برداشت های عرفانی از داستان یوسف(ع)

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 10، دوره 13، شماره 48، مهر 1400، صفحه 215-237   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2021.685689

نویسندگان

مریم رئیسی^{* 1}؛ عطامحمد رادمنش²

¹دانشگاه نجفآباد

²دانشگاه نجف آباد

چکیده

داستان یوسف در جایگاه احسن‌القصص، باعث شد که ، برداشت‌های متفاوتی از آن شود. یکی از مهم‌ترین این نظرگاه‌ها، تأویلات عارفان است. در این نوشتار کوشیده ایم با استخراج مضامینی دیدگاه عارفان را تبیین کنیم. بدین منظور کتاب‌های تذکره الاولیا، رسالۀ قشیریه، نفحات الانس، کشف‌المحجوب، تفسیر میبدی و ... بررسی و بن‌مایه‌های داستان یوسف در پیوند با مفاهیم بلند عرفانی که در دو بخش مفاهیم مرتبط با عشق و دیگر مفاهیم عرفانی قابل تقسیم است، تحلیل و بررسی شد. چنین مطالعه ای آشکار می کند، در این داستان بیش از هر موضوعی عنصر عشق برجسته است. دقت در دقایق عشق موجب می شود دریابیم چگونه عشق موجب برکشیدن داستان یوسف به مقام زیباترین داستان ها شده است. عشق به عنوان یکی از منازل معرفت، موجب دگرگونی اساسی در وجود سالک می شود. پرداختن به عنصر عشق و مفاهیم عرفانی مرتبط با آن داستان یوسف را به یکی از پربارترین و تأویل پذیرترین داستان های قرآنی مبدل کرده است. آینه بودن جمال یوسف و جلوگاه حسن الهی دانستن او که موجب بصیرت افزایی چنین عشقی می شود، غیرت معشوق بر عاشق، ایثار در محبت و فراموشی الم زخم و صدق عشق از موضوعاتی است که نشان می دهد، عشق موضوع کلیدی داستان یوسف در نگاه عارفان است. همچنین عارفان به نمادپردازی شخصیتهای داستان پرداخته اند. زلیخا نماد نفس لوامه، یعقوب نماد عقل، یوسف نماد دل یا سالک طریقت است که به دلیل توجه یعقوب عقل به او دچار حسد قوای غضب و شهوت شده است.

کلیدواژه‌ها

"داستان یوسف"؛ " عشق"؛ " غیرت"؛ " آینگی یوسف"؛ " تأویل و نمادپردازی عرفانی"

مراجع

منابع

قرآن کریم.

ابن عربی، (1386) ، نصوص الحکم ،تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی ، تهران ،انتشارات مولوی .

ابو علی عثمانی،(1374)، رساله قشیریه، به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

اکبری، منوچهر،(1380)،«جمال یوسف در آیینه خیال صائب» تهران، شماره 60، ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.

روزبهان. ابو محمد ابی نصر،( (1383)، عبهر­العاشقین، به تصحیح و مقدمه هنری کربن و محمد معین،تهران: انتشارات منوچهری.

 ــــــــــــــــــــــــــ .(1389). عرایس البیان فی حقایق القرآن. ترجمه علی بابایی. چاپ اول. تهران:  انتشارات مولی

 حافظ، شمس الدین محمد،(1385)، به اهتمام قزوینی و غنی. چاپ چهارم: انتشارات زوّار.

جامی، نورالدین عبدالرحمان،(1386)، نفحات‌الانس من حضرات القدس، مقدمه تصحیح و تعلیقات دکتر محمود عابدی، تهران: سخن.

حجتی، سید محمد باقر، (1393)،تاریخ قرآن کریم، چاپ سی و دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی: تهران.

زرین‌کوب، عبدالحسین،(1380)،ارزش میراث صوفیه، تهران: انتشارات امیرکبیر.

سجادی، سیدجعفر،(1370)،فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: انتشارات طهوری.

سعدی شیرازی، مصلح الدین،(1371) ،گلستان، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.

عطار نیشابوری، فریدالدین،(1352)، گزیده تذکره الاولیا، به کوشش محمد استعلامی، تهران: انتشارات فرانکلین.

ـــــــــــــــــــــــــــ ،(بی تا)، تذکره‌الاولیاء، با مقدمه میرزا محمدخان قزوینی: تهران انتشارات مرکزی.

عزالدین محمود کاشانی،(1367)،مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، به اهتمام جلال الدین همایی، تهران: نشر هما.

فراهانی هروی، معین الدین،(1364)،تفسیر حدائق الحقایق، مصحح جعفر سجادی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

میبدی، ابوالفضل رشیدالدین،(1331)،کشف الاسرار و عده الابرار، به اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: انتشارات دانشگاه تهران .

هجویری غزنوی، ابوالحسن علی،(1381)،کشف المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، با مقدمه قاسم انصاری، تهران: انتشارات طهوری.