & Roberts, M. (2015). Leveraging urbanization in South Asia: Managing spatial transformation for prosperity and livability. World Bank Publications.

Gilbert, A. G. (2014). Free housing for the poor: An effective way to address poverty?. Habitat International, 41, 253-261.

Yu, H. J., & Lee, S. (2010). Government housing policies and housing market instability in Korea. Habitat International, 34(2), 145-153.