آشنایی‌زدایی از سازه‌های داستان در شش داستان پست مدرن معاصر فارسی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 9، دوره 13، شماره 49، مهر 1400، صفحه 239-270   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.686461

نویسندگان

فائزه احمدی¹؛ فاطمه حیدری^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

آشنایی‌زدایی در اصطلاح ادبی غریبه‌سازی آن بخش از ادبیت متن است که برای مخاطب آشناست. این تکنیک ادبی اولین بار در مکتب شکل‌گرایان روسی پدید آمد. در داستان‌نویسی نو، آشنایی‌زدایی از راه بیان و استفاده متفاوت از عناصر داستان مطرح می‌شود. داستان‌های پست مدرن معاصر فارسی به سبب گزینش آشنایی‌زدایی در عناصر داستانی از قبیل دیدگاه، مضمون، فضاسازی، زمان، فرم، لحن و پایان‌بندی متفاوت در هاله‌ای از شگردهای نو قرار می‌گیرند و خواننده را مجبور می‌سازند بارها این داستان‌ها را بخواند تا به کشف مورد نظر نویسنده دست پیدا کند. این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای در صدد آن است که ضمن شناخت آشنایی‌زدایی از سازه‌های داستان در داستان‌های پست مدرن به نقد و بررسی شش داستان از «بیژن نجدی»، «هادی خورشاهیان»، «مهدی یزدانی خرم»، «لیلا صادقی» و بررسی عناصر سازنده در آن‌ها بپردازد.

کلیدواژه‌ها

آشنایی‌زدایی؛ داستان‌های پست مدرن معاصر فارسی؛ فراداستان؛ فضاسازی؛ دیدگاه؛ فرم و پایان بندی

مراجع

کتاب ها

ایبرمز، ام اچ (1387) فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمه سعید سبزیان، تهران: انتشارات رهنما.

اخوت، احمد (1371) دستور زبان داستان، اصفهان: نشر فردا.

اصلانی، محمدرضا (1386) استعاره مجاز در داستان، تهران: انتشارات نیلوفر.

ایگلتون، تری (1383) پیش درآمدی بر نظریه‌های ادبی، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.

ایوتادیه، ژان (1378) نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمه مهشید نونهالی، تهران: انتشارات نیلوفر.

برزگر خالقی، محمدرضا (1384) شاخه نبات حافظ، تهران: انتشارات زوار.

بی نیاز، فتح الله (1394) درآمدی بر داستان نویسی و روایت شناسی، تهران: انتشارات افراز.

پاینده، حسین (1393) داستان کوتاه در ایران، تهران: انتشارات نیلوفر.

تدینی، منصوره (1388) پسامدرنیسم در ادبیات داستانی ایران، تهران : نشر علم.

تودوروف، تزوتان (1385) نظریه‌های ادبیات متن‌هایی از فرمالیست‌های روس، ترجمۀ عاطفه طاهایی، تهران: نشر اختران.

خورشاهیان، هادی (1391) من کاتالان نیستم، تهران: نشر آموت.

خورشاهیان، هادی (1390) من هومبولتم، تهران: نشر تندیس.

ریمون کنان، شلومیت (1387) روایت داستانی، بوطیقای معاصر، ترجمه ابوالفضل حری، تهران: انتشارات نیلوفر.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391) رستاخیز کلمات، تهران: نشر سخن.

صادقی، لیلا (1381) وقتم کن که بگذرم، تهران: انتشارات نیلوفر.

صادقی، لیلا (1388) داستان های برعکس، تهران: انتشارات نگاه.

صالحی، سیدعلی (1385) گزیده اشعار، تهران: انتشارات مروارید.

فرد، رضا (1377) فنون آموزش داستان کوتاه، تهران: انتشارات امیرکبیر.

قاسمی، رضا (1391) وردی که بره‌ها می‌خوانند، تهران: نشر گردون.

فضیلت، محمود (1390) اصول و طبقه‌بندی نقد ادبی، تهران: انتشارات زوار.

گرین، ویلفردال و دیگران (1385) مبانی نقد ادبی، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: انتشارات سمت.

مارتین، والاس (1382) نظریه‌های روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: نشر هرمس.

مستور، مصطفی (1384) مبانی داستان کوتاه، تهران: نشر مرکز.

مندنی‌پور، شهریار (1384) ارواح شهرزاد، تهران: انتشارات ققنوس.

موسوی، مریم (1393) نقد فرمالیستی، تهران: انتشارات افراز.

میرصادقی، جمال (1364) عناصر داستان، تهران: نشر مرکز.

نجدی، بیژن(1392) داستان های ناتمام، تهران: نشر مرکز.

یزدانی خرم، مهدی(1391) من منچستر یونایتد را دوست دارم، تهران: نشر چشمه.

مقالات

اولیائی نیا، ‌هلن (1389) مدرنیسم و پسامدرنیسم در آثار کوتاه نویسان معاصر ایران، کتاب ماه: ادبیات و فلسفه، شمارۀ 44، صص84-95.

پاینده، حسین (1381) سیمین دانشور: شهرزادی پسامدرن، کتاب ماه: ادبیات و فلسفه، شمارۀ 63، صص81-73.

حجاری، لیلا و قاسمی، پروین (1390) نگاهی به ویژگی‌های پسامدرنیستی در «داستان ناتمام (A+B)»، بوستان ادب، شمارۀ 1، صص 99-124.

دوستی، فرزانه (1391) مروری بر کتاب فراداستان، کتاب ماه: ادبیات و فلسفه، شمارۀ 68، صص 34-33.

مقدادی، بهرام (1386) موانع شکوفایی پژوهش‌های نقد ادبی در ایران، کتاب ماه، ادبیات، شمارۀ 5،صص 32-36.

وبستر، راجر (1379) روایت شناختی: روایت و روایت‌گری، ترجمۀ مجتبی ویسی، عصر پنج‌شنبه، شمارۀ 23 و 24 ،صص96-115.

منابع انگلیسی

Bertens,w, Johannes (2001) Literary theory , London : Routledge.