تحلیل شبکه ای انگاره

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 10، شماره 21، شهریور 1400، صفحه 101-127   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عبداله صلواتی¹؛ حوریه شجاعی باغینی^{* 2}

¹هیات علمی دانشگاه شهید رجایی

²دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات

چکیده

انگاره از منابع شناختی کمتر شناخته‎شدة آدمی است که امروزه در رشته‎های علمی مختلف بطور جدی واکاوی می‎شود. انگاره از معارف غیرگزاره‎ای است که توجه و تمرکز انحصاری معرفت‎شناسان سنتی بر معرفت‎های گزاره‎ای، یکی از موانع شناخت و پژوهش در فقرة انگاره است. پرسش پایه این جُستار به این قرار است: ویژگی‏های انگاره چیست؟ چگونه شکل می‎گیرد؟ و چگونه می‎توان تحلیل شبکه‌ای از انگاره به‌دست داد؟ یافته های پژوهش حاضر از این قرار است: یکم. با توجه به کاربردهای انگاره، این واژه برابر با یک معنا به‌کارنرفته است و از لحاظ مفهومی با سه معنای «تصور»، «تصویر» و «مدل یا الگو» برابر دانسته شده است اما بین این معانی از جهت کاربردی امتیازی وجود ندارد بنابراین برای تفاوت‎گذاری بین آنها و جلوگیری از خلط معنایی دو پیشنهاد ارائه گردید. دوم. هشت ویژگی برای انگاره برشمرده شد که از مجموع آنها دانسته شد انگاره امری شناختی در عین حال پنهان است، انگاره محصولِ فرآیندِ ذهنیِ پیچیده و سیالی است که هم تحول‎پذیر و کامل‏شونده است و هم منشأ ایجاد تغییر در ابعاد گوناگون اندیشه، رفتار و کردار است؛ سوم. انگاره صرفاً با مرتبه خیال آدمی مرتبط نیست، بلکه انگاره در شبکه‎ای از مؤلفه‎ها تحقق و هویت می‌یابد و از همین طریق قابل اثبات است. برای تحلیل انگاره نیازمند شبکه‎ای از مؤلفه‎ها همانند خیال و طرح‎های خیالی، شاکله و ذهن هستیم. قوة خیال در ترسیم آینده و طرح‎واره‎های خیالی، شاکله به عنوان محیطی برای هدایت‎گری، بازتولید یا اصلاح انگاره، و انگاره به مثابة سنجه‎ای برای نظارت ذهنِ دو عمل می‎کند.

کلیدواژه‌ها

انگاره؛ معرفت غیرگزاره ‎ای؛ تصویر؛ الگو

مراجع

آیینه، فاطمه. (1396). پایان‌نامه کارشناسی ارشد: مطالعه انگاره ذهنی گردشگران خارجی از وضعیت گردشگری در ایران. تهران: دانشگده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

براون، مایکل. (1396). تفکر معمارانه: فرآیند طراحی و چشم خیال‎اندیش/ مترجم: دکتر سعید حقیر. تهران: کتاب فکر نو.

چگنی‎زاده، غلامعلی؛ سیفی، یوسف. (1391). ظرفیت انگاره بین‏المللی در تولید قدرت نرم. فصلنامه روابط خارجی، شماره 3، 203-242.

حسینی، سیده زهرا. (1395). پایان‎نامه دکتری: انگاره خدا در حکمت سینوی. تهران: دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.

حکمت، نصرالله.(1396). شاکله شناسی. تهران: الهام.

رحمانی، منصور. (1395). پایان‎نامه دکتری: انگاره ملاصدرا از فلسفه و نقش آن در سامانبخشی حکمت متعالیه بر اساس سفرهای چهارگانه. تهران: دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.

زاگزبسکی، لیندا. (1392). معرفت‎شناسی/ مترجم: کاوه بهبهانی. تهران: نشر نی.

زیباکلام، صادق؛ میربد، سید مهدی. (1389). بررسی تطبیقی انگاره‎های انسان‎شناسانه در ادبیات و تاثیر آن بر فرهنگ سیاسی (مورد فرانسه و انگلستان قرن 19). فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 3، 151-170.

سلمان ماهینی، سکینه؛ و فرامرزقراملکی، احد. دلالت‏های تربیتی مفهوم قرآنی شاکله بر اساس رهیافت علامه طباطبایی در تفسیر المیزان. دو فصلنامه پژوهشی علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، سال سوم بهار و تابستان 94 شماره 4

شوری، محمود. (1386). انگاره‎های شکل‎دهنده هویت روسی. فصلنامه راهبرد، شماره 43، 147-161.

صرامی، عارفه؛ فهیمی‎فر، اصغر. (1397). تصویر، ایماژ (پی‎انگاره) و ادراک بصری، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شماره 2، 12-5.

صفری‎گرجی، آرش. (1393). پایان‎نامه کارشناسی ارشد: تبارشناسی انگاره حکومت اسلامی در ایران دهه 20. تهران: دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.

طباطبایى، محمد حسین (1371). المیزان فى تفسیر القرآن؛ قم: اسماعیلیان.

علائی، بهلول. (1394). معنی‌شناسی عبارات اشاری: معرفی انگاره‏ای شناختی-گفتمانی. پژوهش‎های زبانی، شماره 2، 81-99.

فراستخواه، مقصود. (1396). ذهن و همه چیز طرح‎واره‎هایی برای زیستن. تهران: نشر کرگدن.

فرامرز قراملکی، احد؛  حسینی، سیده مریم. (1390). طب‎انگاری اخلاق و لوازم آن. فصلنامه علمی-ترویجی اخلاق، شماره 4، 73-88.

فرامرزقراملکی، احد؛ ناسخیان، علی. (1395). قدرت انگاره. قم: نشر مجنون.

فرامرزقراملکی، احد؛ نفیسی، شادی و قاسم‎احمد، مریم. (1397). تاریخ انگاره کرم در فرهنگ عصر نزول. فصلنامه علمی -پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا. 159-190.

فرامرزقراملکی، احد؛ سلمان‎ماهینی، سکینه.(1388). نبوت (شرح جامع تجرید الاعتقاد). تهران: دانشگاه امام صادق.

قبادی، فرشته؛ درزی، قاسم. (1397). سیر تحول معنایی انگارة شاکله؛ در گستره تفاسیر، دوره پیدایش و کلاسیک. فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا، سال 15 شماره 4 پیاپی 40 ص 157-185.

کاویانی، حسین؛ رحیمی‎درآباد، مهدی؛ نقوی، حمیدرضا. (1378). نقش حافظه سرگذشتی و مسأله‎گشایی در افسردگی و انگاره‎پردازی خودکشی. تازه‎های علوم شناختی. 8-16.

کتابی، محمود؛ انصاری، ابراهیم و شجاعی‎زند، علیرضا. (1379). جامعه‎شناسی دین و انگارة عرفی شدن. مجله علمی پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره 22 و 23، 55-88.

لیونی، لئو. (1381). انگاره‎های پیشین/ ترجمه شکوه حاجی نصرالله. کتاب ماه کودک و نوجوان، 58-63.

مجیدی، حسن؛ نادری، مهدی. (1394). تحول انگاره آزادی در ساخت دولت و نظام سیاسی تسنن. دو فصلنامه علمی - پژوهشی جامعه‎شناسی سیاسی جهان اسلام، شماره 1، 57-82.

مبینی، محمدعلی. (1389). توجیه باور آری یا نه؟، بررسی آرای ویلیام آلستُن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

معین، محمد. (1380). فرهنگ فارسی متوسط. تهران: انتشارات امیرکبیر.

ناسخیان، علی.(1393). پایان نامه کارشناسی ارشد: تبیین انگاره‎های عمومی نهادهای اجتماعی از دیدگاه فارابی. تهران: دانشگاه تهران دانشکده الهیات و معارف اسلامی.

وفائیان، محمدحسین؛ فرامرز قراملکی، احد. (1396). کارکردشناسی خیال در فرایند غایت‎اندیشی و غایت‎گزینی در مبادی صدور فعل. فصلنامه حکمت معاصر، سال هشتم شماره اول

Putnam, Hilary (1987), The Many Faces of Realism, The Paul Carus Lectures, America, Open Court Publishing Company