وجوه اشتراک دیدگاه عطار با نظریات روانشناسان دربارة روش‏ های تربیتی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 13، شماره 51، آذر 1400، صفحه 85-117   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2021.686128

نویسندگان

هاجر جمالی^{* 1}؛ مهین پناهی²؛ احمد سوری³

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علوم انتظامی امین(نویسنده مسؤول)

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علوم انتظامی امین

چکیده

در این پژوهش هدف این است که وجوه اشتراک نظریات روانشناسان تربیتی با دیدگاه عطار دربارة شیوه‏های تربیتی و آموزشی، جست‏وجو و بیان شود؛ زیرا هم روان‏شناسان تربیتی و هم اندیشمندان و عارفان مسلمان ازجمله عطار نیشابوری به موضوع رشد و تربیت انسان و چگونگی آن توجه داشته‏اند. عطار از بزرگ‏ترین عارفان قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری است. موفقیت او در تربیت انسان‏های مبتدی (مریدان)، ضرورت توجه به شیوة تربیتی و آموزشی وی را آشکار می‏کند. این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی ـ تحلیلی است. شیوة جمع‏آوری اطلاعات کتابخانه‏ای و اسنادی است. بدین منظور، برای دستیابی و تحلیل نتایج، از رویکرد کیفی و راهبرد تحلیل محتوا، استفاده شده ‏است. جامعة آماری پژوهش شامل متن کامل کتاب‏های منطق‏الطیر، الهی‏نامه و مصیبت‏نامة عطار نیشابوری است. پرسش اصلی پژوهش این است که کدام یک از روش‏های تربیتی مطرح در روان‏شناسی تربیتی، در این آثار به کار برده شده و هرکدام از روش‏های به‏کاررفته، به دیدگاه کدام یک از روان‏شناسان تربیتی نزدیک است. یافته‏ها نشان داد که عطار چندین قرن پیش، روش‏هایی برای تربیت و آموزش متربیان به کار گرفته است که امروزه در قالب نظریات جدید روانشناسی ارائه می‏شود. مشترکات نظریه‏ای بسیاری میان شیوه‏های تربیتی عطار و دیدگاه‏های امروز روان‏شناسان تربیتی وجود دارد. این مشترکات بین عطار و روان‏شناسانی مانند راجرز، مازلو، ویلیام جیمز، جان دیویی، پیاژه، برونر، بندورا، لوریا، ویگوتسکی، اریکسون، جان لاک، اسکینر، ثورندایک، گانیه و روان‏شناسان گشتالتی بیش از دیگران است.
 
 
 

کلیدواژه‌ها

فریدالدین عطار؛ منطق‏ الطیر؛ الهی‏ نامه؛ مصیبت‏ نامه؛ روش ‏های تربیتی؛ روان‏ شناسی تربیتی

مراجع

1. اسلاوین، رابرت ایی (1385)، روان‏شناسی تربیتی، ترجمة یحیی سیّدمحمدی، تهران: روان.
2. اعرافی، علیرضا و همکاران (1393)، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج1، تهران: سمت.
3. افراسیاب‏پور، علی‏اکبر (1390)، روان‏شناسی و عرفان، تهران: خرمشهر.
4. باقری، خسرو (1388)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: مدرسه.
5. باقری، فاطمه صغری (1390)، بررسی تطبیقی فلسفة تربیتی عطار نیشابوری و افلوطین، پایان‏نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکدة علوم انسانی و اجتماعی.
6. بهشتی، محمد و همکاران (1388)، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج4، تهران: سمت.
7. بهشتی، محمد (1390)، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج 5، تهران: سمت.
8. پارسا، محمد (1378)، روانشناسی تربیتی، چاپ پنجم، تهران: بعثت.
9. پناهی، مهین (1391)، «بررسی و مقایسة شیوة آموزش تفکر نزد فریدالدین عطار و متیو لیپمن»، مجله تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 2 (3)، 3‑23.
10. پورنامداریان، تقی (1390)، دیدار با سیمرغ، چاپ پنجم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
11. پیروز، غلامرضا؛ غفوری، عفت‏سادات (1396)، «تحلیل منطق‏الطیر و مصیبت‏نامة عطار نیشابوری براساس نظریة سازنده‏گرایی ویگوتسکی و برونر»، شعرپژوهی (بوستان ادب) ، سال نهم، شمارة 3 (پیاپی 33)، 19‑44.
12. جمالی، هاجر؛ پناهی، مهین (1400)، «بررسی روش تربیتی الگویی در مثنوی‏های عطار باتوجه‏به نظریة یادگیری شناختی ـ اجتماعی آلبرت بندورا»، پژوهشنامه عرفان، سال دوازدهم، شمارة بیست‏وچهارم، 43‑68.
13. دبس، موریس (1368)، مراحل تربیت، ترجمة علی‏محمد کاردان، تهران: دانشگاه تهران.
14. دوزانت، ویلیام جیمز (1337)، تاریخ تمدن، ترجمة احمد آرام و دیگران، تهران: اقبال و فرانکلین.
15. راجرز، ک. (1369)، گروه‏های رویارویی بحثی در روان درمانی گروهی، ترجمة فرهاد ماهر، تهران: رشد.
16. رضایی، پروین (1399)، «مصیبت‏نامة عطار نیشابوری؛ آمیزه‏ای از اخلاق عملی و عرفان (باتکیه‏بر حکایت‏ها)، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال دوازدهم، شمارة 48، 1‑35.
17. ریتر، هلموت (1388)، دریای جان، ترجمة عباس زریاب‏خویی و مهرآفاق بایبوردی، تهران: الهدی.
18. زرین‏کوب، عبدالحسین (1379)، صدای بال سیمرغ، تهران: سخن.
19. سعدی‏پور، اسماعیل (1398)، روانشناسی تربیتی، تهران، ویرایش.
20. سیف، علی‏اکبر (1391)، روانشناسی تربیتی، تهران: دانشگاه پیام نور.
21. ــــــــــــــ (1394)، روانشناسی پرورشی نوین، تهران: دوران.
22. شاتو، ژان (1355). مربیان بزرگ، ترجمة غلامحسین شکوهی: دانشگاه تهران.
23. شریعتمداری، علی (1394)، اصول و فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: امیرکبیر
24. عطار، فریدالدین (1393)، منطق‏الطیر، با تصحیح و مقدمة محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
25. ــــــــــــــ (1394)، الهی‏نامه، با تصحیح و مقدمة محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
26. ــــــــــــــ (1395)، مصیبت‏نامه، با تصحیح و مقدمة محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
27. غفوری، عفت‏سادات و همکاران (1395)، «نقش عنصر گفت‏وگو در رابطه مرید و مراد بر مبنای نظریة سازنده‏گرایی در منطق‏الطیر»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‏شناختی، 12، (45 )، 155‑187.
28. قاسمی، فاطمه (1384)، جنبه‏های روان‏شناسی در آثار غزالی، پایان‏نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا، دانشکدة ادبیات.
29. کدیور، پروین (1385)، روانشناسی تربیتی، تهران: سمت.
30. ــــــــــــ (1388)، روانشناسی تربیتی، تهران: ارسباران.
31. ــــــــــــ (1389)، روانشناسی شخصیت، تهران: ویرایش.
32. گیج، ان. ال؛ برلاینر، دی. سی (1374)، روان‏شناسی تربیتی، ترجمة غلامرضا خوی‏نژاد و همکاران، مشهد: پاژ.
33. لطف‏آبادی، حسین (1386)، روان‏شناسی تربیتی، تهران: سمت.
34. محمد حسنی صغیری، زهرا (1389)، بررسی نمودهای خودشکوفایی در منطق‏الطیر عطار براساس نظریه راجرز، پایان‏نامة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی.
35. نجفی، زهره و همکاران (1394)، «بررسی دیدگاه‏های روان‏شناختی عطار براساس مکتب انسان‏گرایی با رویکرد میان‏رشته‏ای»، مطالعات میان‏رشته‏ای در علوم انسانی:پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم تحقیقات و فناوری، 7 (26)، 149‑168.
36. همتی، فاطمه؛ طالقانی، نرگس (1386)، نظریة فردمدار "خود" هستة نظری شخصیت راجرز، تهران: دانژه.
37. هنردوست، نرگس (1390)، بررسی مبانی آسیب‏شناختی روانی و روان‏درمانی از دیدگاه عطار نیشابوری، پایان‏نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکدة روانشناسی و علوم تربیتی.
38. Bandura, A (1982), "Self-Efficacy mechanism in human agency", American Psychologist, 37.
39. Jarvis ,Peter (2003), Theory and practice of learning , Psychology Press, Kogan Page Publisher.