نگرش صدرا و دکارت به علم حضوری نفس به ذات خویش

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 10، شماره 21، شهریور 1400، صفحه 211-236   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مرضیه عبدلی مسینان^{* 1}؛ زهرا حدادی²

¹استادیار گروه معارف علوم پزشکی تهران

²دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک

چکیده

معرفت النفس به عنوان نخستین معرفتی که برای انسان حاصل می شود مورد توجه فیلسوفان بوده و در صدد تبیین ماهیت آن برآمده اند. این معرفت در نظام فلسفی مبنا گرای صدرا و دکارت از اهمیت ویژه برخوردار است. علم حضوری،معیار و مقیاس مطمئنی، در تطبیق این دو مکتب، جهت نیل به معرفت یقین بخش است. در این پژوهش معرفت شناختی با روش عقلی، نگرش دکارت و ملاصدرا به خودآگاهی درمباحث امکان شناخت حضوری به خود، براهین علم حضوری نفس به خویش، نسبت شهود و علم حضوری با روش کتابخانه ای گردآوری و با روش توصیفی ،تحلیلی و نقدی پردازش شده و وجوه اشتراک و افتراق استخراج گردیده است. با تتبع در آثار ایشان آشکار گردید که هر دو اندیشمند با نفی شناخت استنتاجی از نفس، شهود را طریق وصول معرفت نفس به ذات خود می دانند.براساس مبانی فلسفی صدرا علم نفس به ذات خود، تنها بوسیله علم حضوری امکان پذیر است؛ اما بر اساس مبانی و روش ریاضی حاکم برفلسفه دکارت، و عدم وقوف ایشان به تقسیم علم به حضوری و حصولی و نیز محرز نبودن باور ایشان به اصولی که لازمه علم حضوری است مانند اصالت وجود، حمل شهود بر علم حضوری در این مکتب غریب می نماید.لذا معرفت نفس به ذات خود، در این دو نظام فلسفی علی رغم وجوه اشتراک، واجد وجوه افتراق عدیده ای است.

کلیدواژه‌ها

علم حضوری؛ علم نفس به ذات؛ شهود؛ صدرا؛ دکارت

مراجع

ابن سینا،محمد ابن عبدالله.(1403).اشارات و تنبیهات، جزء ثانی،الطبع الثانی،دفتر نشر الکتاب.

احمد احمدی،درس نامه،مکاتب فلسفی،بی جا،بی نا،بی تا.

ابن‌سینا، حسین.( 1375). الاشارات و التنبیهات، مع الشرح للمحقق الطوسی و شرح الشرح لقطب الدین الرازی، قم، البلاغه.

ایزوتسو، توشی هیکو.( 1359). تحلیلی تازه از فلسفۀ حاج ملاهادی سبزواری، ترجمۀ سید جلالالدین مجتبوی، تهران: مؤسسۀ اسلامی دانشگاه مکگیل با همکاری دانشگاه تهران.

بریه، امیل.( 1385) تاریخ فلسفه قرن هفدهم، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران، هرمس.

جوادی آملی، عبدالله.(1389). رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه، ب2 از ج2، تنظیم و تدوین حمید پارسا نیا، قم، نشر اسراء.

حسین زاده،محمد.(1390).معرفت بشری، زیرساخت ها،قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).

خسرو پناه،عبدالحسین.(1396).درس نامه تاریخ فلسفه غرب،تهیه و تنظیم مهدی عبداللهی و دیگران،بی جا،بی نا، بی تا.

دکارت، رنه.(1370). قواعد هدایت ذهن، ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی؛ مندرج در کتاب فلسفه دکارت، منوچهر صانعی دره بیدی، تهران، انتشارات الهدی.

دکارت، رنه.( 1364). اصول فلسفه، ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی، تهران، هدی.

دکارت، رنه.( 1383). گفتار در روش، ترجمه محمدعلی فروغی؛ برگرفته از کتاب سیر حکمت در اروپا، محمد علی فروغی، تهران، انتشارات هرمس.

دکارت،رنه.( 1369).تأملات در فلسفه ی اولی، ترجمه ی احمد احمدی، تهران، دانشگاه تهران.

دکارت،رنه.( ١٣٨٥). گفتار در روش راه بردن عقل، محمدعلى فروغى، مشهد، مهر، دامون، چاپ اول.

رحمانی، غلامرضا.( 1393). فلسفه دکارت . چاپ اول . قم : بوستان کتاب.

سربخشی،محمد.( 1395).چیستی و ارزش معرفت شناختی علم حضوری،قم،مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

سربخشی،محمد.( 1390).چیستی و ارزش معرفت شناختی علم حضوری،معرفت فلسفی،ش 2،11-32.

سهروردی، شهاب الدین.( 1373).حکمۀ الاشراق چاپ دوم. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى.

سهروردی، شهاب الدین.( 1945).حکمه الاشراق،در مجموعه مصنفات سهروردی،ج2،با تصحیح هنری کربن(استانبول: معارف مطبسی.

صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم.( 1368). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، قم: انتشارات مصطفوی.

صدرالدین شیرازی ،محمدبن ابراهیم.( 1360).الشواهد الربوبیه، با تصحیح و مقدمه سید جلال الدین آشتیانی، تهران انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم.( 1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران، حکمت.

صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم.( 1386). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، ج 1 و 6، قم، المکتبه المصطفویه.

صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (۱۳۹۰).رساله سه اصل،تصحیح دکتر سیدحسین نصر، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا‏.

صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم.( 1381). المبدأ والمعاد، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، چ 2، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.

صدر،محمد باقر.( 1362). فلسفه ما، ترجمه سید حسین حسینی، دفتر تحقیقات و انتشارات.

ضیاء شهابی.( 1391). درآمدی پدیدار شناسانه به فلسفه دکارت، تهران،هرمس.

طباطبائی،محمد حسین.( 1368).اصول فلسفه و روش رئالیسم،به کوشش مرتضی مطهری،تهران، انتشارات صدرا.

عارفی،عباس.( 1382).معرفت و گونه های شهود، ، ذهن،ش 15 و 16.

عبدالله نژاد، محمد‌رضا.( 1383). تفاوت تصورات فطری و صورتهای ما تقدم از طریق بررسی عناصر ایدئالیستی درفلسفه دکارت و کانت، فلسفه و کلام، علامه، ش 3 و4 .

قنبری،حسن.( 1390).علم حضوری و جایگاه آن در اندیشه دکارت، پژوهش های فلسفی-کلامی، ش 2.

قنبری،حسن.( 1387).یقین عقلی و یقین ایمانی در اندیشه ی دکارت، پژوهشنامه فلسفه دین،ش11.

کاپلستون، فردریک.( 1385). تاریخ فلسفه (ازدکارت تا لایب نیتز)، ترجمه غلام رضا اعوانی، ج 4، تهران، انشارات سروش.

کاکایی، قاسم، رهبر، حسن.( 1392). بررسی و مقایسه نظریه صدق و توجیه معرفت و جایگاه خدا در آن درنظام معرفت‌شناختی فیلسوفان صدرایی و دکارتی، اندیشه دینی، ش 47.

مصباح یزدی، محمد تقی.( 1395). هم اندیشی معرفت شناسی،تدوین ونگارش محمد سربخشی،قم مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

مطهری، مرتضی.( 1377). مجموعۀ آثار، ج1، قم،صدرا.

مگى، برایان.( ١٣٧٢).  فلاسفه بزرگ، عزت الّله فولادوند، تهران، خوارزمى.

هانس رایشنباخ.( 1393). پیدایش فلسفه علمی، ترجمه موسی اکرمی، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.

یزدی اقدس.( 1375).معرفت شهودی در ابن سینا و دکارت،رساله مقطع ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

Descartes, R, 1958, Discourse on Method, in ―Descartes Philosophical Writings‖, Modern  Library.

Dony, W, 1967, Descartes: A Collection of Critical Essays,

1. by Harry G. Frankfurt, Notre Dam, Notre Dam University.

Gracia J, 2004 ,The Classics of Western Philosophy, Blackwell.

Kung, H, 1996, Does God Exist?, London, Xpress Reprints SCM.

Prado, C.G, 2008. Starting whith Descarts. London: Continuum.

Skirry, J,2008. DESCARTES' A Guide for theperplex. NewYork: Continum.

Williams, B. D, 1978, The progect of pure enqiry England, penguin books uablished in pelican book.