ارزیابی کارآیی مدل تجربی حائری- سمیعی و آماری دو متغیره در پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش (مطالعه موردی: استان قزوین)

جغرافیای طبیعی

دوره 14، شماره 52، تیر 1400، صفحه 99-118   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

فرامرز سرفراز^{* 1}؛ جمال مصفایی²؛ روح انگیز اختری²؛ امین صالح پور جم²

¹مربی پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان قزوین، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران.

²استادیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران.

چکیده

زمین‌لغزش یکی از انواع مخرب فرسایش در دامنه‌ها است که موجب ایجاد خسارت‌های مالی و جانی فراوانی می‌شود. هدف از این پژوهش ارزیابی کارایی مدل‌های پهنه‌بندی پتانسیل خطر وقوع زمین‌لغزش در استان قزوین و ارائه راهکارهای مدیریتی برای کاهش ریسک زمین‌لغزش می‌باشد. برای مدل تجربی حائری-سمیعی از روابط ارائه‌شده این مدل استفاده شد. برای مدل آماری نیز پس از تهیه لایه‌های عوامل مؤثر (کاربری اراضی، شیب دامنه، جهت شیب، ارتفاع و ...) و قطع دادن آن‌ها با نقشه پراکنش زمین‌لغزش، مساحت و درصد زمین‌لغزش در هر طبقه از نقشه عوامل مؤثر  مشخص شد. سپس با استفاده از رابطه نسبت فراوانی، میزان اهمیت هر یک از طبقات عوامل مؤثر محاسبه و نقشه‌های بر اساس اهمیت عوامل مؤثر در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه شد. در نهایت برای تهیه نقشه خطر زمین‌لغزش، نقشه‌ها بر اساس نرخ عوامل با یکدیگر جمع و بر اساس روش فواصل برابر به هفت‌طبقه کلاسه‌بندی شد. برای ارزیابی میزان کارایی مدل‌ها و انتخاب مدل برتر از شاخص‌های نسبت تراکم و مجموع مطلوبیت بهره‌گیری شد. نتایج نشان داد که مدل آماری دومتغیره با Qs معادل 938/0 دارای صحت بالاتری نسبت به مدل حائری-سمیعی با Qs معادل 622/0 است. برای کاهش خسارات و مدیریت ریسک زمین‌لغزش نیز سه سیاست مدیریتی بدون اقدام برای کلاس‌های خطر پایین، پیشگیری برای کلاس‌های خطر متوسط و درمانی برای کلاس‌های خطر بالا در نظر گرفته شد و برخی اقدامات لازم برای هر سیاست مدیریتی نیز ارائه شد.

کلیدواژه‌ها

حائری-سمیعی؛ نسبت فراوانی؛ مدیریت زمین‌لغزش؛ نسبت تراکم؛ جمع مطلوبیت

مراجع

1- آرمین، محسن؛ مصفایی، جمال؛ قربان نیاخیبری، وجیهه؛ خیری، افسانه (1398): پهنه‌بندی زمین‌لغزش و برنامه مدیریتی کنترل خطر آن در استان کهگیلویه و بویراحمد با استفاده از مدل حائری - سمیعی، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، دوره 7، شماره 4 - شماره پیاپی 28، بهار 1398، صص 196-176.

2- انتظاری‌نجف‌آبادی، مژگان؛ خدادادی، فاطمه؛ رستمی، اکبر (1395): ارزیابی خطر ریسک زمین‌لغزش حوضه آبخیز طالقان‌رود بر پایه الگوریتم بهینه‌سازی توافقی ویکور، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 17، بهار 1395، صص 54-37.

3- جویباری، جمشید؛ کاویان، عطاالله؛ مصفایی، جمال (1396): تأثیر کاربری زمین بر زمین‌لغزش در منطقۀ توان، قزوین، پژوهش‌های آبخیزداری (پژوهش و سازندگی)، دوره 30، شماره 3، شماره پیاپی 116، پاییز 1396، صص 29-39.

4- مصفایی، جمال؛ اونق، مجید (1390):. ارزیابی و پیش‌بینی خطر زمین‌لغزش به‌کمک مدل رگرسیونی و تحلیل سلسله‌مراتبی، مطالعه موردی: حوضه الموت، مهندسی و مدیریت آبخیز، دوره 3، شماره 3، پاییز 1390، صص 158-149.

5- مصفایی، جمال؛ اختصاصی، محمدرضا؛ صالح پورجم، امین (1396): مقایسۀ نقشه‌های موجود زمین‌شناسی با نقشۀ حاصل از مطالعات دورسنجی (مطالعۀ موردی: حوزۀ ورتوان قزوین)، نشریه مرتع و آبخیزداری (مجله منابع طبیعی ایران)، دوره 70، شماره 4، زمستان 1396، صص 1013-1005.

6- مصفایی، جمال؛ اونق، مجید (1388): GIS ابزاری کارآمد در تعیین سیاست‌ها و برنامه‌های مدیریت خطر زمین‌لغزش، مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد 16، ویژه‌نامه 2، 1388.صص 3014-303.

7- مصفایی، جمال؛ صالح پورجم، امین؛ طباطبایی، محمدرضا (1396): مقایسه کارآیی مدل سنجه رسوب و شبکه عصبی مصنوعی در برآورد بار کف رودخانه‌ها، جغرافیا و پایداری محیط، دوره 7، شماره 3، پاییز 1396، صص 44-33.

8- مصفایی، جمال؛ نیک‌کامی، داود؛ صالح‌پورجم، امین (1398): آبخیزداری در ایران: تاریخچه، تکامل و نیازهای آتی، مهندسی و مدیریت آبخیز، دوره 11، شماره 2، تابستان 1398، صص 300-283.

9- موسوی بفروئی، سیدحسن؛ میرزائی، نوربخش؛ شعبانی، الهام؛ اسکندری قادی، مرتضی (1393): پهنه‌بندی خطر زمین‌لرزه در ایران و برآورد مقادیر بیشینه شتاب برای مراکز استان‌ها، مجله فیزیک زمین و فضا، دوره 40، شماره 4، زمستان 1393،صص 38-15.

10- رشوند، سعید؛ مصفایی، جمال؛ درویش، محمد؛ رفیعی‌امام، عمار (1392): بررسی پتانسیل بیابان‌زایی از منظر زوال پوشش گیاهی (مطالعه موردی: حوضه رود شور قزوین)، فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 20، شماره 1، صص 49-38.

11- صالح‌پورجم، امین؛ پیروان، حمیدرضا؛ طباطبایی، محمودرضا؛ سررشته‌داری، امیر؛ مصفایی، جمال (1398): بررسی احتمال تخریب زمین با روش تاپسیس در مرتع‌های مشرف‌به شهر اشتهارد، استان البرز، پژوهش‌های آبخیزداری،دوره 32، شماره 4، صص93-79.

12- صالح‌پورجم، امین؛ مصفایی، جمال؛ طباطبایی، محمودرضا (1398): بررسی اثر معیار خاکشناسی بر پتانسیل بیابان‌زایی مخروط‌افکنه‌ها (مطالعه موردی: بخش جنوبی حوزۀ آبخیز رودخانۀ شور)، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال ششم، شماره 3، پاییز 1398، صص 14-1.

13- صالح‌پورجم، امین؛ طباطبایی، محمودرضا؛ سررشته‌داری، امیر؛ مصفایی، جمال (1397): بررسی ویژگی‌های خشکسالی استان‌های شمال غربی کشور با کاربرد نمایه دهک‌ها، مهندسی و مدیریت آبخیز، دوره 10، شماره 4، صص 563-552.

14- شیرزادی، عطااله؛ سلیمانی، کریم؛ حبیب‌نژاد روشن، محمود؛ کاویان، عطااله؛ قاسمیان، بهاره (1394): مقایسه روش‌های رگرسیون لجستیک، نسبت فراوانی و تحلیل سلسله مراتبی در تهیه‌ی نقشه‌ی حساسیت ریزش سنگ (مطالعه موردی: استان کردستان، گردنه صلوات آباد)، پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، جلد 6، شماره 12،پاییز و زمستان 1394،صص 204-193.

15- کرمی، فریبا؛ رجبی، معصومه (1388): بررسی خطر زمین‌لغزش و تحلیل ریسک‌پذیری آن در نواحی روستایی ( مطالعه موردی: دامنه شمالی توده کوهستانی سهند)، جغرافیا (نشریه علمی – پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران)، دوره جدید،  سال ششم، شماره 19 و 18 پاییز و زمستان 1388. صص 154-139.

16- کرنژادی، آیدینگ؛ اونق، مجید؛ سعدالدین، امیر (1394). پهنه‌بندی خطر و خسارت زمین‌لغزش (مطالعۀ موردی: حوضۀ آبخیز زیارت، استان گلستان). فصل­نامه مدیریت بحران، 7: 51-62.

 

17- Dai, F.C., C.F. Lee And Y.Y. Ngai. (2002): Landslide Risk Assessment And Management: An Overview. Engineering Geology, 64(1): 65– 87.

18- Gee, M.D. (1991): Classification Of Landslide Hazard Zonation Methods And Predictive Capability. Landslides, 31: 947-958.

19- Haeri, M. Samiei, A.M. (1997): New Slope Zoning Method Against Landslide Risk Based On Mazandaran Province Zoning Survey. Geosciences Journal. 23-24. 2-15.

20- Jam, A. S., Mosaffaie, J., Sarfaraz, F., Shadfar, S., & Akhtari, R. (2021): GIS-Based Landslide Susceptibility Mapping Using Hybrid MCDM Models. Natural Hazards, 1-22.

21- Kanungo, D.P., M.K. Arora, R.P. Gupta And S. Sarkar. (2008): Landslide Risk Assessment Using Concepts Of Danger Pixels And Fuzzy Set Theory In Darjeeling Himalayas. Landslides, 5: 407–416.

22- Mosaffaie, J., Akhzari, D., Rashvand, S., & Ataei, J. (2015): Regional Flood Frequency Analysis Using Multiple Regression Method (Case Study: Hydrometric Stations Of Qazvin Province). Journal Of Range And Watershed Managment, 68(4), 821-833.

23- Mosaffaie, J., Ekhtesasi, M. R., & Dastorani, M. T. (2015): Evaluation Of Downstream Trends In Sediment Morphometric Characteristics Affected By Hydrologic And Lithologic Controls In Vartavan Catchment. Iranian Journal Of Watershed Management Science And Engineering, 9(30), 23-30.

24- Mosaffaie, J., Salehpour Jam, A., Sarfaraz, F., & Shadfar, S. (2020): Evaluation Of Landslide Susceptibility Zonation Applying Fuzzy Gamma Operators In Taleghanroud Watershed Of Qazvin Province. Geography And Sustainability Of Environment, 10(3), 71-90.

25- Redshaw, P., Dijkstra, T., Free, M., Jordan, C., Morley, A., Fraser, S. (2017): Landslide Risk Assessment For The Built Environment In Sub-Saharan Africa. Advancing Culture Of Living With Landslide, 5: 5-12. Http://Www.Springer.Com/978-3-319-53482-4.

26- Shariat Jafari, M., Ghaiomian, J., Jalali, N., Hamedpanah, R. (2009): Landslide Hazard And Risk Management. ISBN: 9789643081133, 95p.

27- Talaee, R. (2014): Landslide Risk Evaluation For Land Use And Developmental Planning, Case Study: Hashtchin Region. Watershed Engineering And Management, 6 (1) 21-41.

28- Van Westen, C.J., Castellanos, E., Kuriakose, S.L. (2008): Spatial Data For Landslide Susceptibility, Hazard, And Vulnerability Assessment: An Overview. Engineering Geology 102: 112–131.