واکاوی تطبیقی عناصر داستان در رزمنامۀ غنایی زال و رودابه و تراژدی نمادگرای پله‌آس و ملیزاند

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 1، دوره 13، شماره 49، مهر 1400، صفحه 11-41   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1921326.2190

نویسندگان

هانیه امینی¹؛ معصومه خدادادی مهاباد^{* 2}؛ اشرف چگینی چگینی²

¹دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، تهران، ایران.

²استادیار، گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، تهران، ایران.

چکیده

به دلیل پویا بودن ادبیات، همواره تأثیر اقتباس، ترکیب و بازآفرینی را می‌توان در میان آثار ادبی دنیا جست‌وجو کرد. در این میان ادبیات تطبیقی ابزاری برای رسیدن به تأثیر و اقتباس میان ادبیات جهان است. تأثیر فردوسی در جهان بر همگان مبرهن است و در این میان اقتباس موریس مترلینک در نمایشنامۀ نمادگرای پله‌آس و ملیزاند از داستان زال و رودابه فردوسی نمونه‌ای از این تأثیرگذاری بر ادبیات جهان است. هدف از این پژوهش بررسی تطبیقی عناصر داستان مانند: طرح، درونمایه، زاویۀ دید، شخصیت‌ها، زمان و مکان و نقش آن در تأثیرپذیری زنجیرۀ مشترک بن‌مایۀ داستان‌ها و نتایج اخلاقی دو اثر ارزشمند زال و رودابه فردوسی و پله‌آس و ملیزاند از مترلینک است. در این جستار به واکاوی تطبیقی عناصر داستان با رویکردی توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای پرداخته شده و با تأکید بر وجوه اشتراک و افتراق، به تحلیل و مقایسۀ این دو اثر حماسی- غنایی و نمایشنامۀ نمادگرا پرداخته می‌شود. هم‌چنین به واکاوی هم‌فکری‌های ناخواسته بشری در خصوص عشق، ترس از مرگ و ماوراء‌الطبیعه می‌پردازیم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هر دو اثر دارای ساختار داستانی پیوسته هستند که عناصر داستانی را به خوبی در پیشبرد داستان به کار گرفته‌اند. هم‌چنین طرح کلی این دو داستان‌ به گونه‌ایست که در موقعیت مکانی و محدوده زمانی خاصی جریان داشته‌اند و دارای طرح و پیرنگی بسته و عناصر داستانی کاملا منسجم هستند اما در فضا و جو، دارای تفاوت هستند.

کلیدواژه‌ها

فردوسی؛ مترلینک؛ عناصر داستان؛ زال و رودابه؛ پله‌آس و ملیزاند

مراجع

کتاب ها

احمدی، بابک (1398) ساختار و تاویل متن، چاپ بیستم، تهران: نشر مرکز.

اخوت، احمد (1371) دستور زبان داستان، چاپ اول، اصفهان: فردا.

اسلامی ندوشن، محمدعلی (1391) زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران: سهامی انتشار.

الیاده، میرچا (1375) اسطوره، رویا،راز. ترجمه رویا منجم، تهران: فکر روز.

براهنی، رضا (1362) قصه‌ نویسی، تهران: نو.

تراویک. باکنر (1383) تاریخ ادبیات جهان، ترجمۀ عربعلی رضایی، چاپ سوم، جلد1، تهران: نشر فرزان نو.

تمیم داری، احمد (1390) تاثیر شاهنامه فردوسی در آثار حماسی عرب، فردوسی پژوهی، مجموعه مقالات به قلم گروهی از نویسندگان، به کوشش منوچهر اکبری، تهران: خانه کتاب.

ثعالبی، حسین بن محمد (1372) شاهنامه کهن، پارسی گردان محمد روحانی، مشهد: دانشگاه.

حدیدی، جواد (1373) از سعدی تا آرگون، تاثیر ادبیات فارسی در ادبیات فرانسه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

حمیدیان، سعید (1372) نوشته های بی سرنوشت، تهران: مرکز.

دهباشی، علی (1370) فردوسی و شاهنامه (مجموعه مقالات)، تهران: انتشارات مدبر.

رادفر، ابوالقاسم (1391) فردوسی و شاهنامه در آن سوی مرزها، تهران: امیرکبیر.

سرامی، قدمعلی (1368) از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی. شمیسا، سیروس (1389) انواع ادبی، چاپ چهارم از ویرایش چهارم، تهران: فردوس.

فردوسی، ابوالقاسم (1366) شاهنامه، دفتر یکم، تصحیح جلال خالقی مطلق، چاپ اول، نیویورک: ناشر Bibliotheca Persica.

مترلینک، موریس (1394) مونا وانا و دو نمایشنامه دیگر، بدری وزیری، حسینعلی ملاح، تهران: نشر علمی فرهنگی.

مستور، مصطفی (1384) مبانی داستان کوتاه، تهران: شر مرکز.

مندنی پور، شهریار. (1395) کتاب ارواح شهرزاد، چاپ پنجم، تهران: ققنوس.

میر صادقی، جمال (1365) ادبیات داستانی، جلد دوم، تهران: ماهور.

میر صادقی، جمال (1385) عناصر داستانی، تهران: نشر سخن.

موام، سامرست (1377) درباره رمان و داستان کوتاه، ترجمه کاوه دهگان، چاپ ششم، تهران: علمی فرهنگی.

نامورمطلق، بهمن (1388) اسطوره بینافرهنگی متن؛ حضور شاهنامه در فرهنگ‌ها و زبان‌های جهان، تهران: علمی فرهنگی.

هانزن، کورت هاینریش (1374) شاهنامه فردوسی، ساختار و قالب، ترجمۀ کیکاوس جهانداریف، تهران: فروزان.

یونسی، ابراهیم (2535) هنر داستان نویسی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

مقالات

ابویسانی، زهرا؛ فخراسلام، بتول (1399) تحلیل نقش‌های زبانی در اسطورۀ زال بر اساس نظریۀ ارتباطی یاکوبسن، فصل‌نامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دورۀ 12، شمارۀ 45، صص 153 - 180.

سنچولی، احمد (1394)بررسی ساختار داستان غنایی- حماسی زال و رودابه، پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال سیزدهم، شمارۀ 24، صص189-210.

صادقی، اسماعیل (1390) بررسی عناصر داستانی زال و رودابه، پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، سال اول، شمارۀ 4. صص 62-92.

طالبیان، یحیی؛ حسینی، نجمه(1383) ساختار داستانی زال و رودابه، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، شمارۀ5، صص95-117.

فروزش، سینا؛ برزگر، مریم. (1399) حماسۀ ایرانی در فرانسه، پژوهش نامۀ ادب حماسی، سال شانزدهم، شمارۀ اول، پیاپی29، صص75-100.

منابع لاتین

Jethro Bithell (1913) Life and Writings of Maurice Maeterlinck, London: The Walter Scott.Publishing Co. Ltd.

Moshtaghi, zainab (2008) Etude compare entre le shah-name de ferdowsi et pelleas et melisande de Maurice maeterlinck, Deuxime Annzee, numero4, Pp:47-55.