بررسی و تحلیل من‌های فردی و اجتماعی در شعر فروغ فرخزاد

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، شماره 48، تیر 1400، صفحه 341-368   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1920668.2179

نویسنده

زهرا دری^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاداسلامی، کرج، ایران.

چکیده

انسان در هر جایگاه معرفتی که قرار گیرد هم خویشتن خویش را متمایز از دیگر عناصر هستی می داند و هم پیوسته در کنشی متقابل با پدیده های زیستی و جامعه شناختی به سر می برد. یکی از مباحث مهم در دانش جامعه شناسی بررسی ظرفیت وجودی انسان ها و شیوة برخورد آنان با مباحث پیرامون و شرایط اجتماعیِ خانواده، سرزمین و جهان است که از این دو پدیده اغلب تحت عنوان «من»ِ اجتماعی و «من»ِ فردی یاد می شود. بررسی اشعار فروغ فرخزاد که قسمت عمده ای از آن برخاسته از ضمیر ناخودآگاه انسانی و در پیوند با رمانتیسم و در نهایت سمبولیسم سیاسی- اجتماعی است، می تواند نمودهای گوناگون «منِ» فردی و اجتماعیِ فروغ را به عنوان زنی ایرانی در دوره ای از تاریخ اجتماعی ایران، که دورة گذار محسوب می شود تبیین کند. بررسی حاضر بیانگر آن است که علاوه بر وجود منِ تغزلی در همة دوره های شعری و زندگی فروغ البته با سیر نزولی، وجود تقابل و ناسازواری منِ فردی و اجتماعی و در نهایت غلبة من اجتماعی ِکمال گرا و تحوّل طلب و بیان نارضایتی ازآنچه که در جامعه انسانی می گذرد از نمودهای برجستة شعر فروغ خصوصا در نیمة دوم زندگی شعری فروغ محسوب می شود. فردگرایی و سپس اجتماعی شدن و «از نو اجتماعی شدنی» از سویی گویای تحول اجتماعی و تاثیری است که بر ایفای نقش اجتماعی فروغ گذارده است و از سویی دیگر شعر او را تصویرگر جامعة سرد و رو به اضمحلال قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

فروغ فرخزاد؛ منِ اجتماعی؛ منِ فردی؛ تقابل؛ کمال گرایی؛ یاس اجتماعی

مراجع

کتاب ها

آژند، یعقوب (1397) ادبیات مدرن ایران در فاصله دو انقلاب، تهران: انتشارات مولی.

براهنی، رضا (1380) طلا در مس، جلد دوم، تهران: زریاب.

جلالی، بهروز (1376) در غروبی ادبی(مجموعه آثار منثور فروغ فرخزاد)، تهران: ناشر مروارید.

رشیدیان، بهزاد (1370) بینش اساطیری در شهر معاصر فارسی، چاپ اول، تهران: گستره.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387) ادوار شعر فارسی، از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن.

شمیسا، سیروس (1374) نگاهی به فروغ، چاپ دوم، تهران: انتشارات مروارید.

فرخزاد، فروغ (1368) مجموعه اشعار فروغ، چاپ اول، آلمان غربی: انتشارات نوید.

فرخزاد، فروغ (1379) دیوان اشعار فروغ، به کوشش بهروز جلالی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات مروارید.

فرخزاد،فروغ (1380) به آفتاب سلامی دوباره، منتخب پنج دفتر شعر، تهران: نشر علمی.

کراچی، روح‌انگیز(1383) فروغ فرخزاد، شیراز: انتشارات داستان سرا.

کوئن، بروس (1387) مبانی جامعه شناسی، ترجمۀ غلام عباس توسلی، تهران: سمت.

مانهایم، کارل (1392) ایدئولوژی و اتوپیا، مقدمه ای بر جامعه شناسی شناخت، ترجمۀ فریبرز مجیدی، تهران: سمت.

مشرف آزاد تهرانی، محمود (1378) پریشاد شعر، زندگی و شعر فروغ فرخزاد، تهران: نشر ثالث.

مقدادی، بهرام(1378) فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، چاپ اوّل، تهران: انتشارات فکر روز.

مقالات

اخوان ثالث، مهدی (1345) فاتح شعر امروز، مجلۀ سپید و سیاه، پنجم اسفند.

تنهایی، حسین ابوالحسن (1378) جایگاه نظریه هربرت بلومر در جامعه شناسی معرفت، نشریه پژوهشی دانشگاه اصفهان، شمارۀ 1و 2، صص58-39.

سلطان القرایی، خلیل (1386) فلسفه و نقش «من» در تعلیم و تربیت، پژوهش های فلسفی، نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال50، شمارۀ202، صص163-187.

طاهباز، سیروس (1343) گفتگو با فروغ فرخزاد، مجلۀ آرش، شمارۀ 8.

نوالی، محمود (1395) من به عنوان اصلی‌ترین انگیزه انسانی، پژوهش های فلسفی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شمارۀ 19، صص،381-407.

نوذری، حسین علی(1385) نگاهی تحلیلی به روند تحوّل مفهوم هویّت در قالب های سه گانه سنت، مدرن و پست مدرن، مجلۀ مطالعات ملّی ، شمارۀ 26.

منابع لاتین

Blumer,H (1969)Symbolic Interactionism N.J: Prentice-Hall Inc.

(RFDSS) (1978)Red Feather Dictionary of Sociology, Red Feather Institute.

Theodorson GA and A.c Theodorson (1979) Amodern Dictionary of Sociologhy. New York: Baarnes and nobel.