بررسی وجوه مشترک ویژگی های پیر و شیخ در اسرارالتوحید محمد بن منور و رمان برادران کارامازوف از فئودور داستایفسکی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 17، شماره 65، دی 1400، صفحه 69-97   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2021.1933021.2805

نویسندگان

آزاده حسینی¹؛ ارسطو میرانی^{* 2}؛ محمدعلی میر²

¹دانشجوی دکتری گروه الهیات و معارف اسلامی گرایش ادیان و عرفان تطبیقی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

²استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی گرایش ادیان و عرفان تطبیقی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

چکیده

عرفان به عنوان پدیده­ای انسانی، مربوط به محدودۀ جغرافیایی یا ایدئولوژی خاصی نیست و نمودهای آن تقریباً در همۀ فرهنگ­ ها دیده می­شود. با عنایت به مراودات بینافرهنگی در گذشته و امروز، تأثیر و تأثر در ارتباط با مسائل معرفت­ شناسی امری بدیهی است. در میان نویسندگان اهل روسیه، فئودور داستایفسکی در بخشی از رمان برادران کارامازوف به فرهنگ عرفانی شکل­ گرفته در روسیه اشاره کرده است. وی، چنان­ که صراحتاً در رمان مذکور بیان می­ کند در بازنمایی این مقوله تحت تأثیر فرهنگ عرفان شرقی بوده است. در تحقیق حاضر با استناد به منابع کتابخانه­ای و روش توصیفی ـ تحلیلی، وجوه مشترک ویژگی­ های «پیر و شیخ» به عنوان یکی از مصداق­های عرفانی برجسته در اسرارالتوحید (بازنمایندۀ عرفان شرقی) از محمدبن منور میهنی با رمان برادران کارامازوف (بازنمایندۀ عرفان غربی) از داستایفسکی بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که نویسندگان مذکور با اشاره به سیرۀ عملی و نظری ابوسعید ابوالخیر وپدر زوسیما (به عنوان پیران واصل) به تبیین مقولاتی چون: انقیاد محض سالک در برابر پیر، گرایش عوام به نهاد خانقاه و دیر و محبوبیت عمومی پیر، نقش هدایت‌گری پیر برای حل مشکلات عوام و خواص، مشاهدۀ کرامات از پیر؛ فراست پیر، ارتباط روح پیر با عالم ناسوت پس از مرگ و مقدّس­ انگاری پیر پرداخته­اند.

کلیدواژه‌ها

پیر و شیخ؛ ابوسعید ابوالخیر؛ اسرارالتوحید؛ پدر زوسیما؛ برادران کارامازوف

مراجع

آندره، تور. 1394. باغ همیشه سبز؛ بررسی خاستگاه و مراحل اولیۀ شکل‌گیری تصوف. با مقدمۀ آنه ماری شیمل. ترجمۀ فاطمه هشترودی. تهران: علمی و فرهنگی.

ابن عربی، محی‌الدین. 1387. فتوحات مکیه (باب 188تا162). ترجمۀ محمد خواجوی. چ 2. تهران: مولی.

اشرفی، ثمره و فرخزاد، ملک‌محمد. 1398. «نعل وارونه در گفتار و رفتار شیخ ابوسعید ابوالخیر». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال 15. شمارۀ 54. صص 37-13.

جلیلی، رضا. 1397. «تحلیل و مقایسۀ کیفیت کرامات ابوسعید ابوالخیر در اسرارالتوحید با کرامات شیخ احمد جام در مقامات ژنده‌پیل». مجلۀ جستارنامۀ ادبیات تطبیقی. سال 2. شمارۀ 5. صص 134-119.

داستایفسکی، فئودور. 1387. برادران کارامازوف. ترجمۀ صالح حسینی. 2ج. چ8. تهران: ناهید.

دامادی، محمد. 1374. ابوسعیدنامه. چ 2. تهران: دانشگاه تهران.

سهروردی، عبدالقاهر بن عبدالله. 1966م. عوارف‌المعارف. بیروت: دارالکتاب العربی.

شیری، قهرمان. 1390. «اشراف بر ضمیر در زندگی ابوسعید ابوالخیر». مجلۀ زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 31. صص 114-101.

غزالی، محمد. 1361. کیمیای­سعادت. تصحیح احمد آرام. تهران: علمی و فرهنگی.

فاطمی، حسین. 1378. «شخصیت ابوسعید ابوالخیر در اسرارالتوحید». مجموعه‌مقالات کنگرۀ ابوسعید ابوالخیر. تهران: الهدی. صص 50-35.

قشیری، زین‌الاسلام ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن. 1374. ترجمۀ رسالۀ قشیریه. تصحیحات و استدراکات از بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.

کار، ادوارد هلت. 1387. داستایفسکی؛ جدال شک و ایمان. ترجمۀ خشایار دیهیمی. چ 3. تهران: طرح نو.

کاشانی، عزالدین محمود. 1367. مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه. به تصحیح جلال‌الدین همایی. چ 3. تهران: هما.

گروسمان، لئونید. 1370. داستایفسکی؛  زندگی و آثار. ترجمۀ سیروس سهامی. تهران: نیکا.

مایر، فریتس. 1378. ابوسعید ابوالخیر؛ حقیقت و افسانه. ترجمۀ مهرآفاق بایبوردی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

محمد بن منور میهنی. 1371. اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی‌السعید. به تصحیح و تعلیق و مقدمۀ محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: آگاه.

مصلح، علی‌اصغر. 1393. تجربۀ واحد؛ مطالعه‌ای تطبیقی در مبانی عرفان‌های جهانی. تهران: علمی.

نصر، حسین. 1389. آموزه‌های صوفیان از دیروز تا امروز. ترجمۀ حسین حیدری و محمدهادی امینی. چ 5. تهران: قصیده‌سرا.

هجویری غزنوی، علی بن عثمان. 1375. کشف‌المحجوب. به تصحیح استاد و محقق ژوکوفسکی. با مقدمۀ دکتر قاسم انصاری. چ 2. تهران: کتابخانۀ طهوری.

همایی، جلال‌الدین. 1362. تصوف در اسلام؛ نگاهی به عرفان شیخ ابوسعید ابوالخیر. تهران: پیکان.

یحیی‌پور، مرضیه. 1385. «بررسی مضامین اسلامی در برخی آثار فئودور داستایفسکی و علل گرایش نویسنده به آن». مجلۀ پژوهش‌های زبان‌های خارجی. شمارۀ 30. صص 159-145.

Eglish Source

Burckhard, Titus. 1983. An Introduction to Sufis Dotorine. Translated by D.M. Matheson. Pakistan: Evergreen Press.