بررسی مؤلفه های مکتب اکسپرسیونیسم در رمان همنوایی شبانۀ ارکستر چوب ها

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 3، دوره 13، شماره 49، مهر 1400، صفحه 69-94   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.686453

نویسنده

مجتبی دستجردی^*

دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی‌، دانشگاه رازی‌، کرمانشاه، ایران

چکیده

جهان‌بینی انسان در آغاز قرن بیستم‌، تحت تأثیر جنگ جهانی اول‌‌، دستخوش دگرگونی‌هایی می‌شود و در ‌پی آن‌، هنر این عصر نیز چهره‌ای دیگرگون می‌یابد. انسان در این دوران‌، انسانی است مرگ‌اندیش و تلواسه و تشویش بر وجود او سایه افکنده است. رهاورد این فرایند در هنر‌، اکسپرسیونیسم است که به‌عنوان مکتبی هنری‌، به بازنمایی وضعیت یاد‌شده می‌پردازد و آثاری را به عرصۀ هنر عرضه می‌دارد که با آثار دوره‌های پیشین تفاوت‌هایی آشکار دارند. این مقاله کوشیده است با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و به‌روش توصیفی‌-‌‌تحلیلی‌‌‌، مؤلفه ­های مکتب اکسپرسیونیسم را در رمان همنوایی شبانۀ ارکستر چو‌ب‌ها‌، اثر رضا قاسمی، بررسی کند تا ضمن کمک به درک بهتر جنبه‌های اکسپرسیونیستی داستان، به معرفی بیشتر این اثر به‌عنوان الگویی متفاوت در‌ زمینۀ رمان‌نویسی فارسی بپردازد. نتایج به‌دست آمده نشان‌دهندۀ آن است که نویسنده از مؤلفه­هایی همچون بیان ترس‌، مسائل روانی، سردرگمی‌، اعتقادات و باورها، روابط عاشقانه و پرداختن به شگردهایی مانند پیشگویی‌، ایجاد بحران هویت‌، تحریف واقعیت‌، مسخ‌، تاکید بر درهم‌ریختن فرم و بی‌توجهی به قواعد نگارشی بهره برده است و در به‌کارگیری برخی از این مؤلفه­ ها، از بن‌مایه‌های مکتب اکسپرسیونیسم‌ که در نمایشنامه‌نویسی و به­ ویژه سینمای اکسپرسیونیستی آلمان دیده می‏شود، متأثّر بوده است؛ ترس از مرگ، استفاده از ظرفیت فضاهای تاریک و نورپردازی‌، ایجاد اختلال در شخصیت راوی توسط سایۀ او‌ و پیامدهای آن که به مشکلاتی همچون خود‌‌ویرانگری و بحران هویت منجر می­شود، ازجملۀ این موارد است؛ افزون‌ بر ‌این‌، ردپایی از نیم­نگاه نویسنده به نقاشی اکسپرسیونیستی نیز در رمان به چشم می‌خورد که این ویژگی جلوه‌ای خاص به اثر قاسمی بخشیده است.

کلیدواژه‌ها

اکسپرسیونیسم؛ سینما‌؛ نقاشی‌؛ رضا قاسمی‌؛ همنوایی شبانۀ ارکستر چوب‌ها‌

مراجع

کتاب ها

چیلورز‌، ایان و دیگران (‌1382‌) سبک‌ها و مکتب‌های هنری، ترجمۀ فرهاد گشایش، تهران: عفاف.

داد‌، سیما (‌1387‌) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

دونیس‌، دونیس ا (‌1389‌) مبادی سواد بصری، ترجمۀ نسیم منوچهر‌آبادی، تهران: خانۀ هنرمندان.

ذوالقدری (‌میرصادقی‌)، میمنت (‌1373‌‌) واژه‌نامۀ هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.

رید‌، هربرت (‌1380‌) معنی هنر، ترجمۀ نجف دریا‌بندری، تهران: علمی و فرهنگی.

سبزیان مرادآبادی، سعید و میرجلال‌الدین کزازی (1388‌‌) فرهنگ نظریه و نقد ادبی، تهران: مروارید.

سعیدیان، عبدالحسین (1376) فرهنگ مصور مختصر چهار‌زبانۀ هنر نقاشی و آثار نقاشان جهان، تالیف و ترجمۀ عبدالحسین سعیدیان‌، تهران: علم و زندگی‌‌ و پیکان.

سید‌حسینی، رضا (‌‌1387) مکتب‌های ادبی، جلد 2‌، تهران: نگاه.

شمیسا، سیروس (1394) مکتب‌های ادبی، تهران: قطره.

قاسمی، رضا (‌‌1386‌) همنوایی شبانۀ ارکستر چوب‌ها، تهران: نیلوفر.

کادن، جان آنتونی (1386) فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: شادگان.

گرگور، اولریش و انو پاتالاس (‌1384‌) تاریخ سینمای هنری، ترجمۀ هوشنگ طاهری، تهران: ماهور.

ناظرزادۀ کرمانی، فرهاد (‌1389‌) گزاره‌گرایی (‌اکسپرسیونیسم‌) در ادبیات نمایشی، تهران: سروش.

هیوارد، سوزان (‌1381‌) مفاهیم کلیدی در مطالعات سینمایی، ترجمۀ فتاح محمدی، زنجان: هزارۀ سوم.

مقالات

حسن‌زاده میرعلی، عبدالله (1394‌‌) بررسی و تحلیل مکتب اکسپرسیونیسم در ارمیا از رضا امیرخانی، مطالعات داستانی، دورۀ چهارم، شمارۀ 1، صص 20-36.

حسن‌لی، کاوس و طاهره جوشکی (‌‌1389) ‌بررسی کارکرد راوی و شیوۀ روایتگری در رمان همنوایی شبانۀ ارکستر چوب‌ها، ادب‌پژوهی، شمارۀ 12، صص 31-52.

زمانیان، مهدی (‌‌1381) ‌اکسپرسیونیسم در ادبیات، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شمارۀ 54 و 55، صص 43‌-‌47.

صادقی، لیلا (‌‌1383) ‌هم‌زمانی همنوایی شبانۀ ارکستر چوب‌ها با سلاخ‌خانۀ شمارۀ پنج و بوف کور، کِلک، شمارۀ 149، ‌صص 43-47.

یزدانیان، صفی (‌‌1387) خبر بد روی پل، سینما و ادبیات، شمارۀ 18، صص 12-13.