بررسی رویکردهای تأویلی بهاءولد از قرآن کریم

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، شماره 48، تیر 1400، صفحه 285-306   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.684910

نویسندگان

سعید فرزانه فرد^{* 1}؛ علی رمضانی²؛ نرگس اصغری گوار³

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سراب، دانشگاه آزاد اسلامی، سراب، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران

چکیده

آثار منظوم و منثور صوفیان را براساس نوع معرفت به دو دسته می‎‌‌‌ توان تقسیم کرد: معرفت شخصی و شهودی؛ معرفت رسمی و سازمان یافته. برخی صوفیّه در آثار خود از این دو نوع معرفت یاد کرده‎‌اند. گاهی کلامشان از روی آگاهی و از نوع متن‎ های رسمی و مدرسی بوده ‌که هدف از نگارش آن، شفافیّت معنا، تثبیت و تعلیم سنّت ها و آداب صوفیان و حاصل دانش قراردادی آنهاست؛ اما گاهی کلامشان حاصل تجربه‎های درونی و دریافت‌های شخصی است و معنا در آن پوشیده و تأویل پذیر است و هدف از نگارش آن، بیان تجربه‎ های شهودی و دریافت های درونی و شخصی در لحظات شور و وجد و حال است. یکی از نثرهای صوفیانه-که در آن این ویژگی ها به خوبی احساس می‎ شود کتاب معارف بهاءولد است که نویسنده در آن به بیان افکار، رؤیاها و احوال درونی خویش در لحظات اوج هیجان های عاطفی، پرداخته است. غلبة زبان استعاری، ابهام، تأویل پذیری و پراکنش معنایی در سراسر آن وجود دارد. تأویلی که بهاءولد در این کتاب از آیات قرآن دارد، بسیار بدیع و تازه است. نگارنده در این مقاله به روش توصیفی– تحلیلی در صدد آن است که تأویلات بهاءولد را مورد بحث و بررسی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ بهاءولد؛ معارف بهاءولد؛ رویکردهای تأویلی

مراجع

کتاب ها

قرآن کریم.

بهاءولد، محمد بن حسین (1382) معارف، به اهتمام بدیع الزمان فروزانفر، 2جلدی، چاپ سوم، تهران: انتشارات طهوری.

سعدی، مصلح بن عبدالله (1378) بوستان سعدی، شرح و گزارش از رضا انزابی نژاد و سعید قره‌بیگلو، چاپ اول، تهران: انتشارات جامی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392) زبان شعر در نثر صوفیه، چاپ اول، تهران: نشر سخن.

صفا، ذبیح الله (۱۳۶۷) تاریخ ادبیات در ایران، چاپ هشتم، تهران: انتشارات فردوس.

طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۹۲) المیزان فی تفسیرالقرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

مایر، فریتس (۱۳۸۲) بهاءولد، زندگی و عرفان او، ترجمۀ مریم مشرف، چاپ اول، تهران: نشر دانشگاهی.

معرفت، محمدهادی (۱۳۸۷) تفسیر و مفسران، چاپ چهارم، قم: موسسه فرهنگی تمهید.

مولوی، جلال الدین محمد (1387) مثنوی معنوی، دکتر محمد استعلامی، تهران: سخن.

نیکلسون، رینولد (بی تا) پیدایش و سیر تصوف، ترجمه محمدباقر معین، چاپ پنجم، تهران: توس.

مقالات

حیدرزاده سردرود، حسین (1384) مزه و خوشی عرفانی از منظر بهاءولد و مولانا، مجلۀ اشراق، بهار و تابستان، شمارۀ 2 و 3، صص 108- 129.

دشتی، سیدمحمد؛ سهرابی، سمیه (1390) شیوه‎‌های تفسیر و تأویل آیات قرآن در معارف بهاء ولد، دو فصلنامۀ علمی پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، بهار و تابستان شمارة 4، سال دوم، صص65-85.

معینی فرد، زهرا؛ آقاحسینی، حسین؛ طغیانی، اسحاق (1392) سیطرۀ قرآن در معارف بهاء ولد، فصلنامه پژوهش های ادبی-قرآنی، سال اول، شمارۀ 4، صص63-82