بررسی شگردها و تحلیل آموزه‏ های تعلیمی در هدایت ‏نامة عبدالرحیم شیروانی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 13، شماره 50، شهریور 1400، صفحه 89-110   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2021.685353

نویسندگان

صدیقه درستی¹؛ مجتبی صفرعلیزاده^{* 2}؛ شهریار حسن زاده³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران (نویسنده مسؤول)

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران

چکیده

اشعار تعلیمی بخش رایج و گستردة ادب فارسی است که به شأن اثر و اندیشة دارندة آن در جنبه‏های تعلیمی به‏صورت نظری و عملی، از دیدگاه ادبی، اهمیت داده است. هدایت‏نامة میرزا عبدالرحیم شیروانی متخلّص به حزین، از سخن‏سرایان قرن دوازدهم هجری قمری سرشار از آموزه‏های تعلیمی دورة قاجار است. این منظومة خطّی که در شمار آثار ارزشمند اخلاقی ـ حکمی است، تاکنون شناخته نشده است. هدایت‏نامه برای هدایت طالبان معرفت، اثری تعلیمی است که مضامین و معانی تعلیمی آن برپایة معارف دینی و فرهنگ اجتماعی و آموزه‏های اخلاقی قرار گرفته است و شاعر به‏اقتضای گفتمان رایج آموزشی به ایفای مسئولیت فکری و هنری پرداخته است. نگارندگان در این پژوهش بر آن‏اند تا ضمن معرفی اجمالی منظومة هدایت‏نامه، جایگاه و تأثیر آموزه‏های دینی و اخلاقیِ به‏کاررفته در این اثر را بررسی کنند. نتایج به‏دست‏آمده در این پژوهش بیانگر این است که شاعر فردی پرمایه بوده و به‏اقتضای موقعیّت، در حکایات خود معیارهای تعلیمی را بیان کرده است. در این اثر آموزه‏های اخلاقیِ مثبتِ نیکی به والدین، دعا، شکرگزاری، تقوا، امید، وفای به عهد و... فراوانی بسیاری دارد.

کلیدواژه‌ها

آموزه‏ های تعلیمی؛ عبدالرحیم شیروانی؛ منظومة هدایت ‏نامه

مراجع

1. قرآن کریم.
2. اصفهانی، راغب (1414)، المفردات فی غریب القرآن، صفوان عدنان داودی، بیروت: دارالعلم الشامیه.
3. پناهی، مهین؛ کریمی یونجانی، ثریّا (1391)، «آموزة اخلاقی وفای به عهد در متون عرفانی»، پژوهشنامة ادبیّات تعلیمی، دورة 3، شمارة 16، 1‑24.
4. رستگار فسایی، منصور (1380)، انواع شعر، شیراز: نوید شیراز.
5. رحیمی، فرهاد (1391)، مظهر التّرکی عبدالرّحیم حزین شیروانی، تهران: اندیشه نو.
6. رزمجو، حسین (1382)، نقد و نظری بر شعر گذشتة فارسی از دیدگاه اخلاق اسلامی، ج 1، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
7. ری‌شهری، محمّد (1384)، میزان الحکمه، ج 1، [بی‏جا]: درّالحدیث.
8. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1395)، ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن.
9. ــــــــــــــــــــــــــ (1372)، «انواع ادبی و شعر فارسی»، رشد آموزش ادب فارسی، سال 8، شمارة 32، 96‑119.
10. شیروانی، عبدالرحیم (قرن 12)، هدایت‏نامه، تبریز: کتابخانه ملّی تبریز.
11. قاسمی، حسین (1389)، «قسمت و سرنوشت»، سامانه نشریات معرفت، سال نوزدهم، شمارة 158، 55‑72.
12. میرصادقی، جمال (1385)، عناصر داستان، چاپ پنجم، تهران: سخن.
13. یلمه‏ ها، احمدرضا (1395)، «بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطّوّر و تحوّل آن در ایران»، پژوهشنامة ادبیّات تعلیمی، سال هشتم، شمارة بیست‏ونهم، 61‑90.
14. ــــــــــــــــــ(1396)، «شگردها و علل انگیزه‏های کاربرد مضامین تعلیمی در منظومه‏های غنایی باتکیه‏بر منظومة نویافتة «ناز و نیاز»، پژوهشنامة ادبیّات تعلیمی، سال نهم، شمارة سی و چهار، 8‑13.