تبیین غم و اندوه در شروه‌سرایی‌های فایز دشتی، محمدخان دشتی و مفتون بردخونی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 12، شماره 42، اردیبهشت 1401، صفحه 96-111   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حیدر حاجیان¹؛ مریم پرهیزکاری^{* 2}؛ سید محمود سیدصادقی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

چکیده

ادب غنایی بیان نرم و لطیف احساسات و عواطف شخصی شاعر است و به عشق، دوستی، رنج، نامرادی‌ و هرچه روح آدمی را متأثر می‌کند، توجه نشان می‌دهد. آنچه این نوع ادبی را از غیر آن متمایز می‌سازد، غلبۀ عنصر احساس و عاطفه بر دیگر عناصر شعری است. اندوه یکی از عمیق‌ترین و متأترکننده‌ترین احساسات آدمی است که در این پژوهش به شیوۀ توصیفی – تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای به بررسی مؤلفه‌های آن در اشعار احساسی و عاطفی فایز دشتی، محمدخان دشتی و مفتون بردخونی پرداخته شده است. هدف از این پژوهش مقایسه این حس در اشعار سه شاعر است و این‌که شاعران مورد بررسی در کاربرد این‌گونه مفاهیم چه وجه تشابه و تمایزی با هم داشته‌اند. در باب نتیجۀ این تحقیق می‌توان گفت که تبلور غم و اندوه در اشعار فایز، بیشتر جنبۀ شخصی دارد و در سروده‌های مفتون، بیشتر به دلایل خانوادگی و اجتماعی است. در شعر محمدخان دشتی نیز جنبۀ مذهبی و اجتماعی اندوه نمود چشمگیرتری داشته است. وی شعری را که به دور از بازگویی رنج و درد و اندوه‌ بشری باشد، به هیچ می‌گیرد و گاه به سرایندگان بی‌درد در دورۀ مشروطیت و بازگشت ادبی تاخته است. در اشعار مفتون علت اندوه وی در ابتدای شاعری‌اش به شکل گنگ و نامفهوم ظاهر می‌شود، اما به‌تدریج علت اندوهش را می‌توان در تلاش وی برای رسیدن به کمال عرفانی یا غم برآمده از احساس تنهایی در هستی یافت.

کلیدواژه‌ها

ادب غنایی؛ اندوه و غم؛ شروه؛ فایز دشتی؛ محمدخان دشتی؛ مفتون بردخونی

مراجع

احمدپناهی سمنانی، محمد (1364). ترانه‌های ملی ایران. تهران: زیبا.

احمد پناهی سمنانی، محمد (1380)، سنگستان. ج 2. تهران: نوید.

احمدی ریشهری، عبدالحسین (1381). پژوهش درآثار، افکار و اشعار مفتون بردخونی. بوشهر: ولی‌عصر.

باباچاهی، علی (1368). شروه‌سرایی در جنوب ایران. تهران: مرکز فرهنگی و هنری اقبال لاهوری.

پورنامداریان، تقی (1380). در سایۀ آفتاب. تهران: سخن.

تمیم داری، احمد (1390). فرهنگ ‌عامه. تهران: مهکامه.

حافظ، خواجه شمس الدین (1376). دیوان. تصحیح قاسم غنی و محمد قزوینی. تهران: باقرالعلوم.

حبیبی، احمد (1370). محیا. شیراز: نوید.

حمیدی، سید جعفر (1375). آیین شروه‌سرایی تهران: ققنوس.

حمیدی، سید جعفر (1389). استان زیبای بوشهر. بوشهر: شروع.

حمیدی، سیدجعفر (1395). فرهنگ‌نامۀ بوشهر. ج 1. تهران: جامی.

دشتی، محمدخان (1395). دیوان. تصحیح حسین جلال پور. تهران: بامدادنو.

دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.

ذوالفقاری، حسن (1394). زبان و ادبیات عامۀ ایران. تهران: سمت.

ذوالفقاری، حسن (1395). انواع بومی سروده‌های خراسان. جستارهای ادبی. 7 (194)، 154-127.

رستگار، زکریا (1392). دشتی تاریخ، سرزمین، فرهنگ. تهران: آشیان آبتین نگار.

رستمی، راضیه؛ ریاحی زمین، زهرا (1397). گونه شناسی تحلیلی اشعار عامۀ استان بوشهر. فرهنگ و ادبیات عامه. 7 (27)، 164-139.

رضایی، عبدالله (1381). ادبیات عامیانه استان بوشهر. بوشهر: شروع.

زنگویی، عبدالمجید (1369). ترانه‌های فایز، تهران: ققنوس.

زنگویی، عبدالمجید (1377). شعر دشتی‌ و دشتستان، از فاضل تا وامق. دفتر پنجم. تهران: اشاره.

شریفیان، محسن (1382). اهل ماتم. تهران: دیرین.

صفائی ملایری، ابراهیم (1315). فایض دشتی. ارمغان، 17 (6)، 474- 472.

فخرایی، شمسی (1394). شاعران معاصر شهرستان دیر. تهران: راز نهان.

کریم رشیدی، گمین (1399). ادب غنایی در اشعار شیخ کاظم سعیدی. فصل‌نامۀ مطالعات زبان و ادبیات غنایی. 10 (36)، 42- 31.

مالکی، هیبت‌الله (1369). شرح‌حال شعرای دشتستان بزرگ. تهران: چاپ رودکی.

محمودی دشتی، حسین (1379). بهار و خزان اهل ‌بیت. قم: الهادی.

معتمد، رضا (1393). بدویت معصوم، پژوهشی در شعر محلی با پرداختی ویژه به شعر محلی استان بوشهر. بوشهر: بهارستان.

هدایت، صادق (1395). فرهنگ عامیانه مردم ایران. تهران: چشمه.