نقش قواعد تفسیری در ترجمه‌های قرآن کریم

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 11، دوره 12، شماره 47، مهر 1400، صفحه 281-303   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.684504

نویسندگان

قاسم فائز¹؛ حسین رضایی^{* 2}

¹استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

²دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

ارائه معارف قرآن به زبان‌های دیگر از شاخصه‌های اصلی تبلیغ این کتاب الهی است. از سوی دیگر ترجمه قرآن کریم متأثر از تفسیر آن؛ و تفسیر قرآن نیز متأثر از قواعدی است که مفسر در تفسیر به کار می‌برد، لذا برخی از قواعد تفسیری(نه لزوماً همه آن‌ها) به طور غیر مستقیم در ترجمه قرآن مؤثر خواهد بود. هدف پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه­ای انجام شده، شناسایی، بررسی و تبیین نقش اینگونه قواعد تفسیری در فهم و ترجمه­های ارائه شده از قرآن کریم است. بر اساس نتایج حاصله از این تحقیق، قواعد تفسیری مؤثر در ترجمه قرآن عبارت‌اند از قاعده استفاده از تأویل، قاعده اعتبار سیاق، قاعده جری و تطبیق، قاعده مناسبت، قاعده اعتبار مجاز، قاعده خاص و عام، قاعده تبیین مجمل به مبین و قاعده توجه به مفهوم و منطوق که نقش هر یک از آن‌ها در ترجمه قرآن کریم نیز در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها

ترجمه؛ قاعده تفسیری؛ مفسر؛ مترجم

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

ابن فارس، أحمد بن فارس. 1399ق، معجم مقاییس اللغة، بیروت: دار الفکر.

ابن قتیبة، عبدالله بن مسلم. 1423ق، تأویل مشکل القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.

ابن منظور، محمد بن مکرم. ۱۴۱۴ق، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

ابن‌اثیر جزری، مجدالدّین. 1364ق، النّهایة فی غریب الحدیث والأثر، قم: مؤسّسه اسماعیلیان.

اشعری، علی بن اسماعیل. 1419ق، مقالات اشعریین، بیروت: مکتبة العصریة.

آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن. ۱۴۰۳ق، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت: دار الأضواء.

بوبنهایم، فرانک و إلیاس، ندیم. 1423ق، ترجمه معانی قرآن کریم به زبان آلمانی، مدینه: الملک فهد لطباعة المصحف الشریف.

حاجی خلیفه. ۱۴۱۳ق، کشف الظنون، بیروت: دار الکتب العلمیه.

حازمی، أحمد بن عمر. بی تا، الشرح المختصر لنظم الورقات، بی جا: بی نا.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1332ق، المفردات فی غریب القرآن، کتابخانه مدرسه فقاهت.

زرقانی‏، محمد عبد العظیم. بی‌تا، مناهل العرفان فی علوم القرآن‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

زرکشی، بدرالدین. 1376ق، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دار احیاء الکتب العربیة.

زرکلی، خیرالدین. ۱۹۹۷م، الاعلام، بیروت: دار العلم للملایین.

زمخشری، محمود بن عمر. 1407ق، تفسیر الکشاف، بیروت: دار الکتاب العربی.

سبت، خالد بن عثمان. ۱۴۲۱ق، قواعد التفسیر جمعاً ودراسةً، مصر: دار ابن عفوان.

سرخسی، شمس الائمة. 1414ق، کتاب المبسوط، بیروت: دار المعرفة.

سرمد، زهره و عباس بازرگان و الهه حجازی. 1385ش، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، تهران: نشر آگه.

سیفی، علی­اکبر. ۱۴۲۸ق، دروس تمهیدیة فی القواعد التفسیریة، بی جا: النشر الاسلامی.

سیوطی، جلال­الدین. 1394ق، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربی.

طباطبایى، سیدمحمدحسین، 1417ق، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.

طبری، محمد بن جریر. 1422ق، جامع البیان، بی جا: دار الهجرة.

طریحی، فخر الدین. 1375ق، مجمع البحرین، کتابخانه مدرسه فقاهت.

عک، خالد بن عبدالرحمن. 1406ق، اصول التفسیر وقواعده، بیروت: دار النفائس.

فاکر میبدی، محمد، 1428ق، قواعد التفسیر لدی السنة والشیعة، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة.

فراهیدی، خلیل بن أحمد، 1410ق، العین، کتابخانه مدرسه فقاهت.

قاسمی، محمد. 1418ق، محاسن التأویل، بیروت: دار الکتب العلمیه.

مظفر، محمدرضا. 1373ش، اصول الفقه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

نملة، عبدالکریم. 1420ق، الْمُهَذَّبُ فی عِلْمِ أُصُولِ الفِقْهِ الْمُقَارَن، الریاض: مکتبة الرشد.

هلالی، تقی الدین. 1417ق، ترجمه معانی قرآن کریم به زبان انگلیسی، مدینه: الملک فهد لطباعة المصحف الشریف.

واسطی زبیدی، محب الدین. 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر.

 

مقالات

ابراهیمی، ابراهیم و اصغر طهماسبی. 1393ش، «تحلیل و بررسی افزوده‌های تفسیری در شش ترجمه معاصر قرآن کریم»، پژوهش­های‌ترجمه ‌در ‌زبان ‌و ‌ادبیّات ‌عربی، سال 4، شماره 11.

احسانی، کیوان. 1396ش، «بررسی تأثیر عوامل درون‌متنی بر ناهمسانی ترجمه‌های قرآن کریم»، پژوهش‌های ادبی-قرآنی، دوره 5، شماره 2، صص 19-36.

سلطانی، اختر. 1394ش، «تأثیرپذیری ترجمه‌های معاصر فارسی قرآن از مبانی ترجمه»، مطالعات قرآنی، دوره 6، شماره 21، صص 73-94.

شاکر، محمدکاظم. 1381ش، «ترمینولوژی مبانی و روش‌های تفسیر قرآن»، مقالات و بررسی‌ها، شماره 77.

عظیم­پور، عظیم. 1380ش، «حذف در قرآن و تأثیر آن در ترجمه‌های فارسی»، مقالات و بررسی‌ها، دفتر 70، صص 75-92.

غراب، کمال الدین، 1377ش، «راهی میان ترجمه و تفسیر»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 13.

مروتی، سهراب و مینا یعقوبی. 1394ش، «بررسی تأثیر پیش‌فرض‌های مذهبی بر ترجمه قرآن کریم»، مطالعات قرآنی، دوره 6، شماره 21، صص 95-106.