بررسی زمینه‌های کاربست تمثیل در دیوان باباافضل کاشانی

فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

دوره 17، شماره 26، شهریور 1400، صفحه 72-81   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

رضا جلیلی^*

دانش آموخته دکترای زبان و ادبیات فارسی

چکیده

    تمثیل به عنوان یکی از مهم ­ترین ابزارهای ادبی برای بیان مفاهیم مختلف غنایی، تعلیمی، حماسی، عرفانی و ... مورد استفاده قرار می­ گیرد. این میزان از انعطاف­پذیری، موجب ماندگاری نقش­ آفرینی تمثیل در حوزۀ ادبیات شده است. یکی از شاعران عارف­ مسلکی که در دیوان اشعارش برای تبیین و تشریح منظور خود، هدف مندانه از تمثیل استفاده کرده، باباافضل کاشانی است. در مقالۀ حاضر، با تکیه بر منابع کتابخانه­ ای و مقالات پژوهشی و نیز، روش توصیفی- تحلیلی، زمینه­ های کاربست تمثیل در دیوان باباافضل، بررسی و واکاوی شده است. نتایج تحقیق نشان می ­دهد که زمینه ­های کاربست تمثیل در اثر کاشانی عبارت است از: «نقد کنش­های غیرقابل قبول؛ تغییر الگوهای اخلاقی و معرفی الگوهای جدید؛ خلق تداعی­ های اثرگذار در ذهن و عینی ­سازی انتزاعیات؛ آموزش و تبیین غیرمستقیم آموزه­ های اخلاقی و منشی؛ ساده­ سازی مفاهیم غامض و دیریاب؛ تغییر چهارچوب معنایی یک مفهوم». استفاده از تمثیل، سطح کلام باباافضل را از روساخت به ژرف ­ساخت انتقال داده است.

کلیدواژه‌ها

باباافضل کاشانی؛ دیوان؛ تمثیل؛ اخلاق؛ عرفان