تصویر مترقّی زن ایرانی در شعر مشروطه

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، شماره 48، تیر 1400، صفحه 119-143   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.684903

نویسنده

رضا صادقی شهپر^*

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

چکیده

زن و حقوق فردی و اجتماعی او همزمان با نهضت مشروطه وارد مباحث ادبی شد و به یکی از مهم­ترین موضوعات در شعر مشروطه تبدیل گشت. از این­رو زن در مرکز مباحث قرار گرفت به طوری که در این عصر، کمتر شاعری را می­ توان دید که بیش و کم به موضوع آزادی و حقوق زنان نپرداخته باشد. برابری، آزادی، تعلیم و تربیت، حضور زن در اجتماع و پرهیز از تبعیض جنسیتی و نگاه جنسی و ابزاری به زن، از جمله مسایل مربوط به زنان است که در شعر شاعران عصر مشروطه بازتاب یافته است. ملک­الشعرا بهار و نسیم شمال دیدگاه معتدل­ تر­ و سنتی تری به زن دارند و ایرج میرزا، لاهوتی، عشقی و عارف قزوینی تندروترند و حتی گاه با برخی مسایل نظیر حجاب مخالفت می­کنند. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و هدف آن بررسی اندیشه و دیدگاه شاعران عصر مشروطه دربارة زن است و می­خواهد به این پرسش پاسخ دهد که آیا آن اندیشه ای مترقی است یا واپس­گرا؟ و با اندیشه­های مطرح شده دربارة زن در جنبش فمینیسم همسو هست یا خیر؟ نتایج نشان می­دهد که شاعران عصر مشروطه اندیشه­ای مثبت­نگر و مترقی دربارة زن دارند و آن با برخی اندیشه ­های فمینیستی دربارة زنان مطابقت دارد.

کلیدواژه‌ها

دوره مشروطه؛ شعر؛ زن؛ فمینیسم؛ شاعران دوره مشروطه

مراجع

کتاب ها

آرین پور، یحیی (1382) از نیما تا روزگار ما، چاپ چهارم، تهران: زوار.

ایرج میرزا (1353) دیوان، به اهتمام محمد جعفر محجوب، چاپ سوم، تهران: اندیشه.

بادامی، ناهید (1389) مدیریت خانواده در اسلام و فمینیسم، همدان: روزاندیش.

بهار، محمد تقی (1388) دیوان اشعار ملک الشعرا بهار، چاپ دوم، تهران: نگاه.

حسینی، مریم(1393) ریشه های زن ستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی، چاپ دوم، تهران: چشمه.

خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل(1375) دیوان، 2جلد، ویراستة میرجلال الدین کزازی، چاپ اول، تهران: مرکز.

دژم، عذرا (1384) اولین زنان، چاپ اول، تهران: علم.

دو بووار، سیمون (1380) جنس دوم، ترجمة قاسم صنعوی، تهران: توس.

سلدن، رامان، ویدوسون، پیتر (1384) راهنمای نظریة ادبی معاصر، چاپ چهارم، تهران: طرح نو.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390) با چراغ و آیینه، چاپ اول، تهران: سخن.

عارف قزوینی (1389) دیوان اشعار، به کوشش مهدی نور محمدی، چاپ اول، تهران: سخن.

عشقی، میرزاده (1350) کلیات مصور میرزادۀ عشقی، علی اکبر مشیر سلیمی، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.

کسروی تبریزی، احمد ( 1369 ) تاریخ مشروطه ایران، تهران: امیرکبیر.

گرین، کیت و لبیهان، جیل (1383) درسنامۀ نظریه و نقد ادبی، ترجمۀ فاطمه حسینی، چاپ اول، تهران: روزنگار.

لاهوتی، ابوالقاسم (1358) دیوان اشعار، به کوشش احمد بشیری، تهران: امیرکبیر.

مشیرزاده، حمیرا (1381) از جنبش تا نظریة اجتماعی؛ تاریخ دو قرن فمینیسم، چاپ چهارم، تهران: پژوهش شیرازه.

نسیم شمال(1363) جاودانه سید اشرف الدین گیلانی، به کوشش حسین نمینی، چاپ اول، تهران: کتاب فروزان.

نفیسى، سعید (1361) تاریخ اجتماعى و سیاسى ایران در دوره معاصر، تهران: انتشارات بنیاد.

ولک، رنه (1383) تاریخ نقد جدید، ترجمة سعید ارباب شیرانی، ج5، چاپ اول، تهران: نیلوفر.

مقالات

پاینده، حسین (1382) نقدی فمینیستی بر داستان کوتاه رؤیای یک ساعته، گفتمان نقد: مقالاتی در نقد ادبی، چاپ اول، تهران: روزنگار، صص152-143.

توحیدی، احمدرضا (1381) بررسی جنبش فمینیسم در غرب و ایران، مجموعه مقالات اسلام و فمینیسم، جلد 1، چاپ اول، قم: معارف، صص 67-54.

حاتمی، سعید و صفایی قهفرخ، پروانه(1391) مقام زن در شعر ابوالقاسم لاهوتی، ایرج میرزا و عارف قزوینی، فصلنامۀ زن و فرهنگ، سال سوم، شماره دوازدهم، صص 80-65.

نورمحمدی، مهدی(1384) ناگفته هایی در باب زندگانی سید اشرف‌الدین حسینی، شاعر مردم (یادنامه سید اشرف الدین گیلانی)، علی اصغر محمدخانی، چاپ اول، تهران: سخن، صص 59-34.

منابع انگلیسی

Abrams , M.H (1993) A Glossary of literary terms, 6 Ed., cornell university.

Sage, Lorna. Smith, Lorna (1993) “Feminist criticism” , A Dictionary of Modern Critical Terms, Ed. By Roger fowler, London: Routledge.

Showalter, Elaine(1986) The New Feminist Criticism:Essays on women, Literature and Theory, London: Virago.

Showalter, Elaine.(1988). “Towards a Feminist Poetics”, Twentieth-Century Literature Teory: A Reader, Ed. K.M. Newton, London: Macmillan.