معناشناسی واژۀ «أب» در آیات 74 انعام و 78 حج با رویکرد ریشه‌شناسی در زبان‌های سامی

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 11، دوره 27، شماره 69، شهریور 1400، صفحه 223-243   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مرضیه اسرافیلی¹؛ سید حسین سید موسوی^{* 2}؛ علی رضا آزاد³؛ شهلا شریفی⁴

¹دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار گروه معارف اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³استادیار گروه آموزشی علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

⁴دانشیار گروه آموزشی زبانشناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

واژۀ «أب» 46 مرتبه به صورت مفرد در قرآن به کار رفته است. مفسران(شیعه و سنی) در دو آیۀ 74 انعام و 78 حج، در خصوص معنای آن دیدگاهی متفاوت دارند. برخی از آنها «أب» در آیه 74 انعام را به معانی«عمو یا جد پدری و مادری» و در آیۀ 78 حج به معانی«جد و پدرروحانی» دانسته‌اند. از آنجا که این دسته از مفسران اغلب بدون توجه به ظرافت‌های معنایی وگاهی با دخالت دادن برخی پیش‌فرض‌ها دست به تفسیر زده‌اند، دراین مقاله با استفاده از روش ریشه‌شناسی زبان‌های سامی، در پی آن هستیم تا به معنایی دقیق از واژه در این دوآیه دست یابیم.

با پی‌جویی ریشه «أب» در زبان‌های سامی-حامی، عربی، عبری، اکدی، سریانی،آرامی،سبئی، حبشی به وجود اشتراک معنوی در این واژه و 14 معنا دست یافتیم که معنای محوری آن «ایجادکردن، قدرت داشتن و محور بودن» است. سپس با استناد به قرائنی جهت تعیین مناسب‌ترین معنای حاصل از ریشه‌شناسی، به معنای «بزرگ و رئیس قوم» در آیه 74انعام و معنای «بنیانگذار و مؤسس» در آیه 78 حج دست یافتیم.

کلیدواژه‌ها

معناشناسی‌تاریخی؛ ریشه‌شناسی؛ زبان‌های سامی؛ أب؛ آیۀ 74 انعام؛ آیۀ 78حج؛ مفسران متقدّم و متأخر

مراجع