آسیب‌شناسی ترجمه‌های نهج‌البلاغه

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 15، دوره 13، شماره 49، مهر 1400، صفحه 407-439   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1876235.1576

نویسندگان

حامد شریعتی نیاسر¹؛ منصور پهلوان^{* 2}

¹استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران.

²استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

نهج‌البلاغه که آن را فوق کلام مخلوق و دون کلام خالق دانسته‌اند، کتابی است گرانقدر شامل خطبه‌ها نامه‌ها و حکمت‌های علی علیه السلام است که آ‌ن را دانشمند صاحب نام امامی سیدرضی (م۴۰۶) گردآورده است. این کتاب که هم به لحاظ ادبی و هم به لحاظ اعتقادی و هم به لحاظ سیاسی و اجتماعی دارای اهمیت است، قرن‌ها است که در دسترس مسلمانان قرار دارد و از آن بهره‌های کثیر عاید شده است. از این کتاب ترجمه‌های چندی به زبان فارسی صورت پذیرفته است که شمار آن بالغ بر یکصد عنوان می‌گردد اما در این ترجمه‌ها علاوه بر نکات ارزشمند و مفیدی که در آنها هست، گاه اغلاطی به چشم می‌خورد که به فهم درست عبارت‌های نهج‌البلاغه آسیب می‌رساند به گونه‌ای که در بعضی موارد معنا و مقصود عبارت مولا علی علیه‌السلام با این ترجمه‌ها تطبیق ندارد. گاهی انتقال معنای صحیح فدای عبارت‌پردازی مترجم گردیده و گاه به تطور معنای لغوی الفاظ در طی قرون توجه نشده است. دسته‌بندی این اغلاط و معرفی آن‌ها تحت عنوان آسیب‌های ترجمه‌های نهج‌البلاغه موضوع این مقاله است.

کلیدواژه‌ها

آسیب شناسی؛ اغلاط ترجمه؛ ترجمه نهج‌البلاغه؛ امام علی علیه السلام؛ تطور زبانی

مراجع

کتاب ها

ابن ابی الحدید، عزالدین هبة الله (1385ق) شرح نهج‌‌البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر: دار احیاء الکتب العربیه.

ابن ابی‌طاهر طیفور، ابوالفضل احمد ( 1326 /1908م) بلاغات النساء و طرائف کلامهن و ملح نوادرهن و اخبار ذوات الرأی منهن و اشعارهن فی الجاهلیة و صدر الإسلام، قاهره: مطبعة مدرسة والدة عباس الأول.

ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367) النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تصحیح محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، چاپ 4، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.

ابن میثم، علی بن میثم بحرانی (1362) شرح نهج‌البلاغه، دورۀ ۵ جلدی، چاپ 2، تهران: دفتر نشر الکتاب.

ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق) لسان العرب، چاپ 3، بیروت: دارصادر.

ازهری، محمد بن احمد (1421ق) تهذیب اللغة، بیروت: داراحیا التراث العربی.

بهاء‌الدین، جعفر(1385) اقوال الإمام علی بن ابی‌طالب علیه السلام فی کتاب لسان العرب، مراجعة، حامد صدقی، تهران: معهد العلوم الانسانیه و الدراسات الثقافیه.

پهلوان، منصور (1387) فرهنگ واژگان نهج‌البلاغه، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

تبریزی، محمد حسین بن خلف (1380) فرهنگ فارسی برهان قاطع، تهران: انتشارات نیما.

تمیمی آمدی، عبدالواحد (1384) غررالحکم و دررالکلم، ترجمه و شرح جمال الدین محمد خوانساری، تصحیح میرجلال الدین حسینی ارموی محدث، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

جوهری، اسماعیل بن حماد (1376ق) الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، تصحیح احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین.

حسینی شیرازی، سید محمد (1326ق) توضیح نهج‌البلاغه، بیروت: دارالعلوم.

رحمتی، محمد‌کاظم (۱۳۹۷) درآمدی بر شناخت نسخه‌های نهج‌البلاغه، تهران: انتشارات دانشگاه مذاهب اسلامی.

سید رضی، محمد بن حسین (1406ق) خصائص الأئمة علیهم السلام، تصحیح محمد هادی امینی، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیه.

سید رضی، محمد بن حسین (1379) نهج‌البلاغه، ترجمه محمود رضا افتخارزاده، تهران: روزگار.

سید رضی، محمد بن حسین (1379) نهج‌البلاغه، ترجمۀ محمد دشتی، قم: مشهور.

سید رضی، محمد بن حسین (1384) نهج‌البلاغه، ترجمۀ حسین استاد ولی، تهران، اسوه.

سید رضی، محمد بن حسین (1379) نهج‌البلاغه، ترجمۀ حسین انصاریان، چاپ 4، تهران: انتشارات پیام آزادی.

سید رضی، محمد بن حسین (بی تا) نهج‌البلاغه، ترجمۀ حسین بن شرف الدین اردبیلی، بی‌جا: دفتر نشر فرهنگ اهل‌بیت علیهم السلام.

سید رضی، محمد بن حسین (1378) نهج‌البلاغه، ترجمۀ سید جعفر شهیدی، چاپ 14، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

سید رضی، محمد بن حسین (1379) نهج‌البلاغه، ترجمۀ سید جمال الدین دین‌پرور (نهج‌البلاغه پارسی)، تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.

سید رضی، محمد بن حسین (1366) نهج‌البلاغه، ترجمۀ اسدالله مبشری، چاپ سوم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

سید رضی، محمد بن حسین (1378) نهج‌البلاغه، ترجمۀ مصطفی زمانی، چاپ 12، تهران: مؤسسه انتشارات نبوی.

سید رضی، محمد بن حسین (1363) نهج‌البلاغه، ترجمه و شرح مولی فتح الله کاشانی (تنبیه الغافلین)، تصحیح: منصور پهلوان، تهران: انتشارات میقات.

سید رضی، محمد بن حسین (1374) نهج‌البلاغه، ترجمۀ عبدالمجید معادیخواه (خورشید بی‌غروب نهج‌البلاغه)، قم: نشر ذره.

سید رضی، محمد بن حسین (1394) نهج‌البلاغه، ترجمۀ سید علی موسوی گرمارودی، تهران: نشر قدیانی.

سید رضی، محمد بن حسین (1378) نهج‌البلاغه، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، چاپ 3، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی- بنیاد نهج‌البلاغه، تهران.

سید رضی، محمد بن حسین (1379) نهج‌البلاغه، ترجمۀ ناهید آقامیرزایی، تهران: انتشارات بهزاد.

سید رضی، محمد بن حسین (1380) نهج‌البلاغه، ترجمۀ محمد مهدی فولادوند، تهران: نشر صائب.

سید رضی، محمد بن حسین (1379) نهج‌البلاغه، ترجمۀ و شرح سید علینقی فیض‌الاسلام، چاپ پنجم، تهران: انتشارات فقیه.

سید رضی، محمد بن حسین (1379) نهج‌البلاغه، ترجمۀ سید کاظم ارفع، چاپ 2، تهران: انتشارات فیض کاشانی.

سید رضی، محمد بن حسین (بی تا) نهج‌البلاغه، ترجمۀ گویا و شرح فشرده‌ای بر نهج‌البلاغه؛ زیر نظر ناصر مکارم شیرازی، قم: انتشارات مطبوعاتی هدف.

سید رضی، محمد بن حسین (1396) نهج‌البلاغه، ترجمه و شرح نکته‌ها اسماعیل منصوری لاریجانی، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.

سید رضی، محمد بن حسین (1377) نهج‌البلاغه، ترجمۀ منسوب به قرن ۵ و ۶- تصحیح، مقابله و شرح واژگان: عزیزالله جوینی، چاپ 2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

سید رضی، محمد بن حسین (1376) نهج‌البلاغه، شرح محمد عبده، ترجمۀ علی اصغر فقیهی، تهران: نشر صبا.

سید رضی، محمد بن حسین (1397) نهج‌البلاغه، ترجمه و شرح واژگان، مترجم و ویراستار: حسین استادولی، پدید‌آورندگان: زهرا قرة الاعیان، فاطمه لاجوردی و افسانه مجاوری، تهران: انتشارات بنیاد نهج‌البلاغه.

سید رضی، محمد بن حسین (1379) نهج‌البلاغه، ترجمۀ محمد تقی جعفری، چاپ 2، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران.

سید رضی، محمد بن حسین (1380) نهج‌البلاغه، ترجمۀ محمد جواد شریعت، تهران: نشر اساطیر.

سید رضی، محمد بن حسین (1378) نهج‌البلاغه، ترجمۀ ناصر احمد زاده، چاپ دوم، تهران، انتشارات اشرفی.

سید رضی، محمد بن حسین (1377) نهج‌البلاغه، ترجمۀ فارسی قرن پنجم و ششم، مترجم نامعلوم، تصحیح عزیزالله جوینی، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

سید رضی، محمد بن حسین (1389) نهج‌البلاغه، نسخه خطی کتابت به سال۴۸۳ق، شماره ۵۰۸ کتابخانۀ مرکز احیاء میراث اسلامی قم، نسخه برگردان به قطع اصلی با پیشگفتار سید محمد مهدی جعفری با همکاری محمد برکت، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

سید رضی، محمد بن حسین (1381) نهج‌البلاغه: پرتوی از نهج‌البلاغه با نقل منابع و تطبیق با روایات مآخذ دیگر، پژوهش، برگردان و ویراستاری سید محمد مهدی جعفری، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

سید رضی، محمد بن حسین (1414ق) نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم: مؤسسة دارالهجرة.

سید رضی، محمد بن حسین (بی تا) نهج‌البلاغه، تصحیح و شرح محمد عبده، مصر: مطبعة الاستقامة.

شوشتری، محمد تقی (1376) بهج‌الصباغه فی شرح نهج‌البلاغه، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1385) علل الشرایع، قم: کتابفروشی داوری.

صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1413) کتاب من لایحضره الفقیه، تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.

طهرانی، سید محمد حسین (1431ق) رسالة بدیعة فی تفسیر آیة الرجال قوامون علی النساء، بیروت: دارالمحجة البیضاء.

طهرانی، سید محمد حسین (1418ق) رسالة بدیعة فی تفسیر آیة الرجال قوامون علی النساء (دوره علوم و معارف اسلامی، ۵)، ترجمۀ چند تن از فضلا، مشهد: انتشارات علامه طباطبایی.

قرشی بنایی، سید علی اکبر (1377) مفردات نهج‌البلاغه، تصحیح محمد حسن بکائی، تهران: مؤسسه فرهنگی نشر قبله.

قزوینی، محمد بن یحیی (1386) ترجمان اللغة، ترجمه و شرح قاموس اللغة فیروزآبادی، تهذیب و تصحیح، تهران: موسسه شمس الضحی.

قمی، شیخ عباس، (1375) شرح حکم نهج‌البلاغه، تصحیح باقر قربانی زرین، تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.

فاضل، جواد (1340) سخنان علی علیه السلام، به اهتمام حسن سادات ناصری، چاپ 9، تهران: موسسه مطبوعاتی علمی.

فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1415ق) القاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیة.

فراهیدی، خلیل،(1409) کتاب العین، چاپ 2، قم: نشر هجرت.

کاشانی، مولی فتح الله (1366) تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین: ترجمه و شرح فارسی نهج‌البلاغه، تصحیح و توضیح منصور پهلوان، تهران: انتشارات میقات.

کراجکی، محمد بن علی (1421ق) التعجب من اغلاط العامة فی مسألة الإمامة، تصحیح و تخریج فارس حسون کریم، تقدیم علی کورانی العاملی، قم: دار الغدیر. کلینی، محمد بن یعقوب (1429) الکافی، قم: دارالحدیث.

مسعودی، علی بن الحسین (1409ق) مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق داور اسعد، قم: دارالهجره.

معلوف، لوییس (1992م) المنجد فی اللغة، الطبعة الثالثة و الثلاثون، بیروت: دارالمشرق.

معین، محمد (1360) فرهنگ فارسی، دورۀ شش جلدی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1380) پیام امام، شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، جلد۳، تهران: دارالکتب الإسلامیة.

مقالات

ابن الرسول، سید محمدرضا؛ حیدری، بتول (1390) از قهرمان تا پهلوان: بررسی سیر تطور معنایی واژه قهرمان، پژوهشنامۀ نقد ادب عربی، شمارۀ ۳، صص۵-۴۲.

پهلوان، منصور (1384) تاریخ نگارش نهج‌البلاغه مترجم آستان قدس رضوی، مقالات و بررسی ها، دفتر۷۷ (۱)، علوم قرآن، صص۱۵۵-۱۶۶.

پهلوان، منصور (1391) تحقیق در ضبط و معنای حکمت ۳۲۰ نهج‌البلاغه، پژوهش‌های نهج‌البلاغه، شمارۀ ۳۵، صص۴۳-۶۶.

حق‌پرست، امین (1393) چند معنی تازه در ترجمۀ لغات نسخه‌ای از نهج‌البلاغه، مجلل گزارش میراث، دورۀ دوم، سال هشتم، شمارۀ 21، صص۶۴ص-۶۶.

شریعتی نیاسر، حامد و پهلوان، منصور (1397) تحقیق در ضبط حکمت ۲۵۲ نهج‌البلاغه: والإمامة نظاماً للأمة، پژوهش‌های قرآن و حدیث، دورۀ ۵۱، شمارۀ 2، صص 49-68.