جایگاه اجتماعی و ویژگی زنان در هزارویک شب و کلیله و دمنه

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 12، دوره 13، شماره 49، مهر 1400، صفحه 323-349   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1929421.2253

نویسندگان

فاطمه امانی¹؛ آذر دانشگر^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

در آثار ادبی، متون کهن و قصه ­ها زنان به عنوان بخشی از جامعه نقش­ ها و ویژگی­ های گوناگونی داشته ­اند. تالیف و نوشته شدن این آثار توسط مردان و پرداختن به زن و جایگاه اواز دیدگاه آن­ها از مهم­ترین ویژگی ­های این متون است. هزارویک شب و کلیله و دمنه به عنوان دو اثرداستانی بازگو­کنندۀ بسیار خوبی برای بیان جایگاه زنان و موقعیت آنان در جوامع کهن هستند. زنان در قصه­ های این دواثر ویژگی، نقش و جایگاه گوناگونی داشته و بیان خصوصیات منفی و مثبت در مورد آن­ها زیاد است. در این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی، به مقایسه و بیان خصوصیات، جایگاه و نقش اجتماعی زنان در قصه ­های هزارویک شب و کلیله و دمنه پرداخته شده است. نتایج این پژوهش گویای آن است که توجه هرچه بیشتر به خصوصیات منفی زنان در قصه­ های هزارویک شب و کلیله و دمنه  نشان­ دهندۀ نوع نگاه نویسندگان مرد دریک جامعه مردسالار نسبت به زنان و جایگاه آن­هاست. در قصه­ های هزارویک شب خیانتگری زنان حتی در برترین جایگاه و مقام یعنی ملکه و همسر پادشاه موضوع اصلی و آغاز کننده داستان ­ها بوده است، اما در داستان­ های کلیله و دمنه این ویژگی به زنان در طبقات دیگر جامعه اختصاص داده شده است. سایر خصوصیات مثبت و منفی همچون تدبیر، دانش، خرد، شجاعت، حیله­ گری و نیرنگ­بازی همه از مواردی است، که در داستان­ های دو کتاب هزارویک شب و کلیله و دمنه به زنان نسبت داده شده است.

کلیدواژه‌ها

هزارویک شب؛ کلیله و دمنه؛ زنان؛ جایگاه اجتماعی؛ خیانت

مراجع

کتاب ها

اقلیدی، ابراهیم (1397) هزارویک شب، جلد1، تهران: نشرمرکز.

اقلیدی، ابراهیم (1397) هزارویک شب، جلد3، تهران: نشرمرکز.

پینالت، دیوید (1389) شیوه های داستان پردازی در هزارویک شب، ترجمۀ فریدون بدره ای، تهران: هرمس.

ثمینی، نغمه (1379) عشق و شعبده (پژوهشی در هزارویک شب)، تهران: مرکز.

رامان، سلدن (1376) راهنمای نظریه ادبی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.

ستاری، جلال (1368) افسون شهرزاد، تهران: توس.

محجوب، محمدجعفر (1382) ادبیات عامیانۀ ایران (مجموعه مقالات دربارۀ افسانه ها و آداب و رسوم مردم ایران)، تهران: چشمه.

منشی، نصرالله (1386) کلیله و دمنه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.

نیچه، ویلهلم فردریش (1387) چنین گفت زرتشت، ترجمۀ داریوش آشوری، تهران: آگه.

مقالات

پاک نیا، محبوبه (1385) خوانشی از زن در شاهنامه، مطالعات زنان، سال4، شمارۀ 2، صص111-114.

جنیدی، فریدون (1384) شهرزاد داستان سرای، کتاب ماه هنر، شمارۀ 85 و86، صص 168-171.

سلطانی، نازنین؛ خوارزمی، حمیدرضا؛ صرفی، محمدرضا (1399) بررسی نقش و جایگاه زنان در افسانه های عامیانۀ کرمان (براساس رویکرد فمینیسم اگزیستانسیالیسم و کمونیسم)، پژوهش نامۀ زنان، تابستان، سال یازدهم،شمارۀ 12، صص77-99.

سجادی، سید محمود(1385) هزارویک شب و شهرزاد قصه گو، نشریۀ رودکی، شمارۀ 11، صص114-118.

کوپال، عطاالله (1391) بررسی نمونه هایی از خاموشی زنان در ادب پارسی، فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا)، دورۀ4، شمارۀ14، صص248-229.

میهن دوست، محسن(1384) جادوی کلام و مکر روایتی، کتاب ماه و هنر، شمارۀ 81 و82، صص45-48.

یزدانفر، یساره، شیری، قهرمان (1395) نقش اجتماعی، موقعیت و مقام زن در شاهنامۀ فردوسی و هزار ویک شب، فصلنامۀ علمی– پژوهشی پژوهش های ادبیات تطبیقی، دورۀ 4، شمارۀ 2، صص177-201.