آموزه‌های تعلیمی بر مبنای حضور نسل‌های متفاوت در شاهنامه

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 7، دوره 13، شماره 50، شهریور 1400، صفحه 157-178   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2021.685352

نویسندگان

معصومه هاشم پور¹؛ یوسف نیک روز^{* 2}؛ اطهر تجلی اردکانی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج (نویسنده مسؤول)

³استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج

چکیده

شاهنامه شاهکاری ادبی از فردوسی است. او در این اثر ارزشمند، با آگاهی از تفاوت‌های طبیعی کودک و جوان و پیر به بررسی ابعاد مختلف ادبیات تعلیمی می‌پردازد تا بتواند مفاهیم و مقاصد منظور خود را که سرشار از نکات تعلیمی ناب است، به بهترین شکل ممکن برای خوانندگان بیان کند. شناخت ویژگی‌های نسل‌های مختلف می‌تواند نقش مهم و کاربردی ادبیات تعلیمی را نشان دهد. درواقع تفاوت مضامین تعلیمی، برخاسته از تفاوت در دوره‌های زندگی، فکری، قدرت بدنی و آگاهی‌های ناشی از تجربه‌آموزی آنان در جامعه است. در این جستار، پژوهشگر می‌کوشد جلوة ادبیات تعلیمی و شاخصه‌های آن را ازنظر تفاوت نسل‌ها در شاهنامه واکاود. با بررسی موضوعاتی مانند نام‌خواهی، نیک‌نامی، نیکوکاری، شجاعت، آینده‌نگری، فضیلت علم و دانش، پند و اندرز و... مشخص شد که فردوسی مضامین تعلیمی را در رابطه با هر نسل چگونه به کار برده است. فردوسی باتکیه‌بر آموزه‌های تعلیمی کودکان را به هنرآموزی، جوانان را به آگاهی‌آموزی و نصیحت‌پذیری و پیران را به کیاست، تدبیر، نصیحت‌گری و راهنمایی دعوت می‌کند.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ ادبیات تعلیمی؛ کودک؛ جوان؛ پیر

مراجع

 

1. آیدنلو، سجاد (1390)، دفتر خسروان، تهران: سخن.
2. اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1382)، زیر آسمانه‌های نور، تهران: افکار.
3. الماسی، علی‌محمد (1384)، تاریخ آموزش و پرورش اسلام و ایران، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
4. ای. پاپالیا. دایان و همکاران (1391)، روانشناسی رشد و تحول انسان، ترجمة داوود عرب قهستانی و همکاران، تهران: رشد.
5. بهار، محمدتقی (1382)، سبک‌شناسی (تاریخ تطوّر نثر فارسی)، تهران: امیرکبیر.
6. بهمنی مطلق، یدالله (1392)، «اندیشه‌های اخلاقی و تربیتی فردوسی در شاهنامه و مقایسة آن با نظریه‌های اخلاقی و تربیتی خواجه نصیرالدین طوسی در اخلاق ناصری»، مطالعات نقد ادبی (پژوهش ادب)، دورة هشتم، شمارة 31، 1ـ25.
7. خادم، هاجر؛ عقدایی، تورج (1395)، «نگاه روان‌شناختی سعدی و عنصرالمعالی به دورة کهنسالی»، کنگرة بین‌المللی علوم اسلامی، علوم انسانی، تهران، برگرفته از پایگاه https://civilica.com/، 1‑15.
8. خراسانی، محبوبه (1387)، «اخلاق‌نویسی در ایران و جایگاه اخلاق جلالی»، پژوهش‌های ادبی، سال 5، شمارة 20، 9‑24.
9. جوکار، نجف (1379)، «پندنامة انوشیروان در دیوان ابن‌یمین فریومدی و مقایسه با چند اثر دیگر»، پژوهشنامة علوم انسانی، شمارة 28، 97‑110.
10. رزمجو، حسین (1386)، «عدالت‌جویی و ظلم‌ستیزی فردوسی»، جستارهای ادبی، شمارة 87-86، 413‑432.
11. رضی، احمد (1391)، «کارکردهای تعلیمی ادبیات فارسی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، سال چهارم، شمارة پانزدهم، 97‑120.
12. زرین‌کوب، عبدالحسین (1383)، نامورنامه، چاپ دوم، تهران: سخن.
13. شاه‌آبادی، حمیدرضا (1382)، مقدمه‌ای بر ادبیات کودک بحثی در شناخت مفهوم دوران کودکی، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
14. صدرایی، رقیه و مهری بهفر (1396)، «بنیان تعلیم شاهان در برسازی زندگی فردوسی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، سال نهم، شمارة سی‌وششم، 196‑171.
15. فردوسی، ابوالقاسم (1389)، شاهنامه براساس چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ هفدهم، تهران: نشر قطره.
16. کردنوقابی، رسول و همکاران (1397)، «بررسی تطبیقی رفتار خردمندانه در شخصیت زال براساس مدل سه‌بعدی خرد آردلت»، فصلنامة پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورة 6، شمارة 1، 1‑30.
17. کزازی، میرجلال‌الدین (1370)، مازهای راز، تهران: مرکز.
18. لامارک، پیتر (1389)، «ادبیات»، ترجمة فرهاد ساسانی، دانشنامة زیبایی‌شناسی، ویراستة بریس گات و دومینیک مک آیور لویس، تهران: مؤسسة تألیف و ترجمه و نشر آثار هنری.
19. نیکوبخت، ناصر (1384)، «تفاوت و تقابل نسل‌ها در آثار سعدی»، دوفصلنامة پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دورة جدید، شمارة چهارم، 41‑68.
20. وکیلیان، منوچهر (1381)، تاریخ آموزش و پرورش در اسلام و ایران، چاپ یازدهم، تهران: دانشگاه پیام نور.