تحلیل شخصیت در گلستان و بوستان سعدی براساس تیپ‏ های هفت‏گانة سیاره ‏ای ویلیام بن‏ هم

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 13، شماره 51، آذر 1400، صفحه 52-84   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2021.685483

نویسندگان

محمدحسین نیکداراصل^{* 1}؛ عیسی بهمنیار²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج(نویسنده مسؤول)

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج

چکیده

یکی از سویه‏های ارزنده و مهم آثار سعدی، نگرش اندیشمندانة وی به شخصیت انسان و چندوچون آن است. نگاه سعدی به انسان و چیستی شخصیت و نمودهای آن در قشرهای گوناگون اجتماع در دو کتاب گلستان و بوستان به‏گونه‏ای برجسته است که شایستگی نگرش و پژوهش دارد. سعدی مانند روان‏شناس و روانکاوی چیره، گاهی از زبان حاکم و گاهی از زبان درویش، کودک، زن، دزد، عالِم و... سخن می‏گوید و به بازنمود گونه‏های شخصیت در اجتماع می‌پردازد. ویلیام بن‏هم، پزشک و شخصیت‏پژوه معاصر، به‏شیوة خاصی شخصیت انسان‏ها را بررسی کرده‏ است. او باتوجه‏به باور مردم در تمدن‏ها و سرزمین‏های گوناگون به کارایی آسمان و صور فلکی بر زندگی انسان و نسبت دادن ویژگی‏های انسانی (مانند شجاعت، عشق، دانش و...) به آن‏ها، دیدگاه خاصی در واکاوی شخصیت انسان‏ها ارائه کرده‏ است. در این پژوهش برآنیم تا با شیوة خوانش برابرسنجی، آثار سعدی و ویلیام بن‏هم در گفتمان شخصیت، همگونی یا ناهمگونی اندیشة آن دو را بنمایانیم و به این پرسش پاسخ دهیم که «در جستار آثار سعدی با روش شخصیت‏شناسی بن‏هم، همانندی و هم‏سویی برجسته کدام است؟». می‏توان گفت بسامد چشمگیر این پژوهش تطبیقی، در گونة سرشت ژوپیتری که به شاه ـ حاکم می‏پردازد، در نوشته‏ های سعدی نمود یافته‏ است.
 
 
 

کلیدواژه‌ها

شخصیت؛ تیپ‏ های سیاره‏ ای؛ سعدی؛ بن‏ هم

مراجع

1. ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (1362)، التفهیم لاوائل صناعه التنجیم، تصحیح و مقدمة جلال‌الدین همایی، تهران: بابک.
2. احمدی، سیروس؛ نیکدار اصل، محمدحسین (1391)، «تحلیلی بر قشربندی اجتماعی در گلستان سعدی»، تاریخ ادبیات (پژوهشنامة علوم انسانی) ، شمارة 71 ، 5‑18.
3. بیرجندی، پروین (1357)، روانشناسی رفتار غیرعادی (موضعی)، تهران: دهخدا.
4. بیرلین، ج. ف (1386)، اسطوره‏های موازی، ترجمة عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
5. جوکار، نجف؛ رحیمی طاقانکی، چنگیز؛ دیری، محمدرضا (1388)، «تحلیل شخصیت در آثار سعدی، تطبیق آن با روانشناختی جورج کلی»، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورة جدید، شمارة 25 (پیاپی 22)، 1‑32.
6. حسن‏آبادی، حمیدرضا (1383)، «شخصیت سالم از منظر فرانکل و معارف قرآنی»، سروش اندیشه، شمارة 9، 1‑29.
7. دهخدا، علی‏اکبر (1377)، لغت‏نامه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
8. رایکمن، ریچارد (1387)، نظریه‏های شخصیت، ترجمة مهرداد فیروزبخت، ویراست نهم، تهران: ارسباران.
9. سعدی، مصلح بن عبداللّه (1390)، کلیات سعدی، به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: فرهنگ و قلم.
10. شنبه‏ای، رقیه (1389)، «شخصیت و شگردهای شخصیت‏پردازی سعدی در گلستان»، پژوهشنامة ادب حماسی (پژوهش‌نامة فرهنگ و ادب)، دورة 6، شمارة 10، 321‑343.
11. شفا، شجاع‏الدین (1383)، افسانة خدایان، تهران: دنیای نو.
12. شوالیه، ژان. آلن، گربران (1906)، فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
13. صفا، ذبیح‏اللّه (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
14. صیادکوه، اکبر؛ نجفیان، آزاده؛ ظهیرامامی، پریسا (1389)، «بررسی عنصر شخصیت در حکایت‏های بوستان سعدی»، بوستان ادب، دورة دوم، شمارة دوم، پیاپی 1/58، 107‑131.
15. عزیزی، امین؛ حیدری‏نیا، هادی؛ فلاح، محمدحسین (1398)، «بررسی مؤلفه‏های روانشناسی شفقت گیلبرت در کتاب بوستان سعدی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دورة 11، شمارة 41، 181‑204.
16. فلوطین (1366)، دورة آثار فلوطین، ترجمة محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
17. فیست، جس، جی، گریگوری (1388)، نظریه‏های شخصیت، ترجمة سیّد محمد یحیی، تهران: نشر روان.
18. ماهیار، عباس (1382)، شرح مشکلات خاقانی دفتر یکم از ثری تا ثریا، تهران: جام گل.
19. مرادی، شعله؛ قهاری، شیما (1396)، «بررسی اثرگذاری تکنیک درون متنی رئوس مطالب بر درک متون تخصصی و نقش پیش‏بینی‏کنندگی هوش کلامی و فضایی»، فناوری آموزش و یادگیری، سال سوم، شمارة 11، 59‑77.
20. مختاریان، بهار؛ صرامی، عارفه (1395)، «بازنمود زحل و باورهای مربوط به آن در نگاره‏ها»، چیدمان، سال 5، شمارة 14، 54‑68.
21. مصفی، ابوالفضل (1357)، فرهنگ اصطلاحات نجومی، [بی‏جا]: انتشارات مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
22. مهدوی، محمود؛ صادقی، علی‏رضا (1397)، «انسان خودشکوفا و خودشکوفایی سعدی با رویکرد تطبیقی به نظریه مزلو»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دورة 10، شمارة 40، 1‑36.
23. نزهت، بهمن؛ نظریانی، عبدالناصر؛ حسینایی، یحیی (1396)، «مؤلف‏های تعلیم و تربیت مطلوب در گلستان سعدی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دورة 9، شمارة 35، 119‑142.
24. واگنر، کارل (1385). هنر و علم تحلیل شخصیت، ترجمة ناتالی چوبینه، تهران: نشر تنویر.
25. هجویری غزنوی، ابوالحسن علی ابن عثمان (1383)، کشف‏المحجوب، تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.
26. وفایی، عباسعلی؛ اکبری گندمانی، مهرداد؛ کمالی باینانی، مهدی‏رضا (1395)، «بررسی نظریه‏های تربیت کودک از دید برتراند راسل در حکایت طایفة دزدان گلستان سعدی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دورة 8، شمارة 32، 1‑28.
27. یزدان‏پناه، سپیده (1386)، «نقد روانشناختی شخصیت ضحاک در شاهنامه»، پژوهشنامة ادب حماسی، شمارة 5، پیاپی 5، 167‑185.