بررسی گفتمان در تصاویر مستقل شعر خواجوی کرمانی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، شماره 48، تیر 1400، صفحه 13-46   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1924076.2207

نویسندگان

زهره صارمی¹؛ مهدی محقق^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

تصویر و خیال، اساس و جوهرۀ کلام شاعرانه را منعکس می­ کنند و ذهنیت هنرمند را از جهان برون و درون هویدا می ­سازند. تصویرسازی کوشش ذهنی سخنور است تا با خلاقیت بین ضمیر خودآگاه و ناخودآگاه خویش، پیوندی بدیع ایجاد کند.
در این پژوهش با تکیه بر روند شکل­ گیری مفهوم تصویر و نقش ­خیال در آن، ضمن رعایت حدود ماهیت تصویر، به تعریف و معرفی ساختار و انواع مختلف پرداخته شده است. یکی از راه­ های کشف و بازنمایی ظرفیت­ های گوناگون تصویر شعری، در ابعاد مختلف مانند زیبایی­ شناسانه، ادبی، اجتماعی و...، شناخت ساختار چند لایه و انواع آن است.
«تصویر مستقل» یکی از انواع تصاویر است. این تصویر ماهیت انحصاری و ویژگی خوداتکایی اندیشه شاعر را در بردارد و همچنین قابلیت به کارگیری در خارج از فضای شعر را دارد.
بررسی تصاویر مستقل در غزل­ های خواجوی کرمانی، خواننده را با شبکۀ گفتمانی اشعار او روبرو می­ کند. گفتمان‌های به‌دست‌آمده را می­ توان در موضوعات؛ گفتمان‌های هستی­ شناسانه، عاشقانه، گفتمان‌های سیاسی حکومتی، گفتمان‌های دینی و مذهبی و گفتمان‌های حوزۀ وطن­ و....تقسیم بندی کرد. نتایج تحلیل گفتمان تصاویر مستقل در غزل خواجو، بیانگر جزئیاتی دقیق از فرهنگ، جامعه، سبک زندگی و اندیشه و بینش شاعر است. نگرش شاعر به عشق، به عنوان محور اصلی زیست بشر، گفتمان ننگ و نام و نگرش پیشرو خواجو، در به تصویر کشیدن گفتمان وطن، اشاراتی از آن دسته است.

کلیدواژه‌ها

تصویر مستقل؛ گفتمان؛ خواجوی کرمانی؛ فرهنگ ایرانی؛ جامعه ایرانی

مراجع

کتاب ها

آدونیس (احمدعلی سعید) (1385)تصوف و سور رئالیسم، ترجمۀ حبیب‌الله عباسی، چاپ دوم، تهران: سخن.

آشوری، داریوش(1399) تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ، تهران: آگه.

ابن‌طباطبا العلوی، محمد بن احمد (1982) عیارالشعر، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.

احمدی، بابک (1389) از نشانه‌های تصویری تا متن، چاپ دهم، تهران: مرکز.

انوری، حسن(1381) فرهنگ بزرگ سخن، جلد8، تهران: سخن.

براهنی، رضا (1371) طلا در مس، جلد 1، چاپ اول، تهران: ناشر نویسنده.

ثلاثی، محسن(۱۳۹۸) جهان ایرانی ایران جهانی، تهران: مرکز.

حنیف، محمد(1389) قابلیت‌های نمایشی شاهنامه، تهران: سروش.

جرجانی، عبدالقاهر (1389) اسرارالبلاغه، ترجمه‌ جلیل تجلیل، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

خواجوی کرمانی(1393) دیوان خواجوی کرمانی، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، ویراست نو فرید مرادی، چاپ اول، تهران: نگاه.

داد، سیما (1387) فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ چهارم، تهران: مروارید.

سلطانی،علی اصغر(1387) «قدرت،گفتمان،زبان»، سازوکارهای جریان قدرت در جهوری اسلامی ایران، چاپ دوم، تهرا ن: نی.

شعیری، حمیدرضا (۱۳۹۳) تحلیل نشانه معنا شناختی تصویر،(گروه مترجمان)، تهران: علم.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1388) صور خیال در شعر فارسی، چاپ سیزدهم، تهران: آگه.

طهماسبی، فرهاد (۱۳۹۵) جامعه شناسی غزل فارسی، تهران: علمی فرهنگی.

فتوحی، محمود(1389) بلاغت تصویر، چاپ دوم، تهران: سخن.

کوک، جاناتان (1388) «گفتمان»، در دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ایرناریما مکاریک، مترجمان مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ سوم، تهران: آگه.

ماهرویان، هوشنگ (۱۳۹۵) تبارشناسی استبداد ایرانی، تهران: بازتاب نگار.

نوذری، عزت الله (۱۳۹۹) تاریخ اجتماعی ایران، تهران: خجسته.

مقالات

صارمی، زهره. طهماسبی، فرهاد(1393) بررسی تصویر و معرفی انواع آن در شعر احمد شاملو، پژوهش های ادبی، شمارۀ 44، صص107-136.

صارمی، زهره. طهماسبی، فرهاد(1392) تحلیل و بررسی تصویر شعری و معرفی ساختار آن در شعر احمد شاملو، فصل نامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، شمارۀ 16، صص235-262.

نجف زاده، مهدی (1382) گفتمان:از صورت بندی دانایی تا امر سیاسی، فصلنامۀ گفتمان، سال 3 (7) بهار، صص14-48.