پژوهشی در بنیان های اساطیری و تاریخی کیانیان با توجه با شاهنامۀ فردوسی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 5، دوره 13، شماره 49، مهر 1400، صفحه 125-154   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.686455

نویسندگان

منیژه فلاحی¹؛ ملک محمد فرخ زاد^{* 2}؛ عباسعلی وفایی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

در عصر حاضر که عصر حاکمیت تاریخ و تاریخ­ گرایی است، موضوع تشخیص زمان­ ها و بنیان­ های تاریخی و اساطیری از دغدغه­ های پژوهش است؛ خاصه در مطالعات ایرانی تعیین مرز میان اسطوره و تاریخ در حماسۀ ملّی از دشواری­ های تحقیق به شمار می­ رود. نخستین بار برتلس از سه بخش متمایز شاهنامه با عنوان­ های: اسطوره­ ای، تاریخی و پهلوانی سخن گفت؛ براساس این نظر، دورۀ حکومت پیشدادیان اساطیری است امّا دربارۀ دورۀ حکومت کیانیان پژوهشگران اتفاق نظر ندارند. وجود عناصر اساطیری در داستان­ های مربوط به سلسلۀ کیانیان این پرسش را مطرح می­ کند که شاهان کیانی شخصیت­ های تاریخی دارند یا متعلق به اسطوره­ اند. در پاسخ به این پرسش پژوهشگرانی چون ویندشمان، اشپیگل، دارمستتر، لومل، ویکندر و دو مزیل با دید اسطوره­ گرایی بر این عقیده ­اند که کیانیان یا برخی از شاهان این سلسله به اسطوره تعلق دارند. وجود عناصر شگفت در داستان کیکاووس و کیخسرو بن­مایۀ این تفکر است. گروه دیگر از پژوهندگان تاریخ­گرا، چون هنینگ، مری بویس و کریستن ­سن کیانیان را پادشاهان ایران خاوری می ­دانند که در دوره ای تاریخی پیش از هخامنشیان حکومت کرده­اند. ظهور و حضور زرتشت در دورۀ گشتاسب بن­ مایه این عقیده است. در جستار پیش رو به روش توصیفی- تحلیلی، آراء و استدلال­ ها و شواهد این دو گروه پژوهندگان نقد و بررسی شده است نتایج این بررسی نشان می­ دهد نظریه تاریخ ­گرایان مستندتر و به واقعیت نزدیک­ تر است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ فردوسی؛ کیانیان؛ تاریخ؛ اسطوره

مراجع

کتاب ها

آموزگار، ژاله (1393) تاریخ اساطیری ایران، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت).

اسماعیل پور، ابوالقاسم (1377) اسطوره، بیان نمادین، تهران: سروش.

بویس، مری (1393) تاریخ کیش زرتشت، ترجمۀ همایون صنعتی زاده، تهران: گستره.

بهار، مهرداد (1387) پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگاه.

خالقی مطلق، جلال (1372) گل رنج های کهن، به کوشش علی دهباشی، تهران: مرکز.

خالقی مطلق، جلال (1393) سخن های دیرینه، به کوشش علی دهباشی، تهران: افکار.

دومزیل، ژرژ (1384) بررسی اسطورۀ کاووس در اساطیر ایرانی و هندی، ترجمۀ شیرین مختاریان و مهدی باقی، تهران: قصه.

رضایی، عبدالعظیم (1378) گنجینۀ تاریخ ایرانیان (پیشدادیان و کیانیان)، جلد 1، تهران: اطلس.

زرین کوب، عبدالحسین (1371) تاریخ مردم ایران (ایران قبل از اسلام)، تهران: امیر کبیر.

زرین کوب، عبدالحسین (1375) در قلمرو وجدان، تهران: سروش.

سرامی، قدمعلی (1392) بر ستیغ های حماسه، تهران: ترفند.

سرکاراتی، بهمن (1393) سایه های شکار شده، تهران: طهوری.

صفا، ذبیح الله (1374) حماسه سرایی در ایران، تهران: فردوس.

فردوسی، ابوالقاسم (1394) شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، جلد 1، تهران: سخن.

کزازی، میرجلال الدین (1372) رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران: مرکز.

کزازی، میرجلال الدین (1391) مازهای راز، تهران: مرکز.

کریستن سن، آرتورامانوئل (1368) کیانیان، ترجمۀ ذبیح الله صفا، تهران: علمی و فرهنگی.

کوورچی کویاجی، جهانگیر (1371) پژوهش هایی در شاهنامه، ترجمۀ جلیل دوستخواه، تهران: زنده رود.

گات ها (1378) گزارش ابراهیم پور داوود، تهران: اساطیر.

میلر، دیوید (1383) ملّیت، ترجمۀ داوود غرایاق زندی، تهران: تمدن ایرانی.

نولدکه، تئودور (1379) حماسۀ ملّی ایران، ترجمۀ بزرگ علوی، تهران: نگاه.

هینلز، جان (1373) شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.

یسنا (1380) گزارش ابراهیم پور داوود، تهران: اساطیر.

یشت ها (1377) گزارش ابراهیم پور داوود، جلد 2، تهران: اساطیر.

مقالات

سرکاراتی، بهمن (1357) بنیان اساطیری حماسه ملّی ایران، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شمارۀ 125، صص 1- 61.

سرکاراتی، بهمن (1371) اسطوره های عصر ما را آیندگان خواهند خواند، مجلۀ نامه فرهنگ شمارۀ 7، صص 84- 89.

فرخ زاد، ملکمحمد، فلاحی، منیژه (1395) پژوهشی در قلمروی جغرافیایی کیانیان و شاهنامه، فصل نامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دورۀ 8، شمارۀ 28، صص129-142.

لک، منوچهر (1384) درآمدی بر شناخت اسطوره و تبیین کارکردهای هویت بخش آن در شعر جنگ، نشریۀ مطالعات ملّی، شمارۀ 33، صص 63- 84.