بازتاب برخی اندرزها و اندیشه‏ های پیشینیان در منظومة برزونامۀ کهن

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 7، دوره 13، شماره 51، آذر 1400، صفحه 179-225   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2021.685482

نویسندگان

سجاد رحمتیان¹؛ عصمت خوئینی^{* 2}؛ عفت نقابی³؛ عسگر عسگری حسنکلو²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

برزونامه اثری حماسی است که شمس‏الدین محمد کوسج در قرن هشتم هجری، آن را به تقلید از شاهنامۀ فردوسی و در ادامۀ آن سرود. این منظومه به سرگذشت برزو، پسر سهراب و شرح دلاوری‏ها و پهلوانی‏های وی می‏پردازد. در این پژوهش ـ که به برزونامه اختصاص دارد ـ کوشیده شده است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی و مطالعات کتابخانه‏ای نشان داده شود که سرایندۀ برزونامه، علاوه‏بر تقلید شیوه و سبک فردوسی در حماسه‏سرایی، از برخی ریزه‏کاری‏های او تقلید کرده است؛ از آن جمله آوردن و نقل اندرز و پند در لابه‏لای مطالب مختلف است. از مهم‏ترین یافته‏های این پژوهش نیز می‏توان به تأثیرپذیری فراوان و توجه‏برانگیز برزونامه از اندرزها و پندهای شاهنامه، به‏ویژه بسامد بالای مضامینی مانند چگونگی رسم و آیین چرخ و اندرزهای مرتبط با آن اشاره کرد؛ اندرزهایی که خود تاحدّ بسیاری تحت تأثیر اندیشه‏های کهن و اندرزهای متون پهلوی قرار دارد؛ البته گاهی تأثیر اندرزهای شاعران و نویسندگانی مانند نظامی و عنصرالمعالی کیکاوس نیز دیده می‏شود.
 
 
 

کلیدواژه‌ها

برزونامه؛ اندرز؛ پند؛ شاهنامة فردوسی؛ مأخذ اندرزها

مراجع

1. القرآن الکریم (1410 ق.)، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
2. اوستا (1392)، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.
3. نهج‏البلاغه (1379)، ترجمة محمودرضا افتخارزاده، تهران: نشر روزگار.
4. آبادانی، فرهاد (1346)، «ترجمة اندرز بهزاد فرخ فیروز»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی تبریز، سال نوزدهم، شمارة 81، 36‑42.
5. فرخزادان، آذرفرنبغ؛ امیدان، آذرباد (1392)، کتاب ششم دینکرد، ترجمة فرشته آهنگری، تهران: صبا.
6. آسانا، جاماسب (1391)، متن‏های پهلوی، ترجمة سعید عریان، تهران: علمی.
7. ابن‏مسکویه رازی (1350)، جاویدان خرد، ترجمة سیّد محمدکاظم امام، تهران: چاپ بوذرجمهری.
8. ابن‏مقـفع، عبدالله (1375)، ادب الکبیر و ادب الصغیر، ترجمة محمد ـ وحید گلپایگانی، تهران: نشر بلخ.
9. الحر العاملی، شیخ محمد بن حسن [بی‏تا]، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تصحیح و تحقیق و تذییل حاج شیخ محمد رازی، ج 14، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
10. اصلانی، نسرین (1398)، اندرزنامه‏نویسی در ایران باستان، با مقدمة زهره زرشناس، تهران: اندیشه احسان.
11. بهار، محمدتقی (1379)، فردوسی‏نامه، به کوشش محمد گلبن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
12. تاجیک، معصومه (1390)، بازتاب اندیشه‏های زروانی در شاهنامه، تهران: نگار و نیما.
13. تفضلی، احمد (1391)، مینوی خرد، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: توس.
14. تنسر (1354)، نامة تنسر به گشنسب، تصحیح مجتبی مینوی، گردآورندة تعلیقات: مجتبی مینوی ـ محمداسماعیل رضوانی، تهران: خوارزمی.
15. ثاقب‏فر، مرتضی (1387)، شاهنامۀ فردوسی و فلسفۀ تاریخ ایران، تهران: معین ـ قطره.
16. دقیقی طوسی، ابومنصور محمد بن احمد (1373)، دیوان، به اهتمام دکتر محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
17. رضا، فضل‏الله (1386)، پژوهشی در اندیشه‏های فردوسی، تهران: علمی و فرهنگی.
18. رضی، هاشم (1392)، آیین زروانی، تهران: بهجت.
19. رودکی، ابوعبدالله جعفر بن محمد (1383)، دیوان، شرح و توضیح منوچهر دانش‏پژوه، تهران: توس.
20. رینگرن، هلمر (1388)، تقدیرباوری در منظومه‏های حماسی فارسی، ترجمة ابوالفضل خطیبی، تهران: هرمس.
21. زرین‏کوب، عبدالحسین (1383)، نامورنامه: دربارۀ فردوسی و شاهنامه، تهران: سخن.
22. ــــــــــــــــــــ (1385)، از گذشتۀ ادبی ایران، تهران: سخن.
23. زنر، آر. سی (1388)، زروان یا معمای زردشتی‏گری، ترجمة تیمور قادری، تهران: مهتاب.
24. سعدی، مصلح‏الدین (1387 الف) بوستان، تصحیح و توضیح دکتر غلامحسین یوسفی، تهـران: خوارزمی.
25. ــــــــــــــــــ (1387 ب) گلستان، تصحیح و توضیح دکتر غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
26. صفا، ذبیح‏الله (1363)، حماسه‏سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
27. عباس، احسان (1348)، عهد اردشیر، ترجمة محمدعلی امام شوشتری، تهران: انجمن آثار ملی.
28. عریان، سعید (1382)، زبور پهلوی، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
29. عنبرسوز، مریم (1390)، زن در ایران باستان، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
30. عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر (1390)، قابوس‏نامه، تصحیح دکتر غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.
31. فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: دایرة‏المعارف بزرگ اسلامی.
32. فرنبغ دادگی (1390)، بندهشن، ترجمة مهرداد بهار، تهران: توس.
33. فروزانفر، بدیع‏الزمان (1387)، سخن و سخنوران، تهران: زوار.
34. قائمی، فرزاد (1399)، «جستجوی منابع جدیدی در رابطه با نام سراینده و تخمین زمان سرایش برزونامۀ کهن»، مجلۀ شعرپژوهی (بوستان ادب دانشگاه شیراز)، سال دوازدهم، شمارة 1، پیاپی 43، 122‑149.
35. کوسج، شمس‏الدین محمد (1387)، برزونامه (بخش کهن)، مقدمه، تحقیق و تصحیح اکبر نحوی، تهران: میراث مکتوب.
36. گزنفون (1396)، کورش‏نامه، ترجمة رضا مشایخی، تهران: علمی و فرهنگی.
37. لازار، ژیلبر (1342)، اشعار پراکندة قدیم‏ترین شعرای فارسی زبان، تهران: انجمن ایران‏شناسی فرانسه و تهران.
38. ماهیار نوابی، یحیی (1339)، «اندرز دانایان به مزدیسنان و اندرز خسرو قبادان»، مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، سال دوازدهم، شمارة 52، 127‑144.
39. ــــــــــــــــ (1387)، یادگار زریران، متن پهلوی با ترجمة فارسی و آوانویسی لاتین، تهران: اساطیر.
40. مجلسی، شیخ محمدباقر (1403 ق.)، بحارالأنوار: أخبارِ الأئمّهِ الأطهارِ، ج 68، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
41. محبتی، مهدی (1382)، سیمرغ در جستجوی قاف: درآمدی بر سیر تحول عقلانیت در ادب فارسی، تهران: سخن.
42. مزداپور، کتایون (1369)، ترجمة شایست ناشایست، تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
43. ــــــــــــــ (1378)، داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید گلشاه و متن‏های دیگر، تهران: آگاه.
44. مستوفی، ابوالفضل یوسف (1347)، خردنامه، به تصحیح و کوشش ادیب برومند، تهران: انجمن آثار ملی.
45. مشیری، منیژه (1393)، فراز و فرود مکتب‏های فکری در ایران باستان، تهران: خجسته.
46. مقدم، محمد (1388)، جستاری دربارة مهر و ناهید، تهران: هیرمند.
47. مینوی، مجتبی (1386)، فردوسی و شعر او، تهران: توس.
48. ناصر بن خسرو قبادیانی، ابومعین (1387)، دیوان اشعار، تصحیح مجتبی مینوی، به اهتمام نصرالله تقوی، تهران: معین.
49. نامورمطلق، بهمن (1390)، درآمدی بر بینامتنیت، تهران: سخن.
50. نظامی گنجه‏ای، الیاس بن یوسف (1389)، خمسه، براساس نسخه وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
51. نفیسی، سعید (1341)، محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، تهران: کتابخانه ابن‏سینا.
52. واحددوست، مهوش (1387)، نهادینه‏های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی، تهران: سروش.
53. هامین آنتیلا ـ یاکو (1399)، خداینامگ: شاهنامۀ فارسی میانه، ترجمة مهناز بابایی، تهران: مروارید.