بررسی و تحلیل کارکرد تقابل‏ ها در بازنمایی مفاهیم اخلاقی و تعلیمی در باب هفتم از بوستان سعدی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 5، دوره 13، شماره 50، شهریور 1400، صفحه 111-132   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2021.685315

نویسندگان

غلامحسین گیاهی¹؛ حمید رضا سلیمانیان^{* 2}؛ حسن دلبری³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تربت حیدریه، تربت حیدریه، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تربت حیدریه، تربت حیدریه، ایران

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

چکیده

یکی از شگردهای سعدی برای بازنمایی آموزه‏های تعلیمی و اخلاقی در باب هفتم بوستان، استفاده از تقابل‏سازی‏های دوگانه در سطح واژگان و معانی است. او می‏کوشد با ذکر موضوعات اندرزی و اخلاقیِ مطلوب، مجموعه‏ای از کنش‏های رفتاری و گفتاری نیک را به مخاطب خود انتقال دهد و در ادامه، متضاد آن مسائل را بازنمایی کند تا بر قدرت ممیزۀ اخلاقی مخاطبانش بیفزاید. در این پژوهش، با استفاده از منابع کتابخانه‏ای و روش توصیفی ـ تحلیلی، کیفیت بازتاب تقابل‏ها در باب هفتم بوستان با رویکرد به نظریۀ تقابل‏های دوگانه کاویده شده است. نتایج پژوهش نشان می‏دهد کلیّت این باب، بازنمایندۀ تقابل میان خیر و شر در سطح کلان است. سعدی در گام بعدی، ذیل هر مؤلفه به مصداق‏هایی اشاره می‏کند تا گسترۀ بینش و شناخت مخاطب تقویت شود. همچنین، شخصیت‏هایی که این تقابل‏ها را منعکس می‏کنند، در دو دستۀ حقیقی و مجازی جای می‏گیرند. درمجموع، سعدی قصد دارد با فراهم کردن بسترهای اخلاقی لازم برای تزکیۀ درونی افراد، شهرِ جسم و جان آن‏ها را به مدینۀ فاضله‏ای بدل کند که براساس بایدهای اخلاقی بنا شده است.

کلیدواژه‌ها

سعدی؛ بوستان؛ تضاد؛ تقابل‏ های دوگانه؛ مفاهیم اخلاقی و تعلیمی

مراجع

1. احمدی، بابک (1388)، ساختار و تأویل متن، چاپ دهم، تهران: مرکز.
2. استیور، دان (1383)، «ساختارگرایی و پساساختارگرایی»، ترجمۀ ابوالفضل ساجدی، مجلۀ حوزه و دانشگاه، سال 10، شمارۀ 39، 185‑154.
3. اسکولز، رابرت (1379)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، چاپ دوم، تهران: آگه.
4. بارت، رولان (1370)، عناصر نشانه‏شناسی، ترجمۀ مجید محمدی، تهران: الهدی.
5. بتلاب اکبرآبادی، محسن (1394)، «تنش‏های فرمی معناساز در روایت‏های تعلیمی (مطالعۀ موردی و فرمالیستی بوستان سعدی)»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال 7، شمارۀ 28، 113‑144.
6. برتنس، هانس (1384)، مبانی نظریۀ ادبی، ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.
7. تفضلی، احمد (1378)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، چاپ سوم، تهران: سخن.
8. حسن‏لی، کاووس (1380)، فرهنگ سعدی‏پژوهی، تهران: بنیاد فارس‏شناسی.
9. حقیقت، صادق (1385)، روش‏شناسی علوم سیاسی، قم: دانشگاه مفید.
10. حیاتی، زهرا (1388)، «بررسی نشانه‏شناختی عناصر متقابل در تصویرپردازی اشعار مولانا»، مجلۀ نقد ادبی، سال 2، شمارۀ 6، 7‑24.
11. رضوانیان، قدسیه (1388)، «خوانش گلستان سعدی براساس نظریۀ تقابل‏های دوگانه»، مجلۀ ادب فارسی، دورۀ 1، شمارۀ 2، 123‑135.
12. زرقانی، مهدی (1384)، «تحلیلی بر مقدمۀ گلستان سعدی»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 48، شمارۀ 196، 103‑136.
13. زرین‏کوب، عبدالحسین (1379)، حدیث خوش سعدی، تهران: سخن.
14. سجودی، فرزان (1382)، نشانه‏شناسی کاربردی، تهران: علم.
15. سعدی، مصلح‏الدین (1372)، بوستان، به تصحیح محمدعلی فروغی، چاپ چهارم، تهران: ققنوس.
16. شایگان، داریوش (1393)، پنج اقلیم حضور؛ بحثی دربارۀ شاعرانگی ایرانیان، چاپ دوم، تهران: فرهنگ معاصر.
17. شنبه‏ای، رقیه (1390)، «جبر و اختیار از دیدگاه تقابل‏های دوگانه؛ سبک خاص سعدی در گلستان»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 8، 194‑212.
18. صیادکوه، اکبر؛ بستانی کوهنجانی، لیلا (1392)، «بررسی شیوه‏های ترغیب و تحذیر در گلستان سعدی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال 5، شمارۀ 19، 95‑130.
19. فوشه‏کور، شارل هانری دو (1377)، اخلاقیات (مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سدۀ سوم تا سدۀ هفتم هجری)، ترجمۀ محمدعلی امیرمعزی و عبدالمحمد روح‏بخشان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی و انجمن ایران‏شناسی فرانسه در ایران.
20. قیس رازی، شمس‏الدین محمد (1388)، المعجم فی معاییر اشعارالعجم، به تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی، مدرس رضوی و سیروس شمیسا، تهران: علم.
21. لوی‏استروس، کلود (1390)، اسطوره و تفکر مدرن، ترجمۀ فاضل لاریجانی و علی جهان‏پولاد، تهران: فرزان روز.
22. مقدادی، بهرام (1378)، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی (از افلاطون تا عصر حاضر)، تهران: فکر روز.
23. مکاریک، ایرنما (1382)، دانش‏نامۀ نظریه‏های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
24. وحیدیان کامیار، تقی (1388)، بدیع از دیدگاه زیبایی‏شناسی، تهران: سمت.
25. هامون، فیلیپ (1990م)، سمیولوجیه الشخصیه الرواییه، ترجمۀ سعید بنگراد، المغرب: دارالکلام.
26. یلمه‏ها، احمدرضا (1395)، «بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال 8، شمارۀ 29، 61‑90.
27. یونسی، ابراهیم (1384)، هنر داستان‏نویسی، چاپ هشتم، تهران: نگاه.