معرفی نسخة خطی صفاء‌القلوب و بررسی ویژگی‌های سبکی آن

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 12، دوره 13، شماره 48، مهر 1400، صفحه 268-295   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2021.685691

نویسنده

آیت شوکتی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی، خوی. ایران

چکیده

صفاء‌القلوب اثر ارزشمندی است که فقط یک نسخۀ خطی در کتابخانۀ ملّی تبریز از آن وجود دارد و تاکنون هم تصحیح نشده است. این کتاب را عبدالرحیم حزین شیروانی در دورة قاجار در 19 گفتار و 11 حکایت و یک خاتمه‌ای کوتاه در دعای خیر در حق کاتب به اقتفا از نان و حلوای شیخ بهایی و در وزن و قالب آن سروده است. مقالة حاضر به روش اسنادی- توصیفی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای بررسی و تحلیل شده، در صدد پاسخ‌گویی به این پرسش است که بارزترین ویژگی‌های سبکی صفاء‌القلوب چیست؟ به این منظور، مهم‌ترین ویژگی‌های صفاء‌القلوب در سه سطح فکری، زبانی و ادبی همراه با معرَّفی نسخه و ویژگی رسم‌الخط آن، بررسی و تلمیحات و تضمین‌های به کار رفته، تخریج و مصدریابی شده است. یافته‌های پژوهش مبنی بر آن است که این اثر از جهتی ویژگی‌های سبک کهن را دارد و از جهتی رد پای واژه‌ها و اصطلاحات روز و کاربردهای نو در لابلای این نسخه مشهود است. ویژگی‌های سبکی و رسم‌الخط نسخه، در دو نسخه دیگر نیز دیده می‌شود. تنها 7 درصد ابیات مردّف، هستند. پیروی از نان و حلوا نیز در جای جای نسخه نمود دارد. مؤلفّ این اثر، غیر از شیخ بهایی، به اشعار مولوی و عطار و صائب نیز نظر داشته است.

کلیدواژه‌ها

نسخة خطی؛ قاجار؛ عبدالرحیم شیروانی؛ صفاء‌القلوب

مراجع

       فهرست منابع و مآخذ

• قرآن
• اصغری هاشمی، محمد جواد( 1388) شیوه­نامه تصحیح متون، تهران: دلیل ما
• حائری، عبدالحسین، (1378)، فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی ، ج 1، ش 3595، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
• جهانبخش، جویا(1390)راهنمای تصحیح متون، چاپ سوّم، تهران: میراث مکتوب
• حسینی اشکوری، احمد، (1377)، فهرست نسخه­های خطّی، قم:  مرکز احیاء میراث اسلامی.
• حسینی طهرانی، محمّد صادق(1395) نور مجرّد، ج1، مشهد: علّامه طباطبایی
• داور، مفید، (1371) تذکره مرآت الفصاحه (تذکره شاعران فارسی)، شیراز: نوید
• دهخدا، علی اکبر، (1371)، لغت نامه فارسی، تهران: دانشگاه تهران
• ستوده، غلامرضا(1384) مرجع­شناسی و روش تحقیق در ادبیات فارسی، چاپ یازدهم، تهران: سمت
• سیّد یونسی، میر ودود، (1348)، فهرست کتابخانة ملّی تبریز، ج 1، تبریز: انتشارات کتابخانة ملّی تبریز
• شاد، محمد پادشاه(1363) فرهنگ آنندراج، چاپ دوّم، تهران: خیام
• شعیری، محمّد بن محمّد(بی­تا) جامع­الاخبار، نجف: حیدریه
• شفیعی کدکنی، محمّد رضا(1370) موسیقی شعر، چاپ دوازدهم، تهران: آگاه
• _______________ (1378)، ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ماترجمه حجّت­الله اصیل، ج 1، تهران: نی
• شمیسا، سیروس (1381)، سبک­شناسی نثر، تهران: میترا

16- شیخ بهایی، محمّد بن حسین(1385) نان و حلوا، چاپ اوّل، تهران: آگاهان ایده

17-                       (1391)،  دیوان، چاپ پنجم، تهران: زرّین

18- شیروانی، عبدالرحیم، ( 474)، دیوان، نسخة خطّی: تبریز: کتابخانة ملّی

19-                           (1391) مظهرالترکی، تصحیح فرهاد رحیمی، تهران: اندیشه نو

 

20- شوکتی، آیت(1399) « معرّفی نسخه خطّی دیوان عبدالرحیم شیروانی و بررسی ویژگی­های سبکی آن»، دو فصلنامه پزوهش­نامه نسخه­شناسی متون نظم و نثر فارسی، دانشگاه آزاد دهاقان، دوره 5، ش 13، صص 53-79

21- شیخ صدوق(1385)علل­الشرایع، ج1، قم: داوری

22- صائب، محمّد علی(1392) دیوان صائب تبریزی، چاپ چهارم، تهران: اقبال

23- عطار، محمد بن ابراهیم(1384) منطق­الطیر، تصحیح رضا انزابی­نژاد و سعیدالله قره­بگلو، چاپ اوّل، تبریز: آیدین

24- کلک مسیحا، آثار خوشنویسان بزرگ ایران قرن 10-14،( 1386) به کوشش مجمع ذخائر اسلامی، تهران: اسراء

25- ماهیار، عباس(1388)عروض فارسی، چاپ یازدهم، تهران: سارنگ

26- معین، محمد( 1386 ) فرهنگ فارسی معین، تهران: امیر کبیر

27- ملاح، حسینعلی(1385) پیوند موسیقی و شعر، تهران: قضا

28- مولوی، جلال­الدین(1373) مثنوی معنوی، با مقدمه قدمعلی سرّامی، چاپ پنجم، تهران: بهزاد

29- وصال شیرازی، علی، (1386)تذکره گلشن وصال، تنظیم و تصحیح محمود طاووسی، شیراز: نوید

30- یلمه­ها، احمد رضا(1390) بررسی و تحلیل نوعی از تصرفات کاتبان در نسخه­های خطی، پژوهش نامه زبان و ادبیّات فارسی، سال سوم، شمارۀ نهم، صص 139-162