بازتاب بحران هویت زن امروزی در رمان احتمالاً گم‌شده‌ام (از منظر نشانه‌شناسی اجتماعی)

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 11، دوره 13، شماره 48، مهر 1400، صفحه 238-267   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2021.685690

نویسندگان

سپیده سیدفرجی^{* 1}؛ فرهاد طهماسبی²؛ رقیه صدرایی³

¹زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم وتحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

برخی از زنان نویسنده معاصر ایرانی در مرحله‌ای از نویسندگی خود، به ماهیت و چیستی هویت زنان می‌پردازند. راوی رمان احتمالا گم‌شده‌ام نیز در پی خودآگاهی و کشف هویت فردی است و در این مسیر دچار بحران هویت شده و سعی در فائق آمدن بر این بحران دارد. نشانه‌شناسی یکی از روش‌های پژوهشی میان‌رشته‌ای است که به تحلیل نشانه‌ها می‌پردازد و در خوانش متون ادبی برای درک معانی نهفته در آنها کارگشاست. در این مقاله کوشش شده است با بهره‌گیری از رویکرد نشانه‌های اجتماعی، رمزگان‌های اجتماعی در رمان احتمالا گم‌شده‌ام اثر سارا سالار بررسی و تحلیل شود. بررسی رمان احتمالا گم‌شده‌ام از دیدگاه نشانه‌شناسی اجتماعی بیانگر آن است که نویسنده در بازنمایی و القای مفهوم مورد نظر خود یعنی بحران هویت موفق بوده است. سارا سالار حضور نشانه‌های اجتماعی را در رمزگان‌های هویتی مانند مکان، پوشاک، خوراک و نام به تصویر کشیده؛ بویژه از طریق تداعی مکان‌های گذشته و نیز بی‌نام بودن شخصیت اصلی، بر این مفهوم تاکید می‌کند. نشانه‌های آداب اجتماعی نیز در این رمان فراوان‌اند. نویسنده از روش‎‌های گوناگونِ ارتباط غیرکلامی (مانند لحن و اطوار) به عنوان بستری برای بازتاب مفهوم گم‌گشتگی هویت بهره برده است؛ به این صورت که لحن گفتاری توهین‌آمیز و غیر همدلانه در گفت‌وگوهای ذهنی راوی نیز در خدمت القای مفهوم بحران هویت است.

کلیدواژه‌ها

نشانه‌شناسی اجتماعی؛ داستان معاصر؛ زنان داستان‌نویس؛ احتمالا گم‌شده‌ام؛ بحران هویت

مراجع

منابع

الطایی، علی (1378) بحران هویت قومی در ایران، تهران: نشر شادگان.

 پاینده، حسین (1392) گشودن رمان: رمان ایرانی در پرتو نظریه و نقد ادبی. چاپ دوم، تهران: مروارید.

پورداداش مهربانی(1391) «مقایسه روایت زیست جهان زنانه در رمان‌های نخبه‌گرا و عامه‌پسند نویسندگان زن دهه 80»،  پایان­نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی مریم حسینی، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم اجتماعی.

تلطف، کامران (1393) سیاست نوشتار: پژوهشی در شعر و داستان معاصر، تهران: نامک.

جنکینز، ریچارد (1381) هویت اجتماعی، ترجمه تورج یاراحمدی، تهران: شیرازه.

دانشنامه ادب فارسی(1381) به سرپرستی حسن انوشه، جلد دوم (اصطلاحات، موضوعات و مضامین ادب فارسی)، چاپ دوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

درودگریان، فرهاد، فاطمه کوپا و سهیلا اکبرپور مهرآبادی (1391) « زمان روایی در رمان احتمالاً گم شده­ام بر اساس نظریۀ ژرار ژنت»، در: مجله مطالعات داستانی، دوره یک، شماره 2، زمستان، ص 5- 17.

رضوانیان، قدسیه و هاله کیانی بارفروشی (1394) «بازنمایی هویت زن در آثار داستان­نویسان زن دهه هشتاد»، در: ادب پژوهی، شماره 31، صص 39- 63.

رفعت­جاه، مریم (1387) تاملی در هویت زن ایرانی، تهران: دانشگاه تهران.

مانی جواد درجی (1390) «تاثیر فمینیسم بر ادبیات داستانی در دهه هشتاد در ایران (مطالعه موردی آثاری از مهسا محبعلی، سارا سالار، آذردخت بهرامی، مرجان شیرمحمدی»، پایان­نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی بابک نادرپور، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.

ساسانی، فرهاد (1389) معناکاوی: به سوی نشانه­های اجتماعی. تهران: علم.

سجودی، فرزان (1391) نشانه­شناسی مکان: مجموعه مقالات نقدهای ادبی- هنری، به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سخن.

سجودی، فرزان (1393) درس­گفتار نشانه­شناسی گفتمانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شوالیه، ژان و گربران، آلن (1382). فرهنگ نمادها 2. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

فرهی، سهیلا و معصومه باستانی خشک بیجاری (1393) «نشانه­شناسی اجتماعی رمان بیوتن». در: مجله نقد ادبی، س 7، شماره 25، ص 121-151.

کاظمی نوایی، ندا، فرزان سجودی، مهبود فاضلی و فرهاد ساسانی (1394) «از یقین به تردید: بررسی تحول وجه­نمایی قهرمان رمان طوبی و معنای شب از دیدگاه نشانه­شناسی اجتماعی». در: نقد ادبی، شماره 22، ص 133-154.

گولد، جولیوس و ویلیام کولب (1384) فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه مصطفی ازکیا و دیگران، چ دوم، تهران: مازیار.

گیدنز، آنتونی (1388) تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، تهران: نی.

گیرو، پی­یر (1383) نشانه­شناسی. ترجمه محمد نبوی. تهران: آگه.

مکاریک، ایرنا ریما (1384) دانشنامه نظریه­های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

نجومیان، امیرعلی (1389) «تجربه مهاجرت و پارادوکس همانندی و تفاوت»، در مجموعه مقالات نشانه­شناسی فرهنگ (ی). به کوشش امیرعلی نجومیان، تهران: سخن، صص 119- 131.

نقابی، عفت و کلثوم جویباری (1389) «نشانه­شناسی اولین رمان اجتماعی ایران». در:  مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، س 18، شماره 67، ص 193- 216.

نوری، علیرضا (1381) «معیارهای اسلامی پوشش زنان و الگوی مصرف آن»، اندیشه صادق. ش 8-9. صص 122- 129.