شناسایی عوامل موثر بر رعایت الگوی مصرف بهینه آب در ایران(نمونه موردی شهر فنوج)

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 10، شماره 40، بهمن 1400، صفحه 41-56   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رستم صابری فر¹؛ نوید اربابی^{* 2}

¹دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

دسترسی به آب سالم و کافی، یکی از بزرگترین چالش‌های ایران و بسیاری از کشورهای جهان به خصوص خاورمیانه است. در میان راهکارهای متعدد، مدیریت الگوی مصرف یکی از پرطرفدارترین موارد تلقی می شود.  به همین منظور، این بررسی در شهر فنوج استان سیستان و بلوچستان به عنوانی یکی از بحرانی‌ترین شهرهای ایران به انجام رسید. مطالعه از نوع توصیفی و تحلیلی بود که به شیوه پیمایشی و از نوع همبستگی انجام گردید. نمونه مورد نیاز با استفاده از فرمول کوکران 300 مورد انتخاب شد. با توجه به این حجم نمونه، سطح اطمینان 95 درصد و میزان خطای معیار 5 درصد تعیین گردید. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود. داده‌های گردآوری شده با استفاده از آزمون‌های t، تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون همبستگی در نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل گردید. نتایج نشان داد که در بین روش‌های کنترل مصرف آب، بالاترین اثر مربوط به تغییر نگرش مردم، به خصوص نگرش جوانان است. به طوری که جوانان با جریان سازی در شبکه‌های اجتماعی، نه تنها بزرگترین تغییرات را رقم می‌زنند، بلکه بالاترین اثر را بر تغییر نگرش خانواده‌ها دارند. مطابق نتایج این بررسی، فعالیت دانش آموزان در طی یک دوره شش ماهه میزان مصرف سرانه را از 151 لیتر در شبانه روز به حدود 140 لیتر تقلیل داد. بنابراین، توصیه می‌شود در سیاستگذاری‌های آتی به این گروه توجه بیشتری گردد.

کلیدواژه‌ها

الگوی مصرف؛ کمبود آب؛ نگرش مردم؛ جریان سازی؛ فنوج

مراجع

اربابی، نوید(1399): «بحران آب و آینده شهرهای مناطق گرم و خشک(مطالعه موردی شهر فنوج)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، مشهد.

آب و فاضلاب اردستان(1399): وضعیت آب شهر اردستان، آب و فاضلاب اردستان.

باکاک، روبرت(1381): مصرف، ترجمة خسرو صبری، تهران: انتشارات شیرازه.

پوراصغر سنگاچین، فرزام(1383): بررسی چالش‌های مدیریت منابع آب، مجله برنامه و بودجه، شماره 67 و 68.

حاتمی‌‌نژاد، حسین؛ پوراحمد، احمد؛ قالیباف، محمدباقر؛ رهنمایی، محمدتقی و حسینی، سیدعلی(1393): «توسعه ابعاد شهرنشینی با رویکرد مکتب بازاریابی اجتماعی». فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، شماره هشتم، صص 110-73.

خلفی، علی‌اکبر؛ شیری، قاسمعلی و الله‌پوراشرف، یاسان(1397): بررسی الگوی مصرف آب خانگی با رویکرد بخش‌بندی مصرف‌کنندگان (مطالعه موردی: مصرف‌کنندگان آب خانگی شهرستان ایلام)، مجله آب و فاضلاب، دوره 29، شماره 2، صص 67-59.

سازمان محیط زیست کشور(1387): مدیریت منابع آب کشور، طرح مدیران سبز اندیش، تهران: معاونت آموزش و پژوهش، دفتر مشارکت و آموزش همگانی، نشریه شماره 1.

سیدمن، استیون(1388): کشاکش آراء در جامعه‌شناسی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: انتشارات نی.

شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان(1397): بولتن روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان، شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان.

شرکت آب و فاضلاب استان تهران(1397): منابع تامین آب شهر تهران، شرکت آب و فاضلاب استان تهران.

شرکت آب و فاضلاب استان تهران(1398): گزارش وضعیت آب شرب مصرفی تهران، شرکت آب و فاضلاب استان تهران.

شرکت آب و فاضلاب استان مرکزی(1399): گزارش وضعیت مصرف آب شرب استان، اراک: شرکت آب و فاضلاب استان مرکزی.

شرکت آب و فاضلاب ایلام(1399): گزازش وضعیت منابع آب شرب ایلام، شرکت آب و فاضلاب ایلام.

شرکت جاماب(1378): طرح جامع آب کشور، تهران: وزارت نیرو.

صالح‌نیا، نرگس؛ فلاحی، محمدعلی، انصاری، حسین و داور، کامران(1386): بررسی تعرفه‌های آب شرب شهری و تاثیر آن بر الگوی مصرف آب مشترکان، مطالعه موردی شهری نیشابور، آب و فاضلاب، شماره 63، صص 59-50.

عباس‌پور، مجید(1382): مهندسی محیط زیست، جلد اول، آلودگی آب، تهران، ناشر.

عسگریان، محسن و شیخ‌الاسلامی، محمدحسن(1389): رسانه، هویت و الگوی مصرف، رویکرد نظری، پژوهش‌های ارتباطی(پژوهش و سنجش)، دوره 17، شماره 2، صص 49-31.

علی قارداشی، علی اصغر(1388): مطالعه الگوی مصرف آب شهری از نگاه بوم‌شناسی(مورد تویسرکان)، مجله انسان‌شناسی (نامه انسان شناسی)، دوره یازدهم، شماره 7، صص 105-65.

فراهانی‌فرد، سعید(1388): اصلاح الگوی مصرف و محیط زیست، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال نهم، شماره 34،  صص 123-97.

قاضی‌زاده‌فرد، سید ضیاءالدین(1389): اصلاح الگوی مصرف و نیروهای مسلح، فصلنامه راهبرد دفاعی، دوره هشتم، شماره 29، صص 55-23

گرانمایه‌پور، علی و بیگدلی‌نژاد، مجید(1392): «بررسی نقش آموزشی رسانه ملی در اصلاح الگوی مصرف آب در بین شهروندان تهران، فرهنگ ارتباطات، دوره سوم، شماره 9، صص 220-195.

محمدی ری‌شهری، محمد(1388): الگوی مصرف از نگاه قرآن و حدیث، علوم حدیث، دوره چهاردهم، شماره 2، صص 37-9.

محمدی، ستار(1382): مدیریت آب، مدیریت توسعه، بولتن شماره 11، کمیته ملی توسعه پایدار، تهران: وزارت نیرو.

مکنون، رضا(1382): نگرش جامع به منابع آب، راهبردی برای برنامه چهارم توسعه کشور، بولتن شماره 11، کمیته ملی توسعه پایدار، تهران: وزارت نیرو.

منذر، قحف(1385): مروری بر الگوهای اقتصادی اسلامی، ترجمه سیدحسین میرمعزی، مجله اقتصاد اسلامی، سال ششم، شماره 21، صص 21-1.

موسایی، میثم(1388): نقش فرهنگ بر الگوی مصرف، اقتصاد اسلامی، دوره نهم، شماره 34، صص 150-125.

نصیری، پروانه و رجایی، یداله(1390): نرخ‌گذاری آب در مدیریت منابع آب، مطالعات کمی در مدیریت، دوره دوم، شماره 1، صص 140-118.

Amir Hossain, M., Mahmudur Rahman, M., Murrill, M., Bhaskar, D., Bimol, R., Shankar, et al, 2013, "Water consumption patterns and factors contributing to water consumption in arsenic affected population of rural West Bengal, India", Science of the Total Environment, 463-464, (24) 1217-1224.

Bohner, G. and Wanke, M. 2020, Attitudes and Attitude Change, London, Psychology Press.

De Oliver, M., 1999, "Attitudes and inaction: A case study of the manifest demographics of urbanwater conservation", Environment and Behavior, 31(4) 372-394.

Dornbusch, R. and Fischer, S., 1985, Macroeconimics, McGraw – Hill International Book Company Third Edition.

Garcia, X., Ribas, A., Llausàs, A. & Saurí, D., 2013, "Socio-demographic profiles in suburban developments", Implicationsfor water-related attitudes and behaviors along the Mediterranean coast Applied Geography, 41(5) 46-54.

National Geography, 2020, water shortage, National Geographic Partners, LLC.

Rathnayaka, K., Maheepala, S., Nawarathna, B., George, B., Malano, H. & Arora, M., 2014, "Factors affecting the variability of household water use in Melbourne, Australia, Resources", Conservation and Recycling, 92(14) 85-94.

UNESCO, 2001, Youth, Sustinable Consumption Patterns and lifestyles, UNESCO & UNEP.

Willis, R. M., Stewart, R. A. & Giurco, D.P., 2013," End use water consumption in households: Impact of sociodemographic factors and efficient devices", Journal of Cleaner Production, 60(2), 107-115.