بررسی تطبیقی تحول تاریخی "را" در فارسی و مازندرانی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 3، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 32، تیر 1400، صفحه 51-64   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2021.685208

نویسنده

حسن بشیرنژاد^*

استادیار زبان شناسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

حرف نشانۀ «را» در زبان فارسی و برخی زبان­ های ایرانی در منابع مختلف و از جنبه ­های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. برخی از زبان­ شناسان به بررسی تحول تاریخی این حرف نشانه از فارسی باستان تا امروز پرداخته ­اند. زبان مازندرانی از جمله زبان ­های ایرانی است که بسیاری از ویژگی­ های ساخت‌واژی و نحوی زبان­های ایرانی دورۀ میانه و باستان را در خود حفظ کرده است. در این نوشتار، رفتار نحوی حرف نشانۀ «را» در این زبان مورد بررسی قرار گرفته و مقایسه­ ای بین نقش ­های گوناگون «را» در مازندانی معاصر و تحول تاریخی آن در زبان­ فارسی صورت پذیرفته است. داده ­های پژوهش، از برخی منابع مکتوب قدیم و جدید مازندرانی و همچنین به شیوۀ میدانی از برخی گویشوران مازندرانی و یا با مراجعه به شمّ زبانی نگارنده به عنوان گویشور مازندرانی استخراج شده است. بررسی داده‌های مازندرانی نشان می‌دهد که امروزه حرف نشانۀ «را» در مازندرانی به عنوان نقش‌نمای مفعول بهره‌ور، متمم «ازی»، متمم «به‌ای» و مفعول صریح به کار می رود. رفتار نحویِ «را» در مازندرانی، تأییدکنندۀ نظریۀ موجود در مورد تحول تاریخی «را» در فارسی است. با وجود این، در مازندرانی امروز، در بسیاری موارد (āĵ-) و اَشکال مختلف آن جایگزین «را» به عنوان نقش‌نمای متممی شده است و «را» در مقام نقش ­نمای مفعول بهره­ور هم در مازندرانی بسامد کمی دارد. بنابراین می­ توان پیش­ بینی کرد که در آیندۀ نه چندان دور، «را» در مازندرانی هم در مقام نقش‌­نمای مفعول صریح تثبیت شود.

کلیدواژه‌ها

فارسی؛ مازندرانی؛ حرف نشانۀ «را»؛ حرف اضافۀ «جا»؛ بررسی تاریخی-تطبیقی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

چکیده انگلیسی.pdf

مراجع

1- احمدی گیوی، حسن، انوری، حسن. (۱۳۸۵). دستور زبان فارسی ۲، ویرایش دوم، تهران: مؤسسه انتشارات فاطمی.

2- باباسالار، اصغر. (1392).«کاربردهای خاص « را» در برخی متون فارسی»، مجلۀ ادب فارسی، سال 3، شمارۀ 1، شمارۀ پیاپی 11 ، صص 181-196.

3- پازواری، امیر. (1384). دیوان اشعار مازندرانی، تصحیح منوچهر ستوده و محمد داودی درزیکلایی، تهران: نشر رسانش.

4- پازواری، امیر. (1392). دیوان اشعار مازندرانی، شرح و تفسیر محسن مجیدزاده، تهران: نشر رسانش نوین.

5- جم، بشیر. (1396). «پیرامون تلفظ «را» در زبان فارسی»، مجلۀ زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، سال 9، شمارۀ 1، شمارۀ پیاپی 16، صص 1-14.

6- حاجتی، عبدالخلیل. (1358). «فعل لازم و «را» در زبان فارسی امروز»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تربیت معلم، ش 5، صص 185-221.

7- حق‌بین، فریده؛ اسدی، هما. (1392). «باز هم «را»: این بار در محاوره»، دوفصل­نامۀ زبان‌پژوهی، سال 5، شمارۀ 901، صص 61- 86. 

8- خانلری، پرویز. (1351). دستور زبان فارسی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ.

9- خطیب رهبر، خلیل.(1367)، دستور زبان فارسی:کتاب حروف اضافه و ربط، تهران: سعدی(سرای اخوان).

10- دبیرمقدم، محمد.(1369). «پیرامون «را» در زبان فارسی» ، مجلۀ زبان­شناسی، سال 7، شمارۀ 1، صص 2-60.

11- راسخ مهند، محمد.( 1389). «مفعول نمایی افتراق: نگاهی دیگر به «را»». مجلۀ زبان‌شناسی و گویش­های خراسان. سال 2، شمارۀ 2، صص 1-13.  

12- شکری، گیتی. (1374). گویش ساری (مازندرانی)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

13- صادقی، علی اشرف. (1349).  ««را» در زبان فارسی امروز»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز، سال 13، شمارۀ 93، ص 9-22.

14- فرشیدورد، خسرو. (۱۳۸۲). دستور مفصل امروز بر پایۀ زبان­شناسی جدید. تهران: انتشارات سخن.

15- کریستن سن، آرتور. (1374). گویش گیلکی رشت (ترجمه جعفر خمامی­ زاده)، تهران: سروش.

16- کریمی، سیمین. (1370). «نقدی بر مقاله «پیرامون را در زبان فارسی»». مجلۀ زبان­شناسی، سال 8، شمارۀ 1 و 2، صص23-41. 

17-  مجیدزاده، محسن (روجا). (1369). صد ترانۀ ­ امیر، تهران: مولف.

18- مجیدزاده، محسن (روجا). (1371). امیر پازواری و شعر و موسیقی، تهران: مولف.

19- نجفی، ابوالحسن.( 1366). ««را» پس از فعل»، مجلۀ نشر دانش، تهران، سال 7، شمارۀ 42، صص18-19.

20- نجفی پازوکی، معصومه. (1390). «تأثیر نمود فعل بر تظاهر «را» در جمله»، دوفصل­نامۀ زبان‌پژوهی، سال 3، ش 5، صص 217 - 236.

21- هومند، نصرالله. (1369). پژوهشی در زبان تبری، آمل: کتاب­سرای طالب آملی.

منابع لاتین

1- Brunner, J. C. (1971). A Syntax of Western Middle Iranian, Pennsylvania: University of Pennsylvania.

2- Hājati, Abdol-Khalil.(1977) Ke Construction in Persian: Descriptive and Theoretical Aspects. Unpublished Ph.D. Dissertation, University of lllinois, Urbana.

- Karimi, Simin.(1989) Aspects of Persian Syntax, Specificity and the  3

Theory of Grammar. Unpublished Ph.D. Dissertation, University of

Washington.

- Lambton, Ann, K.S.(1984) Persian Grammar. Cambridge University Press. 4

- Lazard, Gilbert.(1982) Le morpheme ra en Persan et les relations 5

actancielles. Bulletin de la Societe de Linguistique de Paris,73,1,177-

208.

 6- Lambton, Ann, K.S. (1984). Persian Grammar. Cambridge: Cambridge University Press.

- Phillott,D.C.(1919) Higher Persian Grammar. Calcutta. 7

- Peterson, David. (1974) Noun Phrase Specifity. Unpublished Ph.D. 8

Dissertation, University of Michigan.

9 - Windfuhr, Gernolt. L. (1979). Persian Grammar: History and State of it’s Study. Germany: Mouton.