برنامه ریزی راهبردی مدیریت یکپارچه شهری در کلانشهرهای ایران (مطالعه موردی: کلانشهر تهران)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 4، دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 62، خرداد 1402، صفحه 51-67   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شهرام امیرانتخابی^{* 1}؛ مجید اکبری²؛ وحید بوستان احمدی³؛ مسلم ضرغام فرد⁴

¹استادیار گروه جغرافیا دانشگاه پیام نور ایران

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، ایران

³دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

⁴دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران ایران

چکیده

مدیریت یکپارچه شهری، از جمله مهمترین و اساسی‌ترین مسائل قابل تامل و بررسی در عرصه‌ی مدیریت های کلان شهری به شمار می‌رود. علی‌رغم آنکه بیش از 100 سال از برخورداری شهر تهران از نظام مدیریت شهری به سبک مدرن می‌گذرد، اما به دلیل غلبه رویکرد تمرکزطلبانه دولت در اداره شهرها، شهرداری‌ها و شوراها همچنان از جهت وظیفه تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری شهری از استقلال مناسبی برخوردار نیست. لذا توجه و تبیین این مسئله از مهمترین مسائلی به شمار می رود که با توجه به رشد و گسترش کالبدی – فضایی و جمعیتی و نیز تعدد و پیچیدگی مسائل و چالش‌های شهر تهران، ضروری می نماید. این نوشتار با هدف برنامه‌ریزی راهبردی مدیریت یکپارچه شهری در کلانشهر تهران با قیاس تطبیقی و با تکیه بر مدل برنامه‌ریزی راهبردی Meta-SWOT انجام گرفته است. پژوهش حاضر از نظر روش‌، توصیفی- تحلیلی و از لحاظ هدف‌گذاری‌ کاربردی می‌باشد. روش جمع‌آوری داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای و پیمایشی بوده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن بود که در بین منابع و توانایی‌های داخلی عامل‌های اصلاح قوانین مدیریت شهری، یکپارچه نمودن همه بازیگران عرصه مدیریت شهری و مدیریت کلی گرا به شهر, بیشترین امتیاز را به خود اختصاص دادند. همچنین نتایج بررسی عوامل خارجی محیطی که نشان می‌دهد مولفه‌های ناشناخته ماندن نگرش یکپارچه در مدیریت شهری، عدم تفکیک رهبری سیاسی از مدیریت تخصصی و نبود یا ضعف ساز و کارهای تقویت ارتباطات سازمانی نشانگر میزان تاثیر عوامل کلان محیطی است. براساس بررسی های صورت گرفته مناطق شمالی کمترین و مناطق جنوبی کلانشهر تهران بیشترین میزان ناهماهنگی را دارند. بنابراین متناسب با رشد شهرنشینی در تهران فقدان شکل گیری مدیریت یکپارچه شهری بوجود آمده است. در نتیجه هماهنگی معقولی بین ساخت فضاها و کالبد شهر و محیط طبیعی و فیزیکی با وضع اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی وجود ندارد

کلیدواژه‌ها

برنامه‌ریزی راهبردی؛ مدیریت یکپارچه شهری؛ توسعه پایدارشهری؛ مدل Meta-SWOT؛ کلان‌شهر تهران

مراجع

ابراهیم­نیا، وحیده و عبدی دانشپور، زهره. (1395). سیاستگذاری در بزرگ­شهر تهران: واکاوی دوگانه یکپارچگی-غیریکپارچکی. نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی. 22(1)، 28-17.

اتقائی، حمید و پیله­ور، علی اصغر. (1393). تدوین الگوی تحقق مدیریت یکپارچه مادرشهرها، نمونه موردی: مشهد. نشریه معماری و شهرسازی آرمان­شهر، 17، 301-285.

اکبری، مجید؛ سرور، رحیم؛ سبحانی، نوبخت و موسوی­­نور، سید علی. (1396). کاربست مدل Meta-SWOT در برنامه­ریزی و مدیریت صیانت وتوسعه پایدارحریم کلانشهرها (مطالعه موردی: حریم پهنه جنوبی کلان­شهر تهران). فصلنامه مجلس و راهبرد، 24(91)، 100-67.

آشتیانی عراقی، مجیدرضا؛ سرور، رحیم؛ زیویار، پروانه و فلاح تبار، نصرالله. (1399). تحقق مدیریت یکپارچه شهری با تأکید بر نقش و قدرت بازیگران سطوحِ مختلف مدیریت شهری در شهر تهران. فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 11(40)، 31-46.

بابایی، مهناز و ابراهیمی، سعید. (1395). مطالعه و بررسی مؤلفه­های مدیریت یکپارچه در شهر اصفهان. فصلنامه اقتصاد شهری، 1(1)، 36-17.

بدری، سیدعلی؛ رضوانی، محمدرضا، ترابی، ذبیح­الله و ملکان، احمد. (1394). متا سوات، ابزاری استراتژیک برای برنامه­ریزی گردشگری پایدار؛ مورد مطالعه: روستای مغیان، فصلنامه برنامه­ریزی و توسعه گردشگری، 4(13)، 50-29.

پرهیزکار، اکبر و فیروز بخت، علی. (1390). چشم­انداز مدیریت شهری در ایران با تاکید بر توسعه پایدار شهری. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 8(32)، 67-43.

حقجو، محمدرضا؛ زندیه، سمیه و ابراهیم­نیا، وحیده. (1392). چارچوب بکارگیری فن در برنامه­ریزی فضایی مبتنی بر تفکر راهبردی. فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی شهری، 1(3)، 98-77.

حمدی، کریم و امیرانتخابی، شهرام. (1389). کلان شهر تهران بزرگ وچالش­های مدیریت شهری. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 7(26)، 13-1.

حیدریان، شیدا و رحیمی، محمود. (1396). تدوین و سنجش معیارهای مداخله یکپارچه در ساماندهی سکونتگاه­های غیررسمی با رویکرد حکمروایی شهری (نمونه موردی: ناحیه نایسر شهر سنندج). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 12(4)، 915-933.

خلیجی، محمدعلی؛ سرور، رحیم و زرآبادی، زهرا سادات سعیده. (1397). تحلیلی بر انواع تفرق‌ها و میزان اثرگذاری آنها بر تحقق مدیریت یکپارچه حریم پایتخت. مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه های انسانی، 13(2)،283-303.

دویران، اسماعیل؛ کاظمیان، غلامرضا؛ مشکینی، ابوالفضل؛ رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا و کلهرنیا، بیژن. (1391). مدیریت یکپارچه شهری در ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی شهرهای میانی ایران؛ مورد: زنجان و همدان. نشریه مدیریت شهری، 10(30)، 68-53.

رضائی، میثم و زنگی آبادی، علی. (1399). ارزیابی و تحلیل نقش کنشگران مدیریت شهری در مدیریت یکپارچة بافت تاریخی کلان‌شهر شیراز با استفاده از مدل ANP. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 10(36)، 179-196.

صیامی، قدیر و وکیلی، جواد. (1395). تبیین سناریوهای مشارکت­جویانه و دمکراتیک نهادی در ساختار نظام حکمروایی منطقه کلانشهری تهران. فصلنامه مجلس و راهبرد، 23(86)، 302-269.

طالقانی، محمد و رضایی، پرویز. (1386). عملکرد مدیریت شهری در سیستم یکپارچه مدیریت جامعه (مفاهیم ـ کاربردها). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 2(4)، 69-61.

عزیزی، محمد مهدی؛ ابویی اردکان، محمد و نوری، نسرین. (1391). بررسى نقش کنشگران و ابزارهای مدیریت شهری در یکپارچگى مدیریت کلانشهر تهران. نشریه هویت شهر، 10(6)، 16-5.

قائد رحمتی، صفر، خاوریان گرمسیر، امیررضا. (1394). نقش تکنیک Meta SWOT در برنامه­ریزی راهبردی گردشگری شهر یزد، مجله برنامه­ریزی و آمایش فضا، 20(1)، 205-179.

کاظمیان، غلامرضا و میر عابدینی، سیده زهره. (1390). آسیب­شناسی مدیریت یکپارچه شهری در تهران از منظر سیاستگذاری و تصمیم­گیری شهری، نشریه­های زیبا-معماری و شهرسازی، 3(46)، 38-27.

محمدی، کاوه. (1387). مدیریت شهری یکپارچه و اهداف ایران 1400، ماهنامه شهرداری­ها، شماره 92، تهران.

Agarwal, R., Grassl, W., & Pahl, J. (2012). Meta-SWOT: introducing a new strategic planning tool. Journal of Business Strategy, 33(2), 12-21.

Akio. T. (2005). the Critical Assessment of the Resource-Based View of Strategic Management. International Affairs. 3, 125-150.

Barney, J. B. (1991). Firm Resources and Sustained Competitive Advantage. Journal of Management. 17(1),  99-120.

Bloomberg. (2012). SWOT, PESTEL, Porter’s 5 Forces and Value Chain.1-16. http://cfcdn.ivoryresearch.com/wp-content/uploads/2013/04/Bloomberg-Business-sample1.pdf.

Brooks, K., Barclay, K., Grafton, R. Q., & Gollan, N. (2020). Transforming coastal and marine management: Deliberative democracy and integrated management in New South Wales, Australia. Marine Policy, 104053.

Bryson, J. M. (2011). Strategic Planning for Public and Nonprofit Organizations: A Guide to Strengthening and Sustaining Organizational Achievement. Vol. 1, John Wiley & Sons, 2011.

Chakrabarty, B. K. (2001). Urban Management - Concepts, Principles, Techniques and Education. Cities. 18(5), 331–345.

Ertan, T., & Eğercioğlu, Y. (2016). Historic City Center Urban Regeneration: Case of Malaga and Kemeraltı, Izmir. Procedia - Social and Behavioral Sciences. (223), 601-607.

Gillespie, A. (2007). Foundations of Economics-Additional Chapter on Business, Oxford University Press.

Jones, G., & C. Hill. (2013). Strategic Management Theory: An Integrated Approach, Mason, Ohio South-Western, Cangage Learning.

McGill, R. (1995). Urban Management Performance. Cities. 12(5), 337-351.

McGill, R. (1998). Urban Management in Developing Countries. Cities. 15(6), 463–471.

McGill, R. (2001). Urban Management Checklist. Cities. 18(5), 347–354.

Penrose, E. T. (1959). The Theory of the Growth of the Firm. John Wiley, New York.

Rivolin, J.U. & Faludi, A. (2005). The Hidden Face of European Spatial Planning: Innovation in Governance,

Rotmans, J., & Van Asslt, M. (2000). Policies and innovations in developing countries. Westport: Greenwood Praeger Press.

Rusmarsidik, T. (2000). Models of urban governance for bandung metropolitian area in Indonesia. University of Canberra, Centre for Developing Cities.

Stead, D., & Harry, G. (2005). Integrating Transport, Land use Planning and Invironment Policy Views of Practitioners from Denmark, England and Germany. The European Journal of Social Science Research, 18(4).

Wernerfelt, B. (1989). From critical resources to corporate strategy. Journal of general management. 14(3), 4-12.

Ying, Y., Shou, Y., & Wu, X. (2005). Empirical Analysis of Urban Management and Public Services in Chinese Cities. International Conference on Services Systems and Services Management, China.