بررسی خواستگاری زنان از مردان در شاهنامۀ فردوسی با رویکرد روان شناختی کارل گوستا یونگ

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، شماره 48، تیر 1400، صفحه 369-387   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1923650.2204

نویسندگان

مریم سعید¹؛ علی عشقی سردهی^{* 2}؛ سیدعلی اکبر شریعتی فر²؛ سعید روزبهانی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران.

چکیده

در شاهنامۀ فردوسی در آن چه مربوط به دورۀ پهلوانی و اساطیری است به خواستگاری دختران از پسران یا زنان از مردان برمی‌خوریم که با فرهنگ و عُرف امروز ما سازگاری ندارد، اما حقیقتی است از روزگار پهلوانی و آغاز پیدایش حکومت های نخستین که بر مدار کشاورزی و گله داری ونیاز به زمین های آباد شکل گرفته اند. پهلوانان که تنومندی و نیرومندی ویژه دارند در جنگ ها و حکومت های نخستین مقامی والا پس از شاهان و گاه حتی برتر از شاهان قرار می گیرند؛ بنابراین دختر بزرگان و شاهزاده خانم ها آرزو دارند با پهلوانان ازدواج کنند تا دارای فرزندان سالم و نیرومند شوند که بعدها ارج خانوادگی را پاس بدارند. پژوهندگان این گفتار بر آن هستند با رویکرد روان شناختی کارل گوستا یونگ، روان شناس نامدار غربی، که بر مبنای «آنیما» و «آنیموس» در ناخودآگاه روان زنان و مردان وجود دارند و به صورت انگیزۀ درونی و بیرونی در خود آگاه پدیدار می شوند بپردازند و عملکردها و حوادث ناشی از شکل گیری آنیما و آنیموس را به دو صورت مثبت و منفی واکاوی نمایند. این پژوهش که به روش (توصیفی _ تحلیلی_ تطبیقی) انجام می گیرد نشان می دهد که انتخاب همسر در شاهنامه در دورۀ پهلوانی در ناخودآگاه روان شخصیت های داستان جای دارد که زنان می توانند نماد آنیمای مثبت و منفی موجود در روان انسان بوده و در سرنوشت شاهزادگان و پهلوانان مؤثر باشند.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه فردوسی؛ خواستگاری؛ یونگ؛ آنیما؛ آنیموس

مراجع

کتاب ها

آبادی باویل، محمد (1350) آیین ها در شاهنامه فردوسی، چاپ 1، تهران: انتشارات کمیته استادان.

اسلامی ندوشن، محمدعلی (1381) زندگی و مرگ پهلوانان، چاپ 6، تهران: نشر آثار.

ستاری، جلال (1375) سیمای زن در فرهنگ ایران، تهران: مرکز.

سرامی، قدمعلی (1378) از رنگ گل تا رنج خار، چاپ 3، تهران: علمی و فرهنگی.

صفا، ذبیح اﷲ (1384) حماسه سرایی در ایران، چاپ 7، تهران: امیرکبیر.

فردوسی، ابوالقاسم (1366) شاهنامه(8جلدی)، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.

فره وشی، بهرام (1358) فرهنگ فارسی به پهلوی، چاپ 2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

فره وشی، بهرام (1358) فرهنگ زبان پهلوی، چاپ 3، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

گرین، ویلفرد و دیگران (1383) مبانی نقد ادبی، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: نشر نیلوفر.

یونگ، کارل گوستا (1378) روان شناسی و کیمیاگری، ترجمه پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.

یونگ، کارل گوستا (1381) انسان و سمبل هایش، ترجمه محمود سلطانیه، چاپ 6، تهران: نشرجامی.

مقالات

اقبالی، ابراهیم، قمری گیوی، حسین، مرادی، سکینه (1386) تحلیل داستان سیاوش بر پایۀ نظریات یونگ، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 8، صص85-69.

خسروی، اشرف، طغیانی، اسحاق (1389) تحلیل روان کاوانۀ شخصیت سودابه و رودابه (یگانه های دو سویۀ شاهنامه)، فصلنامه علمی پژوهشی کاوش نامه، شمارۀ21، صص37-10.

سیف، عبدالرضا، سلمانی نژاد مهرآبادی، صغری و موسی وند، نسرین (1391) بررسی و تحلیل چیستی و چگونگی ظهور کهن الگوی آنیما و آنیموس در شعر طاهره صفار زاده، مجله زن در فرهنگ و هنر، دورۀ4، شمارۀ 1، صص126-107.

لطفی، اسداﷲ، قربانی، فتح الله (1388) خواستگاری از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی، فصلنامۀ علمی_ ترویجی بانوان شیعه، شمارۀ 20، صص93-65.

قائمی، فرزانه، یاحقی، محمدجعفر (1388) اسب پرتکرارترین نمادینه جانوری در شاهنامه و نقش آن در تکامل کهن الگوی قهرمان، فصلنامه زبان و ادب پارسی ، شمارۀ 42 ، صص26-9.

محمودی، مریم و خادمی، احمد (1396) بررسی تطبیقی-تحلیلی اسطورۀ زال و رودابه با اسطوره های ایرانی و مصری، فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، شمارۀ 44، صص: 85-59.