بررسی سبک شناختی عناصر جامعه در عهدنامه مالک اشتر و دعای چهل و هفتم صحیفه سجادیه

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 2، دوره 12، شماره 47، مهر 1400، صفحه 33-59   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.684495

نویسندگان

علی صادق نژاد¹؛ محمدحسن معصومی²؛ سیداکبر غضنفری²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

چکیده

معادل واژه «سبک» در زبان عربی تعبیر «اسلوب» و در زبان انگلیسی «style» است. یکی از دانش‌هایی که امروزه در قلمرو زبان و ادبیات چون دیگر حوزه‌های هنری اهمیت و استقلال یافته، سبک‌شناسی است. سبک‌شناسی توصیف و تحلیل انواع صورت‌های زبانی در کاربردهای عملی زبان است. مفاهیم سبک و تنوع سبکی در زبان مبتنی بر این فرض کلی است که درون نظام زبان محتوایی واحد را می‌توان در بیش از یک صورت زبانی رمزگذاری کرد. سبک در زبان صرفاً نمایی روبنایی نیست، بلکه بر عکس بخش اساسی از معنای رسانده شده توسط نویسنده را تشکیل می‌دهد. سبک‌شناسی برای بررسی همه انواع متون کاربرد دارد امّا بررسی متون دینی یکی از مهم‌ترین زمینه‌های سبک شناسی است. جامعه یعنی مجموعه‌هایی از افراد انسانی که با نظامات و سنن، آداب و قوانین خاص به یکدیگر پیوند خورده و زندگی دسته جمعی دارند؛ امام علی(ع) و امام سجّاد(ع) ضمن خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها بیانات علمی و ارزشمندی درباره این پدیده ارائه داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

نهج‌ البلاغه؛ صحیفه سجادیه؛ جامعه؛ عهدنامه؛ توصیف ادبی- هنری

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

ابن الأثیر، ابوضیاء الدین. 1995م، مثل السائر فی أدب الکاتب والشاعر، تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید، بیروت: المکتبة العصریة.

ابن جنی. 1992م، الخصائص، چاپ اول، قاهره: دار الکتب المصریة.

ابن منظور، ابی الفضل جمال الدین محمد بن مکرم، بی تا، لسان العرب، قم: نشر ادب حوزه.

ابو زید، نصر حامد. 1380ش، معنای متن: پژوهش در علوم قرآن، ترجمه مرتضی کریمی نیا، تهران: انتشارات طرح نو.

انیس، ابراهیم. 1374ش، آواشناسی زبان عربی، ترجمه ابوالفضل غلامی و صفر سفیدرو، تهران: اسوه.

آیتی، عبدالمحمد. 1372ش، صحیفه سجادیه، چاپ اوّل، تهران: انتشارات سروش.

البستانی، محمود. 1409ق، البلاغه فی ضوء المنهج الاسلامی، مشهد: انتشارات مجمع البحوث الاسلامیة.

البستانی، محمود. بی تا، بلاغت جدید، محمدحسن معصومی، چاپ دوم، قم: مارینا.

بن عیسی طاهر. 2008م، البلاغة العربیة، بی جا: دار الکتب الجدیدة.

تفتازانی، سعد الدین. 1388ش، مختصر المعانی، چاپ نهم، قم: دار الفکر.

خطیب قزوینی. 2002م، تلخیص المفتاح، تحقیق: یاسین الایوبی، چاپ نخست، بیروت: المکتبة العصریة.

خویی، میرزا حبیب الله. 1386ش، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، چاپ دوم، قم: مؤسسه دار العلم.

دانشنامه امام علی. 1380ش، مقاله امام علی و سیاست، علی ذوعلم، چاپ اول، ج6، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

الرافعی، مصطفی صادق. 1997م، اعجاز القرآن والبلاغة النبویة، چاپ اوّل، قاهره: دار المنار.

زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله. 1975م، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دار التراث.

زوبعی، طالب محمد اسماعیل. 1996م، من أسالیب التعبیر القرآنی؛ دراسة لغویة واسلوبیة فی ضوء النصّ القرآنی، بیروت: دار النهضة العربیة.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1379ش، شاعر آیینه‌ها؛ بررسی سبک هندی و شعر بیدل، چاپ چهارم، تهران: آگاه.

شمیسا، سیروس. 1374ش، کلیات سبک شناسی، چاپ سوم، تهران: انتشارات فردوس.

شمیسا، سیروس. 1380ش، کلیات سبک شناسی، چاپ ششم، تهران: نشر فردوس.

صادق الرافعی، مصطفی. بی تا، اعجاز القرآن والبلاغة النبویة، بیروت: دار الکتاب.

عبدالمطلب، محمد. 1994م، البلاغة والأسلوبیة، چاپ اوّل، قاهرة: الشرکة المصریة العالمیة للنشر.

عبده، شیخ محمد. 1427ق، شرح نهج‌ البلاغه، چاپ اول، بیروت: مؤسسة الخرسان للمطبوعات.

عزام، محمد. 2001م، النص الغائب: تجلیات التناص فی الشعر العربی، دمشق- سوریا: منشورات اتحاد کتاب العرب.

علی الفرج. 1379ش، تکوین البلاغة، چاپ اول، بی جا: منشورات دار المصطفی لإحیاء التراث.

فتوحی، محمود. 1390ش، سبک شناسی؛ نظریه‌ها رویکردها و روش‌ها، چاپ اوّل، تهران: نشر سخن.

فضل، صلاح. 1998م، علم الأسلوب ومبادئه واجراءاته، چاپ اوّل، قاهره: دار الشروق.

گلدمن، لوسین و تئودور آدورنو و دیگران. 1377ش، درآمدی بر جامعه شناسی ادبیات(مجموعه مقالات)، ترجمه محمد جعفر پوینده، بی جا: انتشارات نقش جهان.

مجد فقیهی، محمدعلی. 1385ش، آشنایی با صحیفه سجادیه، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی دفتر برنامه ریزی و تدوین متون درسی.

مغنیه، محمدجواد. 1387ش، در سایه سار نهج ‌البلاغه، قم: دار الکتب الاسلامیة.

مکارم شیرازی، ناصر. 1393ش، پیام امام امیر المؤمنین، قم: دار الکتب الاسلامیة.

میرصادقی، میمنت. 1374ش، واژه‌نامه هنری، چاپ دوم، تهران: کتاب مهناز.

نحله، محمود احمد. 1981م، لغة القرآن الکریم فی جزء عمّ، بیروت: دار النهضة العربیة.

همایی، جلال الدین. 1386ش، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ27، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

وهبه، مجدی. 1997م، معجم مصطلحات الأدب، چاپ اوّل،‌ بیروت: بی نا.

 

مقالات

صالح، رفیق أحمد معین. 2003م، «دراسة أسلوبیة فی سورة مریم»، رسالة الماجستیر، جامعة النجاح الوطنیة، نابلس.

ممتحن، مهدی و ابراهیم اقبال و سید مهدی حسینی میلانی. 1394ش، «دستورالعمل‌ها و دستاوردهای دعا در نهج البلاغه»، مجله پژوهش های نهج البلاغه، شماره 46، صص 75-102.