بررسی طنز در آثار بهرام صادقی بر اساس نظریۀ رابرت‌لیو با تأکید بر (سنگر و قمقمه‌های خالی و ملکوت)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، شماره 48، تیر 1400، صفحه 145-172   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.684904

نویسندگان

فرشته مرادی¹؛ نوازالله فرهادی^{* 2}؛ محمد شفیعی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گچساران، دانشگاه آزاد اسلامی، گچساران، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

³استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، واحد گچساران، دانشگاه آزاد اسلامی، گچساران، ایران.

چکیده

نظریۀ طنز زبانۀشناختی رابرت‌لیو، یکی از نظریات کامل زبان‌شناسی در باب طنز است که پیش از رابرت‌لیو تحت‌ عنوان نظریۀ «انگارۀ معنایی» توسط ویکتور راسکین مطرح گردید و با واکاوی‌ها و نقد گوناگون مواجه شد که یکی از آنها الگوی رابرت‌لیو می‌باشد؛ لیو معتقد است طنز زبان‌شناختی از نوع غیر زبان‌شناختی آن متفاوت و جداست و این تنها ابهام است که سبب می‌شود طنزی، ویژگی زبان‌شناختی به خود بگیرد؛ این ابهامات در سه حوزۀ آوایی، واژگانی، نحوی و کاربرد شناختی رخ می‌دهد. بهرام صادقی برای طنز‌آمیز کردن حکایات خود از مجموع انگاره‌های زبان شناختی نیز بهره برده است. نتیجۀ این پژوهش که با روش توصیفی – تحلیلی به‌دست آمده است نشان می‌دهد نظریۀ انگارۀ معنایی رابرت‌لیو و چهارچوب نظری آن تا حدود بسیار زیادی با آثار طنز بهرام صادقی همخوانی دارد.

کلیدواژه‌ها

طنز؛ زبانشناسی؛ انگارۀ معنایی؛ راسکین؛ رابرت‌لیو؛ داستان‌معاصر؛ مکتب‌اصفهان؛ بهرام صادقی

مراجع

کتاب ها

اخوت، احمد (1371)نشانه‌شناسی مطایبه، اصفهان: فردا.

اسکلتن، رابین (1375)روایت شعر، مترجم مهرانگیز اوحدی، تهران: میترا.

برگسون، هانری لویی (1379)خنده، ترجمه: عباس میرباقری، تهران: شباویز.

بهزادی‌اندوه جردی، حسین (1378)طنز و طنزپردازی در ایران، تهران: صدوق.

خطیب، حسام (1389)مکتب‌های ادبی و ادبیّات تطبیقی، ترجمه: مرتضی آیت الله زاده، تهران: سمت.

رجایی، محمدخلیل (1370)معالم‌البلاغه در علم معنی و بیان و بدیع، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.

ساعدی، غلامحسین (1377) هنر داستان نویسی بهرام صادقی؛خون‎آبی بر زمین نمناک، تهران: آسا.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1361)صور‌خیال در شعر فارسی، چاپ سوم، تهران: ماه.

شمیسا، سیروس (1374)نگاهی تازه به بدیع، چاپ هفتم، تهران: فردوس.

صادقی، بهرام (1354)سنگر و قمقمه‌های خالی، تهران: نیلوفر.

صادقی، بهرام (1386) ملکوت، چاپ سوم، تهران: کتاب زمان.

صدر، رویا (1381)بیست سال با طنز، تهران: هرمس.

فولادی، علیرضا (1386)طنز در زبان عرفان، تهران: سخن.

کادن، جان آنتونی (1380)فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد، ترجمه: کاظم فیروزمند، تهران: شادگان.

میرعابدینی، حسن (1380)صدسال داستان نویسی ایران، جلد 1 و 2، چاپ دوم، تهران: چشمه.

نیکبخت، ناصر (1380)هجو در شعر فارسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

مقالات

بیگ‌زاده، خلیل و خوش‌حساب، ساناز(1395) بررسی طنز در حکایت‌های رسالۀ دلگشا بر‌اساس الگوی رابرت‌لیو، نشریۀ زبان و ادب فارسی، سال 69، شمارۀ 234، صص 32- 17.

حری، ابوالفضل(1390)سازکارهای زبانی شوخ طبعی، جناس، ابهام و ایهام، جستارهای زبانی، دورۀ 2، شمارۀ 2، صص 19- 40.

شادروی‌منش، محمد(1380) خنده، بنیاد طنز و کمدی، فصلنامۀ هنر، شمارۀ 4، صص 35- 26.

شریفی، شهلا و کرامتی‌یزدی، سریرا(1389) معرفی نظریۀ انگارۀ معنایی طنز و بررسی ایرادات آن بر مبنای داده‌های زبان فارسی، پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، شمارۀ 2، صص 109- 89.

شیری، قهرمان (1384) پسامدرنیسم و مکتب داستان‌نویسی اصفهان، مجلۀ علمی- پژوهشی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورۀ دوم، شمارۀ 42، صص 167-198.

صدر، رویا (1380) بهرام صادقی، طنز و قمقمه‌های خالی، کتاب ماه، ادبیات و فلسفه، شمارۀ 44، صص 61- 58.

صفوی، کورش(1384) طنز از منظر زبان‌شناسی، آزما، شمارۀ 36، ص 16.

محرابی، حجت و مدرس خیابانی، شهرام(1391)بررسی عوامل زبانی مؤثر در شکل گیری طنز کلامی، مجموعه مقالات دانشگاه علامه‌طباطبایی، شمارۀ 281، صص 723- 712.

منابع لاتین

Attardo,s (2008)semantics and pragmatic of houmor, Blackwell, languguage and linguistics compass.

Raskin,V (1985)semantic mechanisms of humor, new York, university of new York.

Lew,Robert (1996G)An ambriguty- based theorg of the linguistic verbargoke in English, new York: stste university of new York.