تحلیل شخصیت‌ها مفاهیم اساطیری و انواع آن در رمان سمفونی مردگان

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 9، دوره 17، شماره 65، دی 1400، صفحه 249-279   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2021.685319

نویسندگان

سهیلا شیخلو¹؛ حمیدرضا اردستانی رستمی^{* 2}؛ اسماعیل آذر³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی علوم و تحقیقات تهران، ایران

چکیده

به کار بردن عناصر و مضامین اسطوره‌ای ـ کهن‌الگویی، یکی از مفاهیم و مؤلفه‌های موجود در رمان‌های فارسی است. در این مقاله کوشش شده است با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، مؤلفه‌های اسطوره‌ای در رمان سمفونی مردگان اثر عباس معروفی بررسی‌ شود. کاربرد اسطوره در رمان حاضر ممکن است با قصد قبلی نویسنده و یا با توجّه به کهن‌الگوهای نخستین بشر، به ‌صورت غیرارادی در رمان آورده شده باشد که نشان‌گر آگاهی نویسنده از اسطوره‌ها و نمادهای ایران و جهان، فرهنگ دینی، ملی و قومی است. صرف نظر از درون‌مایۀ اصلی رمان که قتل و برادرکشی است و با اسطوره هابیل و قابیل پرورانده شده‌، معروفی برای درک رمان خود از اسطوره‌های مختلفی استفاده کرده است که آن‌ها را می‌توان به سه دستۀ اساطیر شاهنامه‌ای (سیاوش، ایرج، بیژن و منیژه و...)، حیوانات اساطیری (ققنوس، کلاغ، گرگ، پروانه، ماهی) و مفاهیم اسطوره‌ای (آفرینش، دوگانه‌نگری، پالایش، ماندالا، گیاه‌پیکری و...) تقسیم کرد. نظر به گسترده و وسیع بودن این مفاهیم، در این پژوهش، تنها به مفاهیمی که در پژوهش‌های دیگر، کمتر به آن‌ها پرداخته شده است، توجّه می‌شود.

کلیدواژه‌ها

نقد اسطوره‌ای؛ نقد کهن‌الگویی؛ رمان؛ سمفونی مردگان؛ عباس معروفی

مراجع

اسحاقیان، جواد. 1387. از خشم و هیاهو تا سمفونی مردگان. تهران: هیلا.

اظهری، محبوبه و سهیلا صلاحی مقدم. 1391. «تحلیل روان‌کاوانۀ شخصیت‌های رمان سمفونی مردگان، براساس آموزه‌های زیگموند فروید و شاگردانش». ادبیات پارسی معاصر. س2. ش2. صص17ـ1. 

الیاده، .1362. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمه جلال ستاری. چ1. تهران: توس.

اوشیدری، جهانگیر .1371. دانشنامۀ مزدیسنا (واژه نامۀتوضیحی آیین زرتشت). چ1. تهران: مرکز.

تفضلی، احمد. 1354. مینوی خرد. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

رنجبر، ابراهیم و حسین ثنایی مقدم. 1390. «نقش اسطوره‌ها و افسانه‌ها در آثار عباس معروفی». پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. ش1. صص68ـ47.   

سرکاراتی، بهمن. 1371. بنیان اساطیری حماسۀ ملی ایران. تهران: بنیاد شاهنامه فردوس.

سگال، رابرت آلن. 1389. اسطوره. ترجمۀ فریده فرنودفر. چ2. تهران: بصیرت.

سلجوقی، زهرا و عسگر صلاحی. 1394. «بررسی تطبیقی داستان هابیل و قابیل با داستان سمفونی مردگان». دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی. س10. صص736ـ731.

شوالیه، ژان و آلن گربران.1387. فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

طالبیان، یحیی و دیگران. 1386. «جدال خیر و شر؛ درونمایۀ شاهنامه فردوسی و کهن‌الگوی روایت». مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. ش3. صص116ـ101.  

فردوسی، ابوالقاسم. 1366. شاهنامه. دفتر اول. تصحیح جلال خالقی مطلق. زیر نظر احسان یار شاطر. نیویورک: بنیاد میراث ایران.

ــــــــــــــــــــــــــ . 1369. شاهنامه. دفتر دوم. تصحیح جلال خالقی مطلق. زیر نظر احسان یار شاطر. نیویورک: بنیاد میراث ایران.

ــــــــــــــــــــــــــ .  1371. شاهنامه. دفتر سوم. تصحیح جلال خالقی مطلق. زیر نظر احسان یار شاطر. نیویورک: بنیاد میراث ایران.

فریزر، جیمز جرج. ۱۳۸۳. شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.

فیست، جس. 1384. نظریه‌های شخصیت. ترجمۀ یحیی سیّد محمدی. تهران: روان.

کزازی، میرجلال‌‌الدین. 1388. رؤیا، حماسه، اسطوره. چ5. تهران: مرکز.

کوپر، جی. سی. 1380. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمه ملیحه کرباسیان. تهران: فرهنگ نشر نو.

معروفی، عباس. 1388.سمفونی مردگان. تهران: ققنوس.

موسوی،مصطفی و ثمین اسپرغم. 1389. «نقد اسطوره شناسی قصه «دختر نارنج و ترنج» و بررسی پیش زمینه‌های فرهنگی کاربرد نارنج، ترنج و انار در این قصه». نقد ادبی. س۳. ش12و11. صص255ـ233.

وکیلی، شروین. ۱۳۸۹. اسطوره‌شناسی پهلوانان ایرانی. چ1. تهران: پازینه.

هاشمیان، لیلا و پیمان دهقان‌پور. 1389. «بازتاب اسطوره هابیل و قابیل در برخی از رمان‌های ادبیات ایران و جهان». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی داشنگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س6. ش21. صص 183-207.

یاوری، حورا. 1374.روان‌کاوی و ادبیات: دومتن، دوانسان. دو جهان. تهران: تاریخ ایران.

یشت‌ها. ۱۳۷۷. ترجمه ابراهیم ‌پورداوود. ج2. چ1. تهران: اساطیر.

یکتا، الهام. 1384. ازل تا ابد: درون‌کاوی رمان سمفونی مردگان. تهران: ققنوس.

 

English sources

Coates, Simon. Scissors or Sword? The Symbolism of a Medieval Haircut, (5 May 1999). History Today.