تأملی در شرح عتبة‌الکتبه به اهتمام مریم صادقی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 13، دوره 13، شماره 49، مهر 1400، صفحه 351-380   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.686440

نویسنده

محمد رضا معصومی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

چکیده

در کنار تصحیح و چاپ متون ادبی، شرح درست لغات و دشواری‌های برخی متون، ضرورتی است که می‌تواند راهگشای خوانندگان این آثار باشد و به آنان در فهم بهتر متن کمک نماید. یکی از این متون، «عتبة‌الکتبه»، مجموعه مراسلات دیوانی و مکاتبات اخوانی عهد سلطان سنجر سلجوقی با انشای منتجب‌الدین بدیع جوینی است که در سال 1396ش. به اهتمام مریم صادقی و از روی چاپ علامه قزوینی و استاد عباس اقبال، مجدداً تصحیح گردیده و به همراه شرح متن، در انتشارات نگاه معاصر به چاپ رسیده است. این مقاله حاصل بررسی شرح متن این کتاب است که به روش کتابخانه‌ای همراه با تحلیل و توصیف یافته‌ها انجام شده است. ثمرۀ این پژوهش نشان می‌دهد که شارح «عتبة‌الکتبه» با وجود تلاشی که در رفع کاستی‌های چاپ قزوینی- اقبال داشته است، در شرح برخی موارد، دچار خطاهای آشکار گردیده است که نه تنها ابهامات متن را برطرف نمی‌سازد، چه بسا موجب گمراهی خواننده نیز می‌گردد. در این پژوهش، برخی از این اشتباهات و نیز ایرادهای چاپی ارائه گردیده تا علاوه بر استفادۀ خوانندگان «عتبة‌الکتبه »، ضرورت رفع خطاهای راه‌یافته به کتاب و لزوم بازبینی آن از طرف شارح جهت چاپ‌های بعدی تبیین گردد.

کلیدواژه‌ها

عتبة‌الکتبه؛ منتجب‌الدین جوینی؛ شرح متن؛ شارح؛ خطا

مراجع

کتاب‌ها

قرآن مجید. افشار، ایرج (1353) نامه‌های‌ قزوینی به تقی‌زاده، تهران: جاویدان.

اقبال، عباس (1338) وزارت در عهد سلاطین بزرگ سلجوقی، به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه و یحیی ذکاء، تهران: دانشگاه تهران.

المختارات من الرسایل (1378) به کوشش غلامرضا طاهر و ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.

انوری، علی بن محمد (1372) دیوان انوری، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.

انوری، حسن (1384) فرهنگ امثال سخن، تهران: سخن.

بهاءالدین بغدادی، محمد بن مؤید (1385) التوسّل الی الترسّل، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: اساطیر.

جبران ‌مسعود (1379) فرهنگ الرائد الطلاب، ترجمۀ عبدالستار قمری، چاپ سوم، تهران: یادوارۀ کتاب.

جر، خلیل (1376) فرهنگ لاروس، ترجمۀ سید حمید طبیبیان، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.

جرفادقانی، ابوالشرف ناصح بن ظفر (1357) ترجمۀ تاریخ یمینی، به اهتمام جعفر شعار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

جوینی، علی بن احمد منتجب‌الدین بدیع (1384) عتبة‌الکتبه، تصحیح محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی، تهران: اساطیر.

جوینی، علی بن احمد منتجب‌الدین بدیع (1396) عتبة‌الکتبه، به اهتمام مریم صادقی، تهران: نگاه معاصر.

جوینی، محمد (1375) تاریخ جهانگشای جوینی، تصحیح محمد قزوینی، تهران: دنیای کتاب.

دهخدا، علی‌اکبر (1363) امثال و حکم، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.

دهخدا، علی‌اکبر (1377) لغت‌نامۀ دهخدا، چاپ دوم، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

رشید وطواط، محمد بن محمد (1383) نامه‌های رشیدالدین وطواط، با مقدمۀ قاسم تویسرکانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

سجادی، ضیاءالدین (1374) فرهنگ لغات و تعبیرات دیوان خاقانی، تهران: زوّار.

سنایی، مجدود بن آدم (1393) دیوان حکیم سنایی، به کوشش محمدرضا برزگر خالقی، تهران: زوّار.

صفی‌پوری، عبدالرحیم بن عبدالکریم (1396) منتهی‌الأرب فی لغات العربی، مقدمه و تصحیح علیرضا حاجیان‌نژاد، تهران: سخن.

عسکری، حسن بن عبدالله و دیگران (1420 ق.) جمهرۀ الامثال، بیروت لبنان: دارالجلیل.

عوفی، محمد بن محمد (1324ق.) لباب الالباب، به اهتمام و تصحیح ادوارد براون، لیدن: مطبعۀ بریل.

فروزانفر، بدیع‌الزمان (1366) احادیث مثنوی، تهران: امیرکبیر. قرشی بنابی، علی‌اکبر (1371) قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

قزوینی، محمد (1363) مقالات علّامه محمد قزوینی، گردآورنده عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.

مدبّری، محمود (1376) فرهنگ لغات نثرهای فنّی و مصنوع، کرمان: خدمات فرهنگی کرمان.

مصطفی، ابراهیم و دیگران(1989م.) معجم الوسیط، استانبول ترکیه: دارالدعوه.

معلوف، لویس (1374) المنجد عربی- فارسی، ترجمۀ محمد بندر ریگی، چاپ دوم، تهران: انتشارات ایران.

منشی، ابوالمعالی نصرالله (1379) کلیله و دمنه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.

مؤید ثابتی، سیدعلی (1346) اسناد و نامه‌های تاریخی از اوایل دوره‌های اسلامی تا اواخر عهد شاه اسماعیل صفوی، تهران: کتابخانۀ طهوری.

میدانی، احمد بن محمد (1366) مجمع الامثال، مشهد: چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

نسوی، محمد بن احمد (1365) سیرت جلال الدین مینکبرنی، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

مقالات

دهقانی، جلال و ذاکری، احمد (1398) معرفی و بررسی نسخۀ خطی «صحیفۀ شاهی»(تقویم المکاتیب)، فصل‌نامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا)، دورۀ 11، شمارۀ 40، صص 117-138.