خوانشی بر اصحاب اعراف(تفسیر قرآن به قرآن)

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 9، دوره 12، شماره 47، مهر 1400، صفحه 225-253   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.684501

نویسندگان

جهانگیر ولدبیگی^{* 1}؛ عباس رهبری²

¹عضو هیأت علمی و عضو گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان، پردیس شهید مدرس، کردستان، ایران

²عضو هیأت علمی و عضو گروه آموزش اسلامی دانشگاه فرهنگیان، پردیس شهید مدرس، کردستان، ایران

چکیده

اصحاب اعراف مفهومی قرآنی است. این اصطلاح دو بار در سوره اعراف آیات 46 و 48 آمده است؛ در این آیات بیان شده، اصحاب اعراف رجالی هستند با ویژگی‌های خاص؛ همه را با چهره می‌شناسند، بر اهل سعادت سلام می‌گویند و اهل شقاوت را سرزنش می‌کنند و از بودن با آن‌ها به خدا پناه می‌برند. در ماهیت و مصداق اصحاب اعراف، دیدگاه‌های مختلف بیان‌ شده است؛ آن‌ها فرشتگان، پیامبران، شهدا، کسانی که اعمال خوب و بد یکسانی دارند، اهل فترت و... هستند. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی و اسنادی(کتابخانه‌ای)، و با روش تفسیر قرآن به قرآن، به نقد و بررسی برجسته‌ترین دیدگاه‌ها در این زمینه پرداخته و به ارائه خوانشی دیگر از این گروه اشاره دارد. توضیحاتی را در مورد اصحاب یمین، اصحاب شمال و ویژگی‌های اصحاب اعراف را بر اساس آیات و روایات توضیح داده است و با ذکر مشخصات اصحاب اعراف، این اصحاب را بر مبنای آیات مشخص کرده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ اصحاب یمین؛ اصحاب شمال؛ اصحاب اعراف

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

‏‫ابن سعد، محمد بن سعد. ۱۴۰۵ق، الطبقات الکبری، بیروت- لبنان: دار بیروت.

‏‫ابن عاشور، محمد بن طاهر. ۱۹۸۴م، التحریر والتنویر من التفسیر، تونس: الدار التونسیه للنشر.

‏‫ابن فارس، احمد بن فارس. ۱۴۰۴ق، معجم مقاییس اللغة، محقق: عبد السلام محمد هارون، ج1-6، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

‏‫ابن منظور، محمد بن مکرم. ۱۳۷۵ق، لسان العرب، بیروت- لبنان: دار صادر.

‏‫ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی. ۱۴۲۲ق، زاد المسیر فی علم التفسیر، محقق: عبد الرزاق مهدی، بیروت- لبنان: دار الکتاب العربی.

‏‫ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم. ۱۴۱۱ق، تفسیر غریب القرآن، محقق: ابراهیم محمد رمضان، بیروت- لبنان: دار و مکتبة الهلال.

‏‫ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر. ۱۴۱۹ق، تفسیر القرآن العظیم، محقق: محمد حسین شمس‌الدین، بیروت- لبنان: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون.

‏‫الفوزان، صالح بن فوزان بن عبدالله. ۲۰۰۳م، مجموع فتاوی فضیلة الشیخ صالح بن فوزان، بی جا: دار ابن خزیمه.

‏‫آلوسی، سید محمود. ۱۴۱۵ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، محقق: علی عبدالباری عطیه، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.

‏‫پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. مرکز فرهنگ و معارف قرآن. ۱۳۸۲ش، دایرة المعارف قرآن کریم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

‏‫حسکانی، عبیدالله بن عبدالله. ۱۳۸۰ش، شواهد التنزیل، ویراستار: بشیر خزامی پور، مترجم: احمد روحانی، قم- ایران: دار الهدی.

‏‫دهخدا، علی اکبر. ۱۳۷۷ش، لغتنامه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

‏‫راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد. ۱۳۹۲ش، مفردات الفاظ القرآن فی غریب القرآن، محقق: ندیم مرعشلی، بیروت- لبنان: دار الکاتب العربیه.

‏‫زحیلی، وهبه. ۱۴۱۸ق، التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج، بیروت- لبنان: دار الفکر المعاصر.

‏‫سبحانی، ناصر. ۱۳۸۷ش، بررسی کلی نماز و تفسیر سوره فاتحه، تهران: نشر احسان.

‏‫سید قطب، ابراهیم شاذلی. ۱۴۱۲ق، فی ظلال القرآن، چاپ دوم، ج1-6، بیروت- لبنان: دار الشروق للنشر و التوزیع.

‏‫سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر. ۱۴۰۳ق، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، محقق: عبدالله بن عباس ابن‌ عباس بیروت: دار الفکر.

‏‫شوکانی، محمد بن علی. ۱۴۱۴ق، فتح القدیر، چاپ اول، بیروت: دار ابن کثیر.

‏‫صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. ۱۳۸۶ش، مفاتیح الغیب، مترجم: نجفقلی حبیبی، مصححین: محمد خواجوی و علی بن جمشید نوری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

‏‫طباطبایی، سید محمد حسین. ۱۳۷۴ش، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم: سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

‏‫طباطبایی، محمد حسین. بی‌تا، المیزان فی تفسیر القرآن، ج1-20، بیروت- لبنان: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

‏‫طبرسی، فضل بن حسن. ۱۳۶۰ش، ترجمه تفسیر مجمع البیان، مترجمان: هاشم رسولی، علی صحت، حسین نوری همدانی، احمد بهشتی، ابراهیم میر باقری، محمد رازی، و...، مصححین: هدایت‌ الله مسترحمی، سید آقا موسوی کلانتری، و رضا ستوده، محقق: محمد مفتح،‌ ج1-27، تهران: فراهانی.

‏‫طبرسی، فضل بن حسن. ۱۴۰۸ق، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، محققین: هاشم رسولی و فضل‌ الله یزدی طباطبایی، بیروت - لبنان: دار المعرفة.

‏‫طبری، محمد بن جریر. ۱۹۰۳م، جامع البیان فی تفسیر القرآن(تفسیر الطبری)، ج1-30، بیروت- لبنان: دار المعرفة.

‏‫فخر رازی، محمد بن عمر. ۱۴۲۰ق، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، ج۱-32، بیروت- لبنان: دار احیاء التراث العربی.

‏‫فراهیدی، خلیل بن احمد. ۱۴۰۹ق، العین، محققین: مهدی مخزومی، ابراهیم سامرائی، و محسن آل عصفور، قم- ایران: مؤسسه دار الهجره.

‏‫قرشی بنابی، علی‌اکبر. ۱۳۷۱ش، قاموس قرآن، تهران- ایران: دار الکتب الاسلامیه.

‏‫قرطبی، محمد بن احمد. ۱۳۶۴ش، الجامع لأحکام القرآن، تهران- ایران: ناصرخسرو.

‏‫قمی، علی بن ابراهیم. ۱۴۰۴ق، تفسیر القمی، قم: چاپ طیب موسوی جزایری.

‏‫محلی، جلال الدین محمد بن احمد و عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی. ۱۴۱۶ق، تفسیر الجلالین، چاپ اول، بیروت- لبنان: مؤسسة النور للمطبوعات.

‏‫مصطفوی، حسن. ۱۳۶۸ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران- ایران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

‏‫معین، محمد. ۱۳۷۱ش، فرهنگ فارسی، شش جلدی، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

‏‫مقدسی، مطهر بن طاهر. ۱۳۷۴ش، البدأ والتاریخ، مترجم: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.

‏‫مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان. ۱۳۸۰ش، تفسیر نمونه، ج1-28، تهران- ایران: دار الکتب الاسلامیه.

 

مقالات

‏‫اکبرنژاد، مهدی و روح الله محمدی. ۱۳۸۹ش، «مفهوم شناسی اعراف و اعرافیان در روایات تفسیری»، شماره1، سال چهل و سوم.

‏‫چگینی، رسول ۱۳۹۶. «مقایسه تطبیقی منابع معرفتی تفسیر قرآن از منظر فریقین در بازخوانی آیات «اصحاب اعراف»»، مطالعات تطبیقی قرآن و حدیث، ش9.

‏‫مطوری، علی. ۱۳۹۸ش، «بیان روش‌های تفسیر قرآن با قرآن»، مطالعات قرآنی، دوره 10، شماره 40، صص217-230.