توسعه پایدار زیست محیطی با رویکرد برنامه ریزی راهبردی (مورد پژوهی : شهرکاشان)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 10، دوره 17، شماره 3 - شماره پیاپی 60، آذر 1401، صفحه 691-708   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

ابوذر وفایی^*

استادیار گروه جغرافیا و اکوتوریسم دانشگاه کاشان

چکیده

مقدمه: امروزه شـهر کاشان با مسـایل و مشـکلات متعـددی از جمله انــواع آلودگی های زیست محیطـی، تخریـب منـابع و کـاهش فضاهای طبیعی و در پی آن افزایش نیاز شهروندان بـه محیط زیستی پایدار مواجه می باشد. در این راستا یکی از راهبردها، توجه به مقوله توسعه پایدار شهری برای رسیدن به تعادل فضایی شهرها در قالب رویکردی استراتژیک می باشد.

هدف پژوهش: پژوهش حاضر بر آن است ضمن تحلیل وضع موجود (قابلیت ها و محدودیت ها)کاشان در حوزه محیط زیست شهری ، به ارایه راهبردهای کلیدی جهت پایداری زیست محیطی شهر در قالب برنامه ریزی راهبردی بپردازد.

روش شناسی تحقیق: نوع پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه انجام توصیفی، تحلیلی است . در طراحی تحقیق و جمع آوری اطلاعات از دو روش اسنادی و پیمایشی بهره گرفته شده است. تکنیک مورد استفاده جهت تجزیه و تحلیل داده ها،مدل تلفیقیSWOT- AHP می باشد.

قلمروجغرافیایی پژوهش: شهر کاشان است که در حال حاضر دومین رتبة جمعیتی و صنعتی را بعد از شهر اصفهان در سطح استان دارد.

یافته ها و بحث : بررسی ها نشان می دهد شهر کاشان به دلایلی از جمله افزایش جمعیت، توسعه شدید فیزیکی و صنعتی، با مسائل زیست محیطی همچون پساب ها و آلاینده های صنعتی، فرسایش شدید خاک، تخریب و از بین رفتن باغ ها و اراضی کشاورزی و تبدیل آن به فضاهای مسکونی و صنعتی و ناقص بودن سیستم دفع فاضلاب شهری مواجه می باشد و این مسایل موجب ناپایداری زیست محیطی شهر گردیده و مدیریت شهری را با چالش های جدی روبرو ساخته است. بنابراین توجه به این گونه مشکلات و چالش های زیست محیطی شهر کاشان، نیازمند رویکرد نوینی همچون برنامه ریزی راهبردی است تا از طریق ارزیابی و تحلیل وضع موجود شهر کاشان در حوزه محیط زیست شهری، به تدوین، تعیین و اولویت بندی راهبردهایی جهت توسعه پایدار زیست محیطی شهر پرداخت.

نتایج: نتایج بدست آمده نشان می دهد ساختار موجود زیست محیطی شهر از یک طرف با نقاط ضعف داخلـی و از طرف دیگر با تهدید های خارجی روبرو است بنابراین راهبرد های قابل قبول در حوزه زیست محیطی شهر کاشان از نوع استراتژیهای تدافعی (WT) است که می بایست در اولویت برنامه های توسعه پایدار زیست محیطی شهر کاشان قرارگیرد.

کلیدواژه‌ها

برنامه ریزی راهبردی؛ توسعه پایدار؛ محیط زیست شهری؛ کاشان

مراجع

ابراهیم­زاده، عیسی و رفیعی، قاسم. (1388). تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی - فضایی شهر مرودشت با استفاده از  مدل­های آنتروپی شانون و هلدرن و ارائه الگوی گسترش مطلوب آتی آن. فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، 69، 138-123.

احمدی دهکاء، فریبرز؛ سجادی، ژیلا و واحدی یگانه، فرید. (1397). سنجش میزان تحقق‌پذیری فرهنگ محیط ‌زیست شهری در راه رسیدن به توسعه پایدار شهری، مطالعه موردی: شهر سنندج. فصلنامه شهر پایدار،1(1)، 13-1.

بحرینی، سـید حسین. (1378). تجدد، فراتجـدد وپـس از آن در شهرسـازی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

حقیقت نایینی، غلامرضا. (1388). انگاره طراحی فرم شهری پایدار و شهر تاریخی، مطالعه موردی: بررسی سکونتگاه های حوزه بیابانی استان اصفهان، نشریه نامه معماری و شهرسازی،2(3)، 56-41.

حکمت ‌نیا، حسین و میرنجف موسوی. (1385).کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامه­ریزی‌شهری و منطقه‌ای. چاپ اول، یزد: انتشارات علم نوین یزد.

حیدری، اکبر؛ رهنما، محمد رحیم؛ اجزاء شکوهی، محمد و خوارزمی، امید علی. (1397). تحلیل میزان پایداری محیط زیست شهری در کلانشهر مشهد با استفاده از رویکرد زمینه یاب گام طبیعی. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 16(30)،88-51.

دماوندی، هادی. (1394). کاربرد روش جای پای اکولوژیکی در ارزیابی پایداری توسعه شهری (نمونه موردی: شهر ساری). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.

ذاکرین، ملیحه؛ موسوی، میرنجف و باقری کشکولی، علی. (1392). مسائل زیست محیطی و توسعه پایدار شهرستانهای استان یزد، فصلنامه بین المللی جغرافیا انجمن جغرافیای ایران، 11(39)،315-293.

زبردست، اسفندیار. (1383) . اندازه شـهر. تهران: انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسـازی و معماری.

زیاری، کرامت الله .(1379). برنامه­ریزی شهرهای جدید. چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.

زیاری، کرامت الله. (1380). توسعه پایدار و مسئولیت برنامه­ریزان شهری در قرن بیست یکم. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران. 48(160) ، 385-371.

سعیدنیا، احمد. (1382). سرشت استراتژیک برنامه­ریزی و مدیریت شهری، مجله مدیریت شهری، 13.14-6

شعبانی، مرتضی؛ علوی، سید علی؛ مشکینی، ابوالفضل، سلمان ماهینی، عبدالرسول. (1398).  ارزیابی و سنجش فضایی محیط زیست شهری با رویکرد شهر سبز (مطالعه مورد:کلانشهر تهران). پژوهش­های جغرافیایی انسانی، 51(1)، 127-111 .

شکویی، حسین. (1388). اندیشه­های نو در فلسفه جغرافیا؛ فلسفه­های محیطی و مکتب­های جغرافیایی. جلد دوم،  تهران: انتشارات گیتاشناسی.

صالحی، اسماعیل. (1387). دانشنامه مدیریت شهری و روستایی. تهران: انتشارات سازمان شهرداریها.

صدرموسوی، میرستار؛ کریم زاده، حسین؛ صبوری، رحیمه و زاد ولی، فاطمه. (1396). بررسی و تحلیل اثرات زیست محیطی گسترش پراکنده شهری نمونه موردی: شهر هادیشهر. فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه ریزی منطقه­ای،7(26). 160-144.

عزیزی، محمد مهدی.(1380). توسعه شهری پایدار، برداشت تحلیلی از دیدگاه­های جهانی. نشریه صفه. 33 ( 11)،27-14

فیروزبخت، علی؛ پرهیزگار، اکبر و ربیعی­فر، ولی­الله .(1391). راهبردهای ساختار زیست‎محیطی شهر با رویکرد توسعه‎ی پایدار شهری (مطالعه‎ی موردی: شهر کرج). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 44(80)، 239 -213.

قرخلو، مهدی و هادی حسینی. (1385). شاخص­های توسعه پایدار شهری. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای. 8 ،177-157.

مثنوی، محمد رضا. (1390). اکوسیستم شهری پایدار، پارادایم یا پارادوکس؟ ضرورت بازنگری رابطه شهر و-  محیط زیست.  مجله منظر، 16   (3)، 42-38.

محمدی حصاری، پروانه؛ گند مکار، امیر؛ خادم الحسینی، احمد و قائد رحمتی، صفر. (1400). ارزیابی اثرات زیست محیطی پیوستن سکونتگاه‌های پیرامونی به شهر اصفهان. فصلنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 13(2)،470-448.

مرصوصی، نفیسه و بهرامی، رحمت الله. (1390). توسعه پایدار شهری. تهران: انتشارات پیام نور.

مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران. (1387). گـزارش عملکرد کمیتـه مطالعـات راهبردی محـیط زیست شهری. تهران: مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران.

مشارزاده مهرابی، زهرا، صبری، سینا و صبری، سهیل. (1378). مقایسه تطبیقی نظریات در مورد پارک­های اداری و توسعه پایدار شهری. نشریه هویت شهری، 5(3)، 122-111.

مفیدی شمیرانی، مجید و افتخاری مقدم، علـی. (1388). توسعه پایدار شهری، دیدگاه­ها و اصول اجرایی آن در کشورهای در حال توسعه. فصلنامه بین المللی پژوهشی ساخت شهر. 12(6)، 25-15.

ملکی، سعید، جعفری، سعید. (1395). بررسی ابعاد زیست محیطی و جایگاه محیط زیست شهری در برنامه­های توسعه ایران. فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، 8 (27) ،89-69.

موسی کاظمی، سید مهدی. (1380). توسعه پایدار شهری، مفاهیم و دیدگاه­ها. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 520،113-94.

موسی کاظمی، سید مهدی و شکویی، حسین. (1381). سنجش پایداری اجتماعی توسعه شهر قم. مجله پژوهش­های جغرافیایی، 43(34)، 41-27.

  مهندسین مشاور نقش جهان - پارس. ( 1389). طرح توسعه و عمران (جامع) شهر کاشان (مطالعات منطقه­ای و حوزه نفوذ). سازمان مسکن و شهرسازی استان اصفهان.

نـوابخش، مهرداد و ارجمند سـیاه پـوش، اسحق. (1388). مبانی توسـعه پایـدار شـهری. تهران: انتشـارات جامعه شناسان.

نوروزی، لیلا. (1386). سوانح طبیعی در محیط زیست شهری؛ چالش­ها و راهبردها. جستارهای شهرسازی. 21، 57-49.

هینز، استیون. (1387). رویکرد تفکر سیستمی به برنامه­ریزی و مدیریت استراتژیک. ترجمه رشید اصلانی، چاپ اول، تهران: نشر نی.

   Benton, s. Short., L. & John, R . (2008). Cities and Nature. Londen and NewYork, Routledge.

   Bernorider, E. (2002). Factor in swot  Analysis Applied to micro, small to medium and large software enterprises, An Austrian study. European management Journal, 20(5), 562-573.

  Blowers, A., &  Evans, B. (1994). Town planning into the 21.st Contrury, Routledge, london.

  Crombie, D.(1992). Regeneration, Toronto Waterfront and the Sustainable City. Final Report,Ottowa, Ministry of Supply and Services.

  Diamantini, C., & Zanon, B. (2000). Planning the urban sustainable development the case of the
plan for the province of Trenton. Italy, Environmental Impact Assessment, 20(3), 299-310.

  Gurram, M.K., Bulusu, D.L, & Kinthada, N.R. (2016). Urban Environmental Quality Assessment at Ward Level Using AHP Based GIS Multi-Criteria Modeling–A Study on Hyderabad City. India, Asian Journal of Geoinformatics, 15(30), 16-29.

  Halla, Francos .( 2007). A SWOT analysis of strategic urban development planning: The case of Dares Salaam city in Tanzania. Habitat International, 31(1), 130-142

  Harding, R. (2006). Ecologically sustainable development: origions, implementation and challenges. Desalination, 187.

  Hosseinzadeh, SR.. (2004). Environmental crises in Metropolises of Iran, Sustainable city
book. Wit Press, England.

  Kahn, M. E. (2007). Green Cities: Urban Growth and the Environment. Brookings Institution Press.

  Navabakhsh, M., & Tavakolian A. (2013). Strategic Planning to Organize the Urban Historic Fabric Emphasizing on the Environmental Concerns. International Journal of Environmental Research, 7 (3), 523-532.

  Orenstein, Daniel E., & Shach-Pinsley, D. (2017). A Comparative Framework for Assessing
Sustainability Initiatives at the Regional Scale. World Development, Elsevier, 98(C),
245- 256

  Pearce, D., & Kerry, R. (1999). Economics of natural resources and environment. Baltimore,  Jhons  Hopkins University press.

  Rapoport, E., & Vernay, A. (2011). Defining the Eco-City: A Discursive Approach, in Management and Innovation for a Sustainable Built Environment MISBE 2011, Amsterdam, The Netherlands and June 20-23, 2011, CIB, Working Commissions W55, W65, W89, W112; ENHR And AESP.

  Redclift, M. (2000). Sustainability:Life changes and livelihoods. Routledge, London.

  Robin S. De Graaf, Geert P.M.R Dewulf .(2010). Applying the Lessons of Strategic Urban Planning Learned in the Developing World to the Netherland. Habitat International, 4(34).

  Saaty, T.L . (1980). The Analytic Hierarchy Process. McGraw-Hill, New York.

  Sneddon, C., Howarth, R,B., Norgaard, R.B. (2006). Sustainable development in a post-Brundtland word, Ecological Economics, 57(2), 253-268.

  Steinberg Florian .(2005). Strategic urban planning in Latin America: experiences of building and managing the future. Habitat International, 29, 69–93.

  Wellington City Council. (2006). Urban Development Strategy,http://wellington govt.nz/services/environment-and-waste/urban-development/strategies-plans-and-policies.

  Willis, M .(2006). sustainability, the Issue of our Age, And a concern for local government. public Management,  88, 8-12.

Yong, L., Wenze, Y., Peilei, F., Zhengtao, Z., & Jingnan, H. (2017). Assessing the urban environmental quality of mountainous cities: A case study in Chongqing. China, Ecological Indicators, 81: 132-145.