قدرت، نظم موجود و موازنه‌ در سیاست خارجی (بررسی مقایسه‌ای چین و ایران)

فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی

مقاله 6، دوره 13، شماره 47، مرداد 1400، صفحه 97-117   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pir.2021.686418

نویسندگان

زینب فرهادی^* ؛ افشین شامیری

دانش آموخته مقطع دکتری روابط بین الملل دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

طی چند دهه اخیر، سیاست خارجی چین و ایران از توزیع قدرت در نظام بین‌الملل، هژمونی‌خواهی و یک‌جانبه‌گرایی قدرت مسلط انتقاد داشته‌اند، اما واکنش جامعه بین‌الملل نسبت به این دو کشور یکسان نبوده است. مسئله پژوهش حاضر این است که در عین نگرش انتقادی دو کشور به توزیع قدرت و نگرانی از رویکرد سلطه‌طلبی و یک‌جانبه‌گرایی قدرت مسلط، چه تفاوت‌های بین سیاست خارجی چین و ایران، در مورد مفهوم قدرت و فرایند قدرت‌یابی، نظم موجود، قدرت هژمون و موازنه گرایی در برابر آن بوده است که منجر به واکنش متفاوت در برابر آن‌ها شده است. بر اساس یافته‌های پژوهش هرچند این دو کشور نسبت به توزیع قدرت و یک‌جانبه‌گرایی قدرت مسلط ناخرسند بوده‌اند، اما سیاست خارجی چین بر اساس نگرش انتقادی نرم (درون سیستمی)، با ماهیت ضد هژمونیک غیرمستقیم و پیگیری منابع مختلف قدرت (سخت و نرم) شکل‌گرفته است، درحالی‌که سیاست خارجی ایران در طی این سال‌ها بر نگرش انتقادی – انقلابی، رویکرد مقابله‌جویانه یا ضدهژمونیک مستقیم و منابع سخت‌افزاری قدرت استوار بوده است. روش پژوهش در این نوشتار، توصیفی – تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی است.

کلیدواژه‌ها

چین؛ ایران؛ مفهوم قدرت؛ نظم موجود؛ موازنه

مراجع

 اسدی، علی‌اکبر (1389). رئالیسم و رویکردهای رقیب به سیاست خارجی، فصلنامه راهبرد، سال نوزدهم، شماره 56، صص 252-223.

اشمیت، هلموث (1387). چین، ابرقدرت آینده، مترجم: هادی بلوری، تهران: نشر قطره. 

آجیلی، هادی (1393). کاربست سند چسم انداز در سیاست خارجی و امنیت ملی ایران، فصلنامه آفاق امنیت، شماره 24، صص 52-28. 

آدمی، علی (1389). راهبرد نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: دیدگاه‌ها، زمینه‌ها و فرصت‌ها، فصلنامه مطالعات سیاسی، (2) 7، صص 126-97. 

خضری، رؤیا (1390). چین در قبال امریکا در آسیا پاسیفیک، ماهنامه رویداد و تحلیل، شماره 255، صص 75-74. 

چگنی زاده، غلامعلی (1386). قدرت‌یابی چین: رویکردی نظری به تغییر در سیاست بین‌الملل، پژوهش حقوق و سیاست، سال نهم شماره 22، بهار و تابستان. 

حاجی مینه، رحمت، استادولی، محمد (1399). الگوهای سیاست خارجی ترکیه و ایران در منطقه امریکای لاتین، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، شماره 43، صص 106-82 . 

دارابی، وحید، کاظمی، حامد (1395). بحران تقابل و موازنه قدرت در سیاست خارجی ایران و عربستان، پژوهش ملل، (2) 15، صص 19-1. 

دهشیار، حسین (1385). چارچوب تئوریک نظام بین‌الملل و منافع ملی، پژوهش حقوق عمومی، بهار و تابستان، (8)20. صص 75-53. 

دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1393). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات سمت. 

دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (الف 1393). گفتمان اعتدال‌گرایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه سیاست خارجی، (28)1، صص 39-1. 

دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (الف 1388). منابع ملی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، مجله سیاست، (39)3. صص 45-23. 

دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (ب 1393) آمریکا، روسیه و چین به دنبال موازنه سازی نرم، فارس نیوز، (29 شهریور 1393)، قابل‌دسترسی در سایت http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13930528000523

. رضایی، علیرضا (1387). تبیین مطلوب و کارآمد از سیاست خارجی در بستر نظام بین‌المللی، راهبرد توسعه (راهبرد یاس)، شماره 14.

زاده علی،مهدی؛ میر حسینی، فرشته (1396). ریشه‌های ایران هراسی از نگاه افکار عمومی جهان عرب، تهران: فصلنامه سیاست خارجی، (31) 2، صص 182 – 151.

سریع القلم، محمود (1390). مفهوم قدرت و عملکرد سیاست خارجی: چین و ایران، فصلنامه روابط خارجی، (3) 9، صص 74-49.

سازمند، بهاره، ارغوانی پیرسلامی، فریبرز (1391). چین و چالش «تصور تهدید» در جنوب شرق آسیا، فصلنامه سیاست،42 (3)، صص 184-165. 

شامیری، افشین (1397). الگوی حاکم بر سیاست خارجی چین و آموزه‌های آن برای سیاست خارجی ایران، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، رساله. 

شامیری، افشین؛ شاهنده، بهزاد؛ اسلامی، محسن (1397). تبیین جایگاه قدرت هوشمند در سیاست خارجی چین، تهران: فصلنامه ژئوپلیتیک، (14) 51، ص 35. 

شاهنده، بهزاد. (1396). چین: روابط با امریکا و ایران، تهران: بنیاد حقوقی میزان. 

شاهنده، بهزاد (1375). چین بزرگ؛ قدرتی فراتر از مرزهای ملی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 35. 

شریعتی نیا، محسن (1386). سیاست خاورمیانه‌ای چین، فصلنامه سیاست خارجی ،شماره 83. 

شریعتی نیا، محسن (1395). کمربند اقتصادی جاده ابریشم: زنجیره ارزش چین محور، فصلنامه روابط خارجی، سال هشتم، شماره 3، پاییز. 

شریعتی نیا، محسن (1383). چین تائید مجدد استراتژی دفاعی، مرکز تحقیقات استراتژیک، 21 اسفند، قابل‌دسترسی در سایت http://www.csr.ir/departments.aspx?abtid=07&&depid=44&semid=319 25.

شریعتی نیا محسن (1388). چین و قدرت‌های بزرگ، مرکز تحقیقات استراتژیک، 3 شهریور 1388، قابل‌دسترسی در سایت http://www.isrjournals.com/en/asia-eurasia-farsi/683-archive-special-article-farsi-88.html 26.

شعرباف، جواد (1390). افزایش هزینه‌های نظامی ایران، ضرورتی انکارناپذیر، مجله آفاق امنیت، (4) 12، صص 124-97. 

صفوی، سیدحمزه (1388). کالبدشکافی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع). 

علمایی فر، ابوالفضل (1396). جامعه، سیاست و اقتصاد در چین؛ تهران: موسسه فرهنگی ابرار معاصر. 

عیوضی، محمد، نوازی، علی (1393). بررسی مقایسه‌ای سیاست خارجی دولت احمدی‌نژاد و روحانی در مواجهه با سازمان ملل، مطالعات استراتژیک، (12) 58، صص 74- 39. 

فاطمی نژاد، سید احمد؛ شفیع‌زاده برمی، سمانه؛ دانشور محمدزادگان، فاطمه (1394). سیاست خارجی قدرت‌های نوظهور نسبت به آمریکا؛ همراهی یا موازنه گری؟(مطالعه‌ی موردی: بریکس)، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، شماره 23، صص 96-67. 

قنبرلو، عبدالله. (1394). مبانی سیاست خارجی تطبیقی: بررسی سه الگوی ایران، ترکیه و چین، تهران پژوهشکده مطالعات راهبردی.

گریفیتس، مارتین. (1394). دانشنامه روابط بین‌الملل و سیاست جهان، ترجمه علیرضا طیب، نشر نی. 

مصفا، نسرین؛ نوروزی، حسین (1390). نگاهی به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه. 

محمود خانی، زهرا، کشیشیان، گارینه (1395). بررسی مقایسه‎ی گفتمان سیاست خارجی دولت دهم و یازدهم و تأثیر آن بر منطقه خاورمیانه، فصلنامه سیاست خارجی، (30) 2، صص 35-7. 

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1398). مفهوم قدرت هوشمند و نقش آن در سیاست جدید، معاونت پژوهش‌های سیاسی حقوقی، گروه مطالعات بنیادین حکومتی، شماره مسلسل 16684، مهرماه. 

معاونت مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی (1394). نگاه راهبردی ج.ا.ایران و چین به نظم موجود، قابل‌دسترسی در سایت http://mtrd.ir/page

. موسوی زاده، علیرضا و جاودانی مقدم، مهدی (1387). نقش فرهنگ در سیاست خارجی جمهوری اسلامی، دانش سیاسی، (4) 2، 225-187. 

میرمحمدی، مهدی، خسروی، علیرضا (1393). مقدمه‌ای بر تحلیل سیاست خارجی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی. 

مینگ جینگ، لی (1390). قدرت نرم چین، تهران انتشارات امام صادق(ع). 

مورگنتا، هانس (1379). سیاست میان ملت‌ها، ترجمة حمیرا مشیرزاده، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، چاپ دوم.

مورگنتا، هانس (1367). تلاش برای قدرت: سیاست حفظ وضع موجود، ترجمه بیژن اسدی، مجله سیاست خارجی، سال دوم، شماره 4، مهر-آذر. 

نقیب زاده، احمد (1381). تأثیر فرهنگ ملی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌الملل، 13(3)، صص 939-637. 

واعظی، محمود (1387). سیاست خارجی توسعه‌گرا، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک. 

هادیان، ناصر (1382). سازه‌انگاری از روابط بین‌الملل تا سیاست خارجی، تهران فصلنامه سیاست خارجی، (17) 4، صص 6-916. 

یزدان فام، محمود (1387). مقدمه‌ای بر تحلیل سیاست خارجی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال یازدهم، شماره دوم، تابستان. 

 

Blank, S. (2007). US interests in Central Asia and their challenges. Demokratizatsiya, 15(3), 312.

. Chow, G. C. (2004). Economic reform and growth in China. Annals Of Economics And Finance. 5, 93-118. 

Chung, C. P. (2004). The Shanghai Co-operation organization: China's changing influence in Central Asia. The China Quarterly, 180, 989-1009. 

China’s Foreign Affairs China EU Policy Paper, Office of the State Council, 2003, Retrieved from http://china.org.cn/e-white/20050817/index.htm.

Deng, Y. (2014). China: the post-responsible power. The Washington Quarterly, 37(4), 117-132. 

Foot, Rosemary, (2006) Chinese strategies in a US-hegemonic global order, International Affairs 82, p.77-94 

Fassihi, Farnaz ; Lee Myers , Steven (2021). Defying U.S., China and Iran Near Trade and Military Partnership, New York Times, March 27, 2021, Retrieved from https://www.nytimes.com/2020/07/11/world/asia/china-iran-trade-military-deal.html 

Kang, D. C. (2008). China rising: peace, power, and order in East Asia. Columbia University Press.

Lampton, D. M. (2015). Xi Jinping and the National Security Commission: policy coordination and political power. Journal of Contemporary China, 24(95), 759-777. 

Lanteigne, M. (2012). "Water dragon? China, power shiftsand soft balancing in the South Pacific". Political Science, Vol. 61, No. 1, PP. 21_38. 

Lanteigne, Marc. Chinese foreign policy: an introduction; Publisher: New York, NY: Routledge, 2016.

Pape, Robert A (2005), Soft Balancing Against the United State, International Security, Vol. 30, No. 1. 

Shi,Yinhong, (2015). China’s complicated foreign policy, Retrieved from http://www.ecfr.eu/article/commentary_chinas_complicated_foreign_policy.

Smotrytska, Maria(2021). Belt & Road ABCs: Analysis of “One Belt – One Road” initiative, Modern diplomacy, August 2, 2021, Retrieved from https://moderndiplomacy.eu/2021/08/02/belt-road-abcs-analysis-of-one-belt-one-road-initiative/ 

Tiezzi, S. (2015),China's National Security Strategy, thediplomat.com. 

Waltz, K (1979), Theory of International Politics, NewYork: Random House.

Wang, F. L. (2005). Preservation, Prosperity and Power: what motivates China's foreign policy? Journal of Contemporary China, 14(45), 669-694.

Weidong, Cheng(2017), Chapter 5 International Peace and Security and the Cooperation Between China and the EU in the UNSC. C. Weidong (&) Institute of European Studies, CASS, Beijing, China © Social Sciences Academic Press and Springer Science+Business Media Singapore. 

Wenting, Xie (2021). China-Iran 25-year deal not aimed at any country: Iranian envoy, Global Times, Apr 15, 2021, Retrieved from https://www.globaltimes.cn/page/202104/1221192.shtml 

Yaqing, Q. (2010). International Society as a process: institutions, identities, and China’s peaceful rise. The Chinese Journal of International Politics, 3(2), 129-153.

Zheng, Yongnian(2010). China and International Relations, New York: Routledge 67. ----(2021). Iran and China sign 25-year cooperation agreement, Reuters, March 27, 2021, Retrieved from, https://www.reuters.com/article/us-iran-china-idUSKBN2BJ0AD

----- (2021). Belt and Road Initiative, World Bank. 19 February 2019, Retrieved from https://www.worldbank.org/en/topic/regional-integration/brief/belt-and-road-initiative 

----(2021). President Xi proposes Silk Road economic belt, China Daily. Astana. Xinhua News Agency, 7 September 2013, Retrieved from https://www.chinadaily.com.cn/china/2013xivisitcenterasia/2013-09/07/content_16951811.htm

----(2021). The pandemic is hurting China's Belt and Road Initiative, The Economist,4 June 2020. ISSN 0013-0613, Retrieved from https://www.economist.com/china/2020/06/04/the-pandemic-is-hurting-chinas-belt-and-road-initiative 

----(2021). CrowdReviews Partnered with Strategic Marketing & Exhibitions to Announce: One Belt, One Road Forum, and PR.com. 25 March 2019, Retrieved from https://www.pr.com/press-release/780645