تحلیلِ «تناقض‌نمای معرفت حسی» در فلسفه ارسطو

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 10، شماره 21، شهریور 1400، صفحه 7-28   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

کرامت ورزدار^{* 1}؛ احد فرامرز قراملکی²؛ عبدالرسول کشفی³

¹گروه فلسفه و کلام اسلامی / دانشکده الهیات و معارف اسلامی/ دانشگاه تهران

²استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی/ گروه فلسفه و کلام اسلامی / دانشکده الهیات/ دانشگاه تهران

³هیات علمی دانشگاه تهران

چکیده

در فلسفه ارسطو معرفت از حواس آغاز می‌شود و ادراکاتِ حسّی از طریق فعالیت قوّه «نوس»، معرفت را برای آدمی به ارمغان می‌آورند. ارسطو برخلاف افلاطون منکر هرگونه معرفت فطری است؛ امّا از طرفی آشکارا بیان می‌کند که ادراکاتِ حسّی متعلّق معرفت قرار نمی‌گیرند و نمی‌توان به محسوسات معرفت داشت. این امر باعث ایجاد یک تناقض‌نما در فلسفه ارسطو می‌گردد. اگر ادراکاتِ حسّی متعلّق معرفت نیستند چگونه از «آنچه متعلّق معرفت نیست»، معرفت پدید می‌آید و این ادراکات به دلیل فقدانِ کدام جزء از اجزای «معرفت»، متعلّق «معرفت» به حساب نمی‌آیند؟ از نظر نگارندگان راه‌حلّ این پارادوکس به تعریف «معرفت» و نقشِ قابلی ادراکاتِ حسّی در پیدایش معرفت در نظر ارسطو بازمیگردد. ارسطو معرفت را صرفاً «باور صادق موجّه» نمی‌داند بلکه با شروط دیگری همچون ضرورت و علیّت دایره «معرفت» را محدودتر می‌کند. بنابراین هرچند باور به محسوسات باوری صادق است ، امّا این ادراکات به‌خاطر عدم وجود شرط کلیّت و علیّت، متعلّق «معرفت» واقع نمی‌شوند.

کلیدواژه‌ها

معرفت؛ ادراکات حسّی؛ کلیّت؛ ضرورت؛ علیّت

مراجع

استیس، والتر ترنس (1385) تاریخ انتقادی فلسفه یونان، ترجمه یوسف شاقول، قم: دانشگاه مفید.

اکریل، جی. ال (1380) ارسطوی فیلسوف، ترجمه علیرضا آزادی، تهران: حکمت.

بارنز، جاناتان (1390) ارسطو، ترجمه محمّد فیروزکوهی، تهران: حکمت.

جانکار، باربارا (1388) فلسفه ارسطو، ترجمه مهداد ایرانی‌طلب، تهران: انتشارات اطلاعات.

راس، دیوید (1377) ارسطو، ترجمه مهدی قوام صفری، تهران: انتشارات فکر روز.

قوام صفری، مهدی (1382) نظریّه صورت در فلسفه ارسطو، تهران: حکمت.

قوام صفری، مهدی (1392) نوس دانشِ علمیِ بُرهان ناپذیر و ملکه ی معرفتی ارسطو (بخش اوّل)، نشریه فلسفه، سال 41، شماره 2.

قوام صفری، مهدی (1393) نوس دانشِ علمیِ بُرهان ناپذیر و ملکه ی معرفتی ارسطو (بخش دوّم)، نشریه فلسفه، سال 42، شماره 1.

مرادداودی، علی (1387) عقل در حکمت مشاء، تهران: حکمت.

مرزانی حجّت اله، اکبریان رضا، سعیدی مهر محمّد، نبوی لطف الله(1395)، بررسی و تحلیل دیدگاه ارسطو درباره معرفتِ یقینی در فلسفه اولی، آموزه های فلسفی، دانشگاه علوم رضوی، شماره 19.

نوسباوم، مارتا (1389)، ارسطو، چاپ چهارم، تهران: طرح نو.

Aristotle )1991( The Complete Works of Aristotle, by Jonathan Barnes, Princeton University press.

A.Johnstone, Mark (2015) Aristotle and Alexander on Perceptual Error, Phronesis, Leiden: Brill Publisher.

Ben-Zeev, Aaron (1984) Aristotle on Perceptual Truth and Falsity, Apeiron, Berlin: Walter de Gruyter.

Black, Irvin )1961( Truth and Error in Aristotle’s Theory of Sense Perception, The Philosophical Quarterly, vol.11.Oxford.

Bronstein David (2012) the Origin and Aim of Posterior Analytics II.19, Phronesis, Leiden: Brill Publisher.

Gaukroger, Stephen (1981) Aristotle on the Function of Sense Perception, Studies in History and Philosophy of Science, London: Macmillan.

Klein, Peter D., (1998) The History of Epistemology, London: Routledge Encyclopedia of philosophy.

Krips, H. (1980) Aristotle on the Infallibility of Normal Observation, Studies in History and Philosophy of Science, London: Macmillan.

Perelmuter Zeev (2010) Nous and Two Kinds of Episteme in Aristotle’s Posterior Analytics, Phronesis, Leiden: Brill Publisher.