نگاه آسیب شناسانه به روشنفکر در رمان سفر ‌شب از بهمن شعله‌ور

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، شماره 48، تیر 1400، صفحه 229-253   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.684908

نویسندگان

آمنه یوسفی¹؛ ایرج مهرکی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

روشنفکری به عنوان یک جریان اجتماعی مقوله‌ای نو و از مباحث مهم جامعه شناسی سیاسی می‌باشد که تحولات دو قرن اخیر را رقم زده است و از مهم‌ترین عوامل انسانی در دگرگونی‌های اجتماعی محسوب می‌گردد. در ایران رخدادهای مهم سیاسی و اجتماعی به مثابه بزنگاه‌هایی عرصۀ خودنمایی روشنفکران بوده است و آنان به عنوان نیرویی معرفی می‌شوند که جلوتر از مردم خود حرکت کرده و پیشتاز نقد جامعه و حرکت آن به سمت رهایی از بیداد با ارائۀ راهکارهای مناسب می‌باشند. این روشنفکران در رمان‌های فارسی چهره‌های گوناگون دارند و مؤلفان برای هرکدام رسالتی دیگرگونه قائل شده‌اند. بهمن ‌شعله‌ور از جمله نویسندگانی است که وضعیت روشنفکران سرخورده و عاصی سال های پس از کودتای 28 مرداد را در آثار خود به تصویر کشیده است. در پژوهش پیش رو به روش تحلیلی-توصیفی(کتابخانه‌ای) چهرۀ روشنفکر در رمان سفر شب از بهمن شعله ور آسیب شناسی شده و نتیجۀ به دست آمده حاکی از آنست که روشنفکر در این رمان چهره‌ای آسیب‌دیده و ذهنی مشوش داشته، از مؤلفه‌هایی مانند ساده‌گویی، مبارزه در راه تحقق آزادی و دموکراسی تلاش برای احقاق حقوق زنان، ،تحول‌خواهی و مسئولیت پذیری نسبت به سرنوشت جامعه تقریبا تهی شده است.

کلیدواژه‌ها

روشنفکر؛ جریان روشنفکری؛ مؤلفه‌های روشنفکری؛ رمان؛ بهمن شعله‌ور

مراجع

کتاب ها

آشوری، داریوش (1374) فرهنگ علوم انسانی، تهران: نشر مرکز.

پاسایار، محمدرضا (1372) فرهنگ معاصر فرانسه، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.

جهانبگلو، رامین (1384) بین‌ گذشته‌ و آینده‌، تـهران: نشر نی.

خسروپناه، عبدالحسین (1389) جریان شناسی فکری ایران معاصر، قم: انتشارات مؤسسۀ حکمت نوین.

داوری اردکانی، رضا (1363) شمه‌ای از‌ تاریخ‌ غرب‌زدگی‌ مـا، تهران: سروش.

داوری اردکانی، رضا (1379) دربـارۀ غـرب، تـهران: هرمس.

داوری اردکانی، رضا (1392) سیری در تاریخ روشنفکری در ایران و جهان، تهران: انتشارات سخن.

سعید، ادوارد(1381) نشانه های روشنفکران، ترجمۀ محمد افتخاری، تهران: انتشارات آگاه.

شعله‌ور، بهمن (1346) سفرشب، تهران: کتاب خوشه.

کاظمی، عباس (1383) جامعه شناسی روشنفکری دینی در ایران، تهران: طرح نو.

گودرزی، غلامرضا (1386) تجدد ناتمام روشنفکران، تهران: انتشارات اختران.

میرعابدینی، حسن (۱۳۷۷) صد سال داستان‌نویسی ایران، چاپ اول، تهران: چشمه.

یثربی، سید یحیی (1382) ماجرای غم‌انگیز روشنفکران در ایران، تهران: انتشارات دانش و اندیشه.

مقالات

آل‌احمد، جلال (1346) نقد آل‌احمد بر رمان سفر شب اثر بعمن شعله‌ور، نشریه آرش، دورۀ2، شمارۀ 2، صص 104.

حسن‌زاده‌میرعلی، عبدالله، صیادچمنی، آرتمیز (1397) تحلیل عناصر ناتورئالیستی در رمان سفر شب از بهمن شعله‌ور، نشریۀ متن پژوهش ادبی، شمارۀ77، صص188-208.

سروش، عبدالکریم (1382) انقلاب‌اسلامی، فقه، روشنفکری‌ دینی، ماهنامۀ نافه، شمارۀ29،صص290-308.

قیصری، علی (1373) نقد ادب ایدئولوژیک مروری بر ادبیات روشنفکری و مکتبی ایران، ایران نامه، سال دوازدهم، شمارۀ2، صص 233-258.

مشایخ سنگ تجن، زینب، حیدری، فاطمه (1396) تحلیل هویت و جایگاه زن در سووشون سیمین دانشور و پرنده من فریبا وفی، فصل نامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، شمارۀ 34، صص157-177.

مولایی نژاد،اعظم (1382) بررسی وضعیت زنان در سطوح مدیریتی کشور، فصلنامۀ ریحانه، شمارۀ3، صص5-15.

نژاد ایران، محمد (1396) نقش روشنفکران در بازتولید ادبیات سیاسی مدرن در ایران معاصر، مجلۀ رهاورد پژوهش های سیاسی، شمارۀ 5 و 6، صص1 - 12.

نوروزی، یاسر (۱۳۸۶) شب زنجیری: نگاهی به رمان «سفر شب»، شهروند امروز، تهران: شمارۀ25.