بررسی تطبیقی میزان سازواری و کنش‌های انگار‌ه‌های نظریه «اصالت واقع انتقادی» ایان باربور با تفسیر علمی روشمند با محوریت دیدگاه آیت الله جوادی آملی

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 10، شماره 21، شهریور 1400، صفحه 287-313   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

سید عبدالله اصفهانی^*

دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم/ دانشکده علوم قرآنی آمل/ آمل، ایران

چکیده

تفسیر علمی که در عصر پست‌مدرنیسم دوران پختگی و کمال خود را تجربه می‌کند، افزون بر روش‌شناسی خاص و معیارهای معتبر، به تناسب توسعه دانش‌های بشری، به ویژه در حوزه فلسفه علم، نیازمند تبیین کنش‌های تاثیرگذارترین دیدگاه‌های نوین فلسفه علم بر حوزه مبانی و قواعد این شیوه تفسیری است.
دستاورد مقاله حاضر که به روش توصیفی، تحلیلی، انتقادی و تطبیقی نگارش یافته، پس از بررسی نقادانه نظریه «رئالیسم انتقادی» ایان باربور با محوریت مناظر آیت‌الله جوادی آملی، تبیین چیستی کنش‌ها و میزان سازواری نظریه وی با مبانی و قواعد تفسیر علمی به شرح ذیل است:
هم‌عرض دانستن خداوند با سایر پدیده‌های هستی، محدودسازی اصل علیّت در حدّ پدیده‌های طبیعیت؛ تقدّم معرفت تجربی بر معرفت دینی؛ یکسان‌پنداری روش‌شناسی علم با دین؛ این‌که هیچ «نظریه نهایی» را نمی‌توان «حقیقت غایی» دانست و حقیقت نهایی هیچ چیز قابل درک نیست؛ شکاکیت و سفسطه به عنوان نتیجه منطقی «نسبیت فهم»؛ دیدگاه‌هایی از ایان باربور است که در ناسازگاری با فلسفه دین و مبانی تفسیر علمی قرآن است؛ لیکن تلاش وی در تنش‌زدایی بین علم و دین که زمینه مساعد وحدت علم و دین را در غرب تمهید نموده، با مصالح دین و آموزه‌های قرآنی سازگار بوده، پذیرش واقعیات خارجی و جهان‌بینی علمی به عنوان واقعیتی مسلّم، معتبر و اطمینان‌بخش، مورد پذیرش فلسفه دین و سازگار با دیدگاه مفسران علمی قرآن مبنی بر جواز استناد قضایای طمأنینه‌بخش تجربی به قرآن در قالب «استناد احتمالی» است.

کلیدواژه‌ها

رئالیسم انتقادی؛ ایان باربور؛ تفسیر علمی؛ جوادی آملی؛ کنش‌ها و سازواری

مراجع

بابایی، علی اکبر و همکاران (1379)، روش شناسی تفسیر قرآن، قم: سازمان سمت.

باربور، ایان (1362)، علم و دین، ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات چاپخانه دانشگاه شریف.

جوادی آملی، عبدالله (1384)، شریعت در آینه معرفت، چاپ چهارم، قم: مرکز نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله (1381)، تسنیم، چاپ سوم، قم: مرکز نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله (1389)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم: مرکز نشر اسراء.

رضایی اصفهانی، محمدعلی (1376)، درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، قم: انتشارات اسوه.

زاهدی، محمد صادق؛ ثمره هاشمی، سید احمد (1392)، «رابطه علم و دین در آرای مرتضی مطهری و مهدی بازرگان»، پژوهش‌های علم و دین، پژوهش‌های علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم، شماره2، پیاپی8.

قنبری همایکوه؛ فیاض ایراندوخت؛ ایمانی نایینی محسن؛ صالحی اکبر (1397)، «نسبت علم و دین در فلسفه ایان باربور و نقد آن از منظر استاد مطهری»، پژوهش‌های علم و دین، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال نهم، شماره 2.

فتحی‌زاده، مرتضی؛ محمدی اصل، مهدی (1390)، «باربور و یکپارچگی علم و دین»، پژوهش‌های علم و دین، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،‌ سال دوم، شماره 2، پیاپی 4.

معرفت، محمد هادی (1409ق)، التفسیر و المفسرون، فی ثوب القشیب، مشهد: الجامعه الرضویه للعلوم الاسلامیه.

مطهری، مرتضی (1335)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: انتشارات صدرا.

مطهری، مرتضی (1384)، عدل الهی، تهران: انتشارات صدرا.

مطهری، مرتضی (1357- الف)، جهان­بینی توحیدی، تهران: انتشارات صدرا.

مطهری، مرتضی (1357- ب)، علل گرایش به مادیگری، تهران: انتشارات صدرا.

Barbour, Ian G. (1966). Issues In Science and Religion. Englewood Cliffs, N, J: Prentice-Hall. Historical and Contemporary New York.: Hoper – Collins.

Barbour, Ian G. (2002). Nature, Human Nature and God. Published in Great Britaian by society for Promoting Christian Knowledge Holy trinity charch.

Barbour, Ian G. (1969). Teilhard's Process Metaphysics. Journal of Religion.

Barbour, Ian G. (1997). Religion and Science. Historical and Contemporary Issues: Historical and Contemporary Issues, New York: Harper- Collins.

Barbour, Ian G. (1974). Myths, Models and Paradigms. New York: Harper & Row.

Charles W, O'Neal (2014). Science and Christianity in the Modern Age: An Exposition and Critique of Ian G. Barbour's "Ways of Relating Science and Religion". Presented to the Department of Religious Studies and the Robert D. Clark Honors College.

 McGrath, Alister E. (1999). T. F. Torrance: An Intellectual Biography. Wright’s Jesus and the Victory of God. Newman (ed.), Downers Grove, IL: InterVarsity Press.

 Whitehead, Alfred North (1925). Science and the Modern World. New York: the Macmillan company.

Streubert Speziale H,  Rinaldi Carpenter D, Qualitative Research in Nursing: Advancing the Humanistic Imperative. Fifth edition, Lippincott wiliams & wilkins co., 2011.