آسیب‌شناسی اعتقاد دینی در شعر سنایی

فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

دوره 17، شماره 26، شهریور 1400، صفحه 1-21   

نوع مقاله: مقاله مروری

نویسنده

علی دهقان^*

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسالمی، تبریز، ایران

چکیده

     آسیب ­شناسی دینی آفاتی را بررسی می­ کند که به اعتقادات و باورهای دینی و یا به آگاهی و معرفت دینی و علمی در یک جامعه دینی وارد می ­شود. شناخت این آسیب­ ها زمینه ­های سلامت و بهداشت دینداری را تسهیل می­ کند. متون ادب فارسی از بدبینی به باورها، اخلاق و رفتار دینی دینداران سرشار است. شعر حکیم سنایی غزنوی عارف متشرع قرن ششم هجری، نماینده برجسته نوعی از قصیده در زبان فارسی است که به نقد جامعه و زهد و عرفان و اخلاق و آسیب ­شناسی رفتار و اعتقاد ناسالم دینی می پردازد. در این مقاله آسیب­ شناسی اعتقاد دینی در دیوان اشعار او بررسی و نتیجه مطالعه تحلیلی و توصیفی این موضوع، در چهار مقوله عقاید کلامی، دهری­ گری و طبیعت­ گرایی، بیرونی شدن دین، نادانی و جهل ارائه شده است. طبق این تحقیق، سنایی اعتقاد اشاعره را در مقولات معرفت خدا، توحید، امامت، عدل و لطف و رؤیت خدا به چالش می­ کشد و روش متکلمان را برای خداشناسی ناکارآمد می­ شناسد. او طبیعت­ گرایی را برابر با دهری­ گری و در مقابل اعتقاد به جهان ماورای طبیعت و عالم روحانی و معنویت قرار می ­دهد. برمبنای شعر سنایی، بی­ صداقتی و نبودن درد و شور دینی، دین را از درون دین داران به بیرون رانده، آن را در شعائر و آداب و تظاهر و استفاده ابزاری از دین متوقف کرده است. سنایی جهل را موجب بدعت و بی­ رغبتی در عبادات و اعمال دینی دانسته، آسیب­ های متعدد آن را برای دین داری بر می­ شمارد.

کلیدواژه‌ها

آسیب‌شناسی؛ سنایی؛ خدا؛ مسائل اعتقادی؛ دینداری