تحلیل فضایی تاب‌آوری مناطق شهری در برابر مخاطرات محیطی با تأکید بر پاندمی کرونا (مطالعه موردی: شهر تبریز)

مطالعات جامعه شناسی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 شهریور 1400

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jss.2021.1933739.1348

نویسندگان

حمیده غلامی¹؛ علی پناهی^{* 2}؛ حسن احمدزاده³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا وبرنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

²استادیارگروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران (نویسنده مسئول).

³استادیارگروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

یکی از مخاطراتی که از سال 2019 در تمامی نقاط جهان گسترش یافته است، شیوع ویروس کرونا (کووید-19) می‌باشد. با توجه به اثرات منفی این بیماری (سلامتی افراد، اجتماعی و اقتصادی) در مناطق مختلف و شرایط زیست شهرها، هدف از تحقیق حاضر بررسی و تحلیل فضایی مناطق شهر تبریز از منظر تاب‌آوری در برابر پاندمی کرونا، به‌منظور شناخت نارسایی موجود و ارائه‌ی راهکارهایی در راستای افزایش تاب‌آوری فضاهای مختلف شهر به‌ویژه مناطق آسیب‌پذیر می‌باشد. در این راستا، روش تحقیق از نظر هدف، کاربردی، از نظر شیوه‌ی اجرا، پیمایشی و از نظر زمانی، مقطعی است. جامعه‌ی آماری تحقیق نیز شامل جمعیت مناطق 10گانه‌ی شهر تبریز (1773033 نفر) می‌باشد که حجم نمونه بر اساس مدل کوکران 383 نفر محاسبه گردیده است. همچنین به‌منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره‌ی VIKOR و مدل وزن‌دهی آنتروپی شانون استفاده شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که از منظر تاب‌آوری در برابر پاندمی کرونا منطقه 2 شهر در وضعیت کاملاً مطلوب، مناطق 3، 6 و 10 در وضعیت مطلوب، مناطق 1 و 5 در وضعیت مطلوبیت نسبی، منطقه 7 در وضعیت نامطلوب و مناطق 4، 8 و 9 نیز در وضعیت کاملاً نامطلوب قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری؛ مخاطرت محیطی؛ پاندمی کرونا؛ شهر تبریز

مراجع

پرورش، زهرا (1392). سنجش تاب‌آوری اجتماعات جدید شهری در مواجهه با مخاطرات طبیعی (نمونه موردی: شهرهای جدید منطقه‌ی شهری اصفهان)، پایان­نامه‌ی کارشناسی ارشد برنامه­ریزی منطقه­ای، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده‌ی معماری و شهرسازی، گروه طراحی و برنامه­ریزی مجتمع زیستی، استاد راهنما: مجتبی رفیعیان.

دربان آستانه، علیرضا؛ هرائینی، مصطفی. (1398). تحلیل فضایی تاب‌آوری اجتماعی-اقتصادی اجتماعات محلی در برابر زلزله (مطالعه موردی: بخش آفتاب شهرستان تهران). جغرافیا و برنامه‌ریزی، دوره‌ی 23، شماره 68، صص 111-91.

زادولی خواجه، شاهرخ. (1397). بازاندیشی بوم‌محور در امکان‌سنجی ارتقاء کیفی – کالبدی مناطق اسکان غیررسمی بر اساس معیارهای مسکن حداقل (بررسی تطبیقی کلان‌شهرهای اهواز و تبریز)، رساله‌ی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، استاد راهنما: سعید ملکی.

شکری فیروزجاه، پری. (1396). تحلیل فضایی میزان تاب‌آوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات محیطی. برنامه‌ریزی توسعه‌ی کالبدی، دوره‌ی 4، شماره 6، صص 44-27.

ملکی، سعید؛ رضایی اسحق‌وندی، ساره. (1398). سنجش و تحلیل فضایی-کالبدی مؤلفه‌های تاب‌آوری شهری، نمونه موردی: شهر ایذه. جغرافیا و مطالعات محیطی، دوره‌ی 8، شماره 31، صص 32-17.

Anderies, J.M., Folke, C., Walker, B., & Ostrom, E. (2013). Aligning key concepts for global change policy: robustness, resilience, and sustainability. Ecol. Soc, 18, 1–8.

Batty, M. (2009). Cities as complex systems: scaling, interaction, networks, dynamics and urban morphologies. In: Meyers, R.A. (Ed.), Encyclopedia of Complexity and Systems Science, Springer, Berlin.

Boon, H J., Cottrell, A., King. D., Stevenson, R.B. & Millar, J. (2012) Bronfenbrenner’s bio ecological theory for modeling community resilience to natural disasters. Nat Hazards, 60(3), 381–408.

Chandler, D., & Coaffee, J. (2016) The Routledge handbook of international resilience. New York: Routledge.  

Coaffee, J., & Clarke, J. (2015). On securing the generational challenge of urban resilience. Town Planning Review, 86(3), 249–255.

Coaffee, J., Therrien, M.-C., Chelleri, L., Henstra, D., Aldrich, D. P., Mitchell, C. L., Rigaud, E., et al. (2018). Urban resilience implementation: A policy challenge and research agenda for the 21st century. Journal of Contingencies and Crisis Management, 26(3), 403–410.

Department for International Development (DFID). (2011). Defining disaster resilience: A DFID approach paper. London: DFID.

Fong, M. W., Gao, H., Wong, J. Y., Xiao, J., Shiu, E. Y. C., & Ryu, S. (2020). Nonpharmaceutical measures for pandemic influenza in nonhealthcare settings-social distancing measures. Emerging Infectious Diseases, 26(5), 976–984.

Frantzeskaki, N. (2016). Urban Resilincer, A concept for co-creating cities of the future. Erasmus University Rotterdam, The Netherlands.

Gallopin, G, C. (2006). Linkages between vulnerability, resilience, and adaptive capacity. Global Environmental Change, 16 (3), 293–303.

Ghosh, A., Nundy, S., Ghosh, S., & Mallick, T. K. (2020). Study of COVID-19 pandemic in London (UK) from urban context. Cities, 106, 1-9.

Ingalls, M.L., & Stedman, R.C. (2016). The power problematic: exploring the uncertain terrains of political ecology and the resilience framework. Ecol. Soc. 21, 1–11.

Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). (2012). Managing the Risks of Extreme Events and Disasters to Advance Climate Change Adaptation: A Special Report of Working Groups I and II of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge: Cambridge University Press.

Klein, R, J., Nicholls, R, J., & Thomalla, F. (2003). Resilience to natural hazards: How useful is this concept? Global Environmental Change Part B: Environmental Hazards, 5 (1–2), 35–45.

Lee, W., Kim, H., Choi, H, M., Heo, S., Fong, C, K. Yang, J., Park, C., Kim, H., & Bell, L, B. (2021). Urban environments and COVID-19 in three Eastern states of theUnited States. Science of the Total Environment, 779, 1-10.

MacKinnon, D., & Derickson, K, D. (2012). From resilience to resourcefulness: A critique of resilience policy and activism. Progress in Human Geography, 37(2), 253–270.

Malik, K., Meki, M., Morduch, J., Ogden, T., Quinn, S., & Said, F. (2020). COVID-19 and the Future of Microfinance: Evidence and insights from Pakistan forthcoming. Oxford Review of Economic Policy, graa014.

Porter, L., & Davoudi, S. (2012). The politics of resilience: A cautionary note. Planning Theory and Practice, 13(2), 329–333

Seeliger, L., & Turok, I. (2013). Towards sustainable cities: extending resilience with insights from vulnerability and transition theory. Sustain, 5, 2108–2128.

Spaans, M., & Waterhout, B. (2017). Building up resilience in cities worldwide–rotterdam as participant in the 100 Resilient Cities Programme. Cities, 61, 109–116.

Sun, H., Zhen, F., Lobsang, T., & Li, Z. (2019). Spatial characteristics of urban life resilience from the perspective of supply and demand: A case study of Nanjing, China. Habitat International, 88, 1-10.

Taylor, M. (2014). The political ecology of climate change adaptation: Livelihoods, agrarian change and the conflicts of development. First ed. Routledge, London.

Tung Kwok, C, Y., Wong, M, S., Chan, K, L., Kwan, M., Nichol, J, E., Liu, C, H., Ha Wong, J, Y., Wai, A., Chan, L., Li, Y., Huang, J., & Kan, z. (2020). Spatial analysis of the impact of urban geometry and socio-demographic characteristics on COVID-19, a study in Hong Kong. Science of the Total Environment, 764, 1-15.

United Nations International Strategy for Disaster Risk Reduction (UN-ISDR). (2012). How to Make Cities More Resilient: A Handbook for Mayors and Local Government Leaders. Geneva: UN-ISDR.

Wei, J., & Lin, X. (2008). The Multiple Attributed Decision-Making VIKOR Method and Its Application. IEEE.

Weichselgartner, J., & Kelman, L. (2014). Geographies of resilience: Challenges and opportunities of a descriptive concept. Progress in Human Geography, Publisher: SAGE Publications.

World Health Organization. (2020a). WHO Director-General's Opening Remarks at the Media Briefing on COVID-19 - 11 March 2020. [WWW Document]. URL. https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-themedia-briefing-on-covid-19—11-march-2020. (Accessed 12 June 2020).

World Health Organization. (2020b). Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Situation Report- 144. [WWW Document]. URL. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200612-covid-19-sitrep-144.pdf?sfvrsn=66ff9f4f_2. (Accessed 12 June 2020).

Zaman G., & Vasile, V. (2014). Conceptual framework of economic resilience and vulnerability at national and regional levels. Institute of National Economy, Romanian Academy.

Zhang, P., Zhang, L., Chang, Y., Xu, M., Hao, Y., Liang, S., Liu, G., Yang, Z., & Wang, C. (2019). Food-energy-water (FEW) nexus for urban sustainability: a comprehensive review. Resour. Conserv. Recycl, 142, 215–224.

Zhu, Y., Xie, J., Huang, F., & Cao, L. (2020). Association between short-term exposure to air pollution and COVID-19 infection: evidence from China. Sci. Total Environ, 727, 1-13.