دیدگاه علامه طباطبائی و نائینی درباره‌ی نسبت مطابقت (تأملاتی پیرامون تئوری مطابقت در فلسفه اسلامی)

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 10، شماره 21، شهریور 1400، صفحه 237-262   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

روح الله دارائی^{* 1}؛ اکرم خلیلی نوش آبادی²

¹هیات علمی دانشگاه آراد اسلامی واحد تهران جنوب

²استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب

چکیده

معرفت‌شناسان، برای صدق معیارهای متعددی تعریف کرده‌اند؛ یکی از این معیارها نظریه‌ی مطابقت است که مقبولیت گسترده‌ای داشته، اما تفسیر و تبیین مولفه‌های آن، محل نزاع صاحب نظران است. این مطالعه اختصاص به دیدگاه نائینی و طباطبائی پیرامون نسبتِ مطابقت دارد؛ دیدگاهی که کمتر مورد توجه قرار گرفته و یا به صورت تطبیقی بدان پرداخته نشده‌است. با توجه به آنکه موصوف صدق، امری مرکب است، این پرسش مطرح می‌شود که آیا مطابقتِ مطابِق با مطابَق، به نحو کلِ مجموعی است، یا به نحو کلِ افرادی؟ با واکاوی در آثار نائینی و طباطبائی به این مهم دست می‌یابیم که مبانی فکریشان، متضمن دو تفسیر متضاد از نسبتِ مطابقت است؛ نائینی، مطابقت تصدیقات را به نحوِ کلِ مجموعی می‌داند در حالی که مبانی فکری طباطبائی، گاهی مؤید مطابقت به نحوِ کلِ مجموعی و در مواردی به نحوِ کلِ افرادی است. این جستار ضمن مقایسه و نقد و بررسی دیدگاه‌ها و ادله این دو اندیشمند، شواهدی بر خلاف آراء طباطبائی و لوازم معرفت شناختی آن ارائه کرده و در صدد ترجیح دادن رأیِ نائینی است، اما آن را عاری از اشکال نمی‌داند.

کلیدواژه‌ها

"صدق"؛ "تئوری مطابقت"؛ "نسبت مطابقت"؛ "کلِ مجموعی"؛ " کلِ افرادی"

مراجع

امام خمینی، روح الله(1415)،  مناهج الوصول، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی

بروجردی، سید حسین(1421)، لمحات الاصول، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی

جوادی آملی، عبد الله(1386)، رحیق مختوم شرح حکمت متعالیه، قم، اسراء

حلی، جمال­الدین حسن(1371)، جوهر النضید، قم، انتشارات بیدار، چاپ پنجم

خراسانی، آخوند شیخ محمد کاظم(1409)، کفایة الاصول، موسسه آل البیت

دارائی، روح الله(1398)، خوانشی تحلیلی از دیدگاه ملاصدرا و متاخرین پیرامون معنای اسمی و حرفی وجود (تاملاتی در مباحث زبانی حکمت متعالیه)، فصلنامه علمی خردنامه صدرا، ص27-48

سبزوارى، هادی(1379)، شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق از آیت الله حسن زاده آملى و تحقیق و تقدیم از مسعود طالبى، تهران، نشر ناب، چاپ اول

شیرازی، سید رضی(1383)،درس­های شرح منظومه حکیم سبزواری، تهران، انتشارات حکمت

صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم(1981 م)، الحکمة المتعالة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث

شیرازی، سید رضی (1425)، الحکمة المتعالة فی الاسفار العقلیة الاربعة، تعلیقه سید محمد حسین طباطبائی، قم، طلیعة النور

شیرازی، سید رضی (1363)، المشاعر، تهران، کتابخانه طهوری

صدر، سید محمد باقر(1382)، تهذیب الاصول، قم، نشر اسماعیلیان

طباطبائی، سید محمد حسین - مطهری مرتضی(1368)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم، انتشارات صدرا

طباطبائی، سید محمد حسین(بی تا)، بدایة الحکمة، قم، موسسه نشر اسلامی

طباطبائی ،سید محمد حسین(1381)، نهایة الحکمة، تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی،قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

طباطبائی، سید محمد حسین(بی تاB)، حاشیة الکفایة، بنیاد علمی فکری طباطبائی،قم، تک جلدی

عراقی، ضیاء الدین(1417)، نهایة الافکار، قم، دفتر انتشارات اسلامی

مصباح یزدی، محمد تقی(1383)، شرح نهایة الحکمه(2-1)، تحقیق و نگارش عبد الرسول عبودیت، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس ^ره

میرداماد، محمد باقر (محمدباقر استرآبادی) (1385)، مصنفات میر داماد، ، به اهتمام عبد الله نوران، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، چاپ اول

نائینی، محمد حسین(1368)، اجود التقریرات، قم، انتشارات مصطفوی

نائینی، محمد حسین(1417) ، فوائد الاصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی

   Ayer , Alfred Jules (1974), Russell , The Woburn Press – London

   Engel ,pascal (2001),Truth, McGill-Queen's University Press

   Hamilton & Huntington Cairns(1994), ‏ The collected dialogues of Plato, including the letters, part0008, Princeton university press

   Wittgenstein, Ludwig(2001), Tractatus Logico Philosophicus, Translated by D. F. Pears and B. F. McGuinness With an introduction by Bertrand Russell, Routledge.