رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با کیفیت اطلاعات حسابداری و گزارش حسابرس The Relation between Corporate Social Responsibility (CSR), Accounting Information Quality and Auditor’s Report

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

دوره 13، شماره 51، آبان 1400، صفحه 41-64   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

شهناز مشایخ^{* 1}؛ منا پارسایی²؛ اکرم کرانی³

¹گروه حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

²گروه حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی و افتصادی ، دانشگاه الزهرا (س)، ، تهران، ایران

³گروه حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی و افتصادی ، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.

چکیده

جامعه به تدریج دریافته است که اقدامات شرکت‌ها پیامدهایی برای آن دارد. شرکت‌ها با افشای اطلاعاتی فراتر از اطلاعات مالی می‌توانند بخشی از پاسخگویی خود را در برابر جامعه ایفا نمایند و زمینه تصمیم­گیری بهتر را برای ذی­نفعان فراهم نمایند. هدف این پژوهش بررسی رابطه مسئولیت اجتماعی با کیفیت اطلاعات حسابداری و گزارش حسابرسی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. بدین منظور، تعداد 130 شرکت طی سال­های 1392-1398 به روش نمونه‌گیری حذف سیستماتیک انتخاب شد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که با افزایش افشای مسئولیت اجتماعی، کیفیت اطلاعات حسابداری بهبود می­یابد و اظهارنظر حسابرس با احتمال بیشتری مقبول می­گردد. نتایج این پژوهش از این حیث که تاکنون ارتباط بین مسئولیت اجتماعی با گزارش حسابرس بررسی نشده و همچنین شاخص اقلام تعهدی به عنوان معیار کیفیت اطلاعات حسابداری مدنظر قرار نگرفته است، به غناپذیری دانش در پژوهش­های حوزه مسئولیت اجتماعی، کمک می­نماید و سرمایه­گذاران می‌توانند عملکرد مناسب مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را بر اساس تئوری علامت‌دهی، به عنوان علامتی از بهبود کیفیت اطلاعات حسابداری و مقبول بودن گزارش حسابرس تلقی نمایند.

The Relation between Corporate Social Responsibility (CSR), Accounting Information Quality and Auditor’s Report

ShahnazMashayekh
 Mona Parsaei
 AkramKorani
 
Societyhas gradually realized that corporations’ activities have some implications for it. By disclosing information beyond financial information, companies can perform a part of their accountability to the community and provide a better decision-making environment for stakeholders. The purpose of our study is to analyze the relation between corporate social responsibility (CSR), accounting information quality and audit report in companies listed on Tehran Stock Exchange(TSE). For these purpose, 130 companies have been selected from 2011 to 2016. In order to measure CSR as the independent variable, we have used American Institution criteria known as KLD annually utilized to rate the organizations according to the social and environmental criteria. In addition, to measure accounting quality and audit report, we have used absolute accrual estimation error and unqualified/qualified report criteria. Our results show that corporate social responsibility increases the quality of accounting information and leads to better auditors’ reports

کلیدواژه‌ها

مسئولیت اجتماعی شرکتی؛ کیفیت اطلاعات حسابداری؛ گزارش حسابرسی

اصل مقاله

رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با کیفیت اطلاعات حسابداری

 و گزارش حسابرس

 

تاریخ دریافت: 06/04/1400            تاریخ پذیرش: 12/06/1400

شهناز مشایخ^[1]

 منا پارسایی^[2]

اکرم کرانی^[3]

 

چکیده

جامعه به تدریج دریافته است که اقدامات شرکت‌ها پیامدهایی برای آن دارد. شرکت‌ها با افشای اطلاعاتی فراتر از اطلاعات مالی می‌توانند بخشی از پاسخگویی خود را در برابر جامعه ایفا نمایند و زمینه تصمیم­گیری بهتر را برای ذی­نفعان فراهم نمایند. هدف این پژوهش بررسی رابطه مسئولیت اجتماعی با کیفیت اطلاعات حسابداری و گزارش حسابرسی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. بدین منظور، تعداد 130 شرکت طی سال­های 1392-1398 به روش نمونه‌گیری حذف سیستماتیک انتخاب شد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که با افزایش افشای مسئولیت اجتماعی، کیفیت اطلاعات حسابداری بهبود می­یابد و اظهارنظر حسابرس با احتمال بیشتری مقبول می­گردد. نتایج این پژوهش از این حیث که تاکنون ارتباط بین مسئولیت اجتماعی با گزارش حسابرس بررسی نشده و همچنین شاخص اقلام تعهدی به عنوان معیار کیفیت اطلاعات حسابداری مدنظر قرار نگرفته است، به غناپذیری دانش در پژوهش­های حوزه مسئولیت اجتماعی، کمک می­نماید و سرمایه­گذاران می‌توانند عملکرد مناسب مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را بر اساس تئوری علامت‌دهی، به عنوان علامتی از بهبود کیفیت اطلاعات حسابداری و مقبول بودن گزارش حسابرس تلقی نمایند.

واژه‌های کلیدی: مسئولیت اجتماعی شرکتی، کیفیت اطلاعات حسابداری، گزارش حسابرسی.

1- مقدمه

هدف اصلی سازمان­های تجاری از حداکثرسازی سود به سوی افزایش ثروت سهامدار و حفاظت از منافع سایر ذینفعان شامل جامعه و محیط تغییر یافته است (رضایی و همکاران،2016). توجه به اثرات شرکت‌ها بر جامعه و پاسخگویی در برابر ذی­نفعان، منجر به پیدایش مفهوم نوظهوری در ادبیات کسب‌وکار به نام مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها گردیده است (نصر، 2010). بر اساس تئوری ذینفعان، مسئولیت‌پذیری اجتماعی یک ابزار سازمانی است که باعث استفاده اثر بخش از منابع سازمان شده و در نتیجه اثر مثبتی روی عملکرد مالی شرکت دارد (دونالدسون و پرستون^[i]، 1995). اشتغال، نوآوری، ایجاد ثروت، بهبود فعالیت و موفقیت شرکت‌ها در بلندمدت با توجه به رقابتی بودن محیط، متضمن ایفای مسئولیت اجتماعی است (ساندهو و کاپور، 2010).

با عنایت به گسترش تأمین مالی شرکت‌ها، جایگاه ارزشمند اطلاعات در توسعه اقتصادی و سرمایه­گذاری بسیار اهمیت دارد (حیدری کرد زنگنه و عالی پور، 1386). مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها به افشای اطلاعاتی می­پردازد که سازمان­ها در فضای کسب‌وکار خود به آن عمل می­کنند و پاسخگوی انتظارات تجاری، اقتصادی، قانونی، اخلاقی، محیطی و اجتماعی جامعه هستند. چرا که سازمان­ها مسئولیت‌های بزرگی در قبال کارکنان، سهامداران، مشتریان، دولت، تأمین‌کنندگان، اعتباردهندگان و به طور کلی تمامی ذینفعان خود بر عهده دارند (فونت^[ii] و همکاران، 2016). افشای مسئولیت اجتماعی شرکت، توان تجزیه‌وتحلیل و دقت پیش‌بینی را بهبود می­بخشد (داهالی وال^[iii] و همکاران، 2012). امروزه سهامداران خواهان سرمایه­گذاری در شرکت‌هایی هستند که به گونه­ای مناسب مسئولیت‌های اجتماعی را ایفا می‌کنند (جلیلی و قیصری،1393)، چرا که اطلاعات مالی آن­ها شفاف­تر و قابل اعتمادتر خواهد بود (علی خانی و مران جوری،1393). لذا فقدان پاسخگویی و عدم توجه به مسئولیت اجتماعی، می­تواند کیفیت گزارشات مالی شرکت‌ها را کاهش بخشد و موجب اتخاذ تصمیمات نادرست، کاهش بازده سرمایه‌گذاران و عدم تخصیص بهینه منابع سرمایه‌گذاری گردد.

ارتباط بین عملکرد مالی شامل کیفیت اطلاعات حسابداری و عملکرد مسئولیت اجتماعی در ادبیات حسابداری و مالی مورد توجه قرار گرفته است (هانگ و واتسون،2015). برخی از تحقیقات نشان می­دهند که شرکت‌هایی که به عملکرد مسئولیت اجتماعی توجه می­کنند به احتمال کمتری به مدیریت سود می­پردازند (کیم و همکاران، 2012)، عملکرد مالی بهتر و هزینه سرمایه کمتری خواهند داشت (قول و همکاران،2011؛ گوس و رابرتز،2011). مسئولیت اجتماعی با مأموریت و فرهنگ شرکت، راهبری شرکتی، مدل‌های کسب‌وکار و تصمیمات و اقدامات و برنامه‌ریزی مدیریت استراتژیک، در آمیخته است و لذا می‌بایست بر عملکرد مالی و کیفیت سود تأثیر بگذارد (رضایی وهمکاران، 2016). این ارتباط می­تواند بر پایه تئوری علامت‌دهی توضیح داده شود. تئوری علامت‌دهی بیان می­کند که مدیریت تمایل به گزارش معیارهای مسئولیت اجتماعی دارد،  برای اینکه عملکرد خوب خود را در این زمینه از سایر شرکت‌هایی که به مسئولیت اجتماعی توجه نمی­کنند، متمایز نماید. از این رو شرکت انگیزه دارد که عملکرد بهتر در زمینه مسئولیت اجتماعی را افشا نماید (لا و همکاران،2016).  علاوه بر این افزایش شفافیت گزارشگری مالی شرکت‌ها، به حسابرسان نیز مخابره شده و بر اظهارنظر آنها تأثیرگذار است (چن و همکاران،  2012). از این رو هدف این پژوهش پرداختن به رابطه مسئولیت اجتماعی شرکتی با کیفیت اطلاعات حسابداری و نوع گزارش حسابرسی است.

نیاز به ارائه اطلاعات مرتبط با تأثیرات متقابل عملکرد واحدهای تجاری و جامعه برای تصمیم‌گیری هرچه بهتر استفاده­کنندگان از صورت­های مالی بیش از پیش احساس می­شود (سیکا، 2011). اهمیت ارائه اطلاعات با اهمیت اجتماعی و محیطی برای شرکت‌های سهامی عام و ارتقاء کیفیت گزارشگری مالی، اجتناب ناپذیر تلقی می­گردد و انتظار می­رود مقامات ناظر و قانون‌گذار با تدوین الزامات اجباری برای ترویج گزارشگری‌های نوین اقدام نمایند (حساس یگانه و برزگر، 1394). افشای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها از طریق افزایش ارزش اطلاعات و تأثیری که در کیفیت اطلاعات حسابداری و گزارش حسابرسی دارد، به اعتباردهندگان، تحلیل گران و سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری­ها کمک خواهد کرد؛ زیرا بر اساس یافته­های این پژوهش، عملکرد مناسب مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را می­توان بر اساس تئوری علامت‌دهی، به عنوان علامتی از بهبود کیفیت اطلاعات حسابداری و مقبول بودن گزارش حسابرس تلقی نمود. نتایج این پژوهش با ارزش افزایی در زمینه بهبود کیفیت اطلاعات مالی شرکت‌ها، می­تواند اطلاعات سودمندی برای نهادهای تصمیم­گیرنده و سیاست‌گذار از جمله سازمان بورس و اوراق بهادار و سازمان حسابرسی فراهم نماید.

 

2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش

اولین مبانی مفهومی مسئولیت اجتماعی در سال 1950 توسط بوئن مطرح شد. پس از آن، تعاریف و ابعاد این مفهوم توسعه یافت. در دهه 1990، مفاهیم مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با تئوری‌های جدید همانند تئوری ذینفعان، تئوری اخلاق کسب‌وکار و شهروند شرکتی توسعه بیشتری پیدا کرد و در نهایت در دوره جدید به عنوان یک عنصر مهم برای بقاء و موفقیت کسب‌وکارها شناخته می­شود (حساس یگانه و برزگر، 1392). در حال حاضر مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکتی به عنوان نشانه‌ای از پایداری شرکتی ارزیابی می­شود (بنی مهد و چناری، 1398). هدف حسابداری مسئولیت اجتماعی، اندازه­گیری و گزارشگری اثرات اجتماعی (هزینه­ها و منافع اجتماعی) ناشی از فعالیت‌های واحد تجاری است. هر واحد تجاری عضوی از جامعه است که در آن فعالیت می­کند و با استناد به قراردادهای نانوشته اجتماعی بین اعضای جامعه که برای حفظ منافع تمامی اعضاء وضع شده­اند، ضرورت دارد که از تعهدات و مسئولیت‌های خود آگاه باشد و آن­ها را محدود به حفاظت منافع سهامداران نداند، بلکه تعهدات و مسئولیت‌های دیگری در قبال سایر گروه­های اجتماع از قبیل اعتباردهندگان، کارکنان، مشتریان و تأمین‌کنندگان و محیط‌زیست پیرامون خود احساس کند؛ به عبارت دیگر مسئولیت اجتماعی، مجموعه وظایف و تعهداتی است که سازمان بایستی در جهت حفظ و مراقبت و کمک به جامعه­ای که در آن فعالیت می­کند، انجام دهد (اسمعیل­پور و راد کفترودی، 1397).

درخصوص مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با مطالعه مبانی نظری سه رویکرد وجود دارد (لافتوس و همکاران، 2016؛ اسکات، 2015؛ به نقل از همایونی­راد و همکاران، 1399). در رویکرد اول بر اساس تئوری­های اقتصاد کلاسیک، مسئولیت اصلی شرکت، مسئولیت اقتصادی یعنی حداکثرسازی سود می­باشد و سایر مسئولیت‌های بشردوستانه در زمره فعالیت‌های شرکت نیستند. ضعف اصلی این نظریه در این است که حداکثر کردن سود برای سهامداران نشان‌دهنده منافع کوتاه‌مدت به جای منافع بلندمدت است. در دومین رویکرد با داشتن دیدگاه مسئولیت‌پذیری، اهداف اجتماعی در رابطه با به حداکثر رساندن سود مورد توجه می­باشد؛ یک شرکت نه تنها باید نسبت به سهامداران خود بلکه باید به همان میزان نسبت به گروه‌هایی که در موفقیت آن سهیم هستند همانند مشتریان، سازمان‌های دولتی، اتحادیه­­های کارگری، کارکنان، اعتباردهندگان و غیره احساس مسئولیت داشته باشد. این دیدگاه، در جهت حداکثرسازی سود در بلندمدت است. در رویکرد سوم که با عنوان دیدگاه عمومی شناخته می­شود، سود هدف پایانی شرکت‌ها نمی­باشد و شرکت‌ها به عنوان شرکاء دولت و سایر نهادهای جامعه در جهت حل مسائل جامعه (فقر، بیکاری، آلودگی، تورم و ...) می­بایست در کنار سایر مؤسسات عمومی فعالیت داشته باشد تا سطح مطلوبی از اهداف اجتماعی تأمین شود.

با عنایت به اینکه مسئولیت‌پذیری اجتماعی به عنوان عاملی پیوسته با مفهوم پایداری نگریسته می­شود، بررسی ابعاد پایداری شرکتی حائز اهمیت است. در این خصوص دسته­بندی­های متفاوتی انجام شده است که در رایج‌ترین دسته‌بندی، پایداری شرکتی، مشتمل بر چهار بعد اقتصادی، اجتماعی، محیطی و حاکمیتی است. سه بعد اول عمدتاً بر زمان حال و بعد آخر بر زمان آتی تمرکز دارد و اخیراً به سایر ابعاد پایداری افزوده شده است.  در بعد اقتصادی بر مؤلفه‌هایی چون کسب سود مناسب برای سهامداران، فروش ضایعات، کاهش هزینه مدیریت مواد زائد، بازاریابی زیست‌محیطی، مالیات، کمیت و کیفیت تولید، ساختار متنوع درآمدی و کاهش مخاطرات مالی تأکید شده است. بعد اجتماعی پایداری بر عواملی چون فعالیت‌های عام‌المنفعه اجتماعی شرکت‌ها، ایجاد و حفظ اشتغال، حقوق مردم و همسایگان محلی، بهبود سلامت و ایمنی کارکنان، مسئولیت اجتماعی محصولات شرکت و ممیزی­های اجتماعی همچون نرخ تأخیر، غیبت، بیماری و تعارضات کارکنان که می‌توانند چالشی برای پایداری شرکتی باشند، تأکید می‌شود. موضوع کاهش میزان گازهای آلاینده، ضایعات و اثرات محیطی محصولات، کاهش مصرف انرژی، جایگزینی سوخت‌های سنتی، اقدامات ترمیمی محیط‌زیست و ممیزی محیط‌زیست از جمله دغدغه­های مطرح شده در بعد زیست‌محیطی است. نهایتاً در بعد حاکمیتی بر امکان گزارش‌گیری سیاست­ها، اقدامات و برنامه­های آتی، تعامل رسمی و سازنده با ذی­نفعان، حل‌وفصل تعارضات میان ذینفعان، پاسخ‌گویی به قوانین داخلی و بین‌المللی تمرکز می­شود (بنی مهد و چناری، 1398).

رضایی (2016، 2017) برخی تئوری‌های پایداری همانند تئوری نمایندگی/سهامدار، ذینفعان، علامت‌دهی و مشروعیت و مباشرت را معرفی می­کند که می­تواند تعهد شرکت‌ها را به فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی و انگیزه­های آنها را برای افشای اطلاعات عملکردی مرتبط با آن توضیح دهد. تئوری سهامدار متضمن آن است که شرکت‌ها در فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی درگیر می­شوند تا بتوانند بازده­های مالی مناسبی برای سهامداران ایجاد نمایند. تئوری ذی­نفعان بدین معنی است که هدف یک شرکت ایجاد ارزش پایدار برای تمامی افراد از سرمایه‌گذاران تا کارمندان، مشتریان، جامعه و محیط است. تئوری مشروعیت نشان می­دهد که شرکت‌ها با فشار اجتماعی و سیاسی روبرو هستند که موجب می­شود آن­ها مشروعیت خود را از طریق تعهد و پایبندی به توافقات محیطی و اجتماعی حفظ نمایند. تئوری مباشرت مدیریت را به عنوان مباشر تمامی سرمایه­ها از سرمایه مالی تا تولیدی، فیزیکی، انسانی، اجتماعی و محیطی می­داند. این تئوری­ها نشان می­دهند که سازمان‌ها می­بایست تمرکز را از حداکثرسازی سود در کوتاه‌مدت فراتر بوده و در فعالیت‌هایی درگیر شوند که جامعه و محیط را منتفع می­سازند (رضایی 2016، 2017).

تئوری علامت‌دهی نشان می‌دهد که شرکت‌هایی که مسئولیت اجتماعی را مورد توجه قرار می­دهند،  ممکن است تلاش کنند از طریق افشای عملکرد مسئولیت اجتماعی خوب، خود را از شرکت‌هایی که به این مسئولیت اهمیتی نمی‌دهند متمایز نمایند و بدین ترتیب از مشکل انتخاب غیر بهینه سرمایه­گذاران اجتناب نمایند (هانگ و واتسون، 2015؛ هومل و چلیک، 2016). شرکت‌ها ممکن است انگیزه­های مختلفی برای افشای معیارهای مسئولیت اجتماعی داشته باشند که از جمله آن­ها می­توان به بهبود روابط با مشتریان، کارمندان، ایجاد اعتبار و حسن شهرت به خاطر ارائه محصولات و خدمات با کیفیت در راستای توجه به محیط و اجتماع که می‌تواند موجب بهبود کیفیت سود گردد و نهایتاً داشتن فرصت‌های کمتر برای مدیریت سود اشاره نمود (رضایی و همکاران، 2019).

کالن^[iv] و همکاران (2013) کیفیت اطلاعات حسابداری را به عنوان دقت فراهم­شده در انتقال اطلاعات صورت­های مالی به سرمایه‌گذاران در مورد جریان­های نقدی آتی تعریف نموده­اند. معیارهای متفاوتی برای ارزیابی کیفیت اطلاعات سود بر اساس اطلاعات حسابداری تعریف شده است که ازجمله آنها می‌توان به کیفیت اقلام تعهدی، پایداری سود، قابلیت پیش­بینی سود و هموارسازی سود اشاره نمود (فرانسیس و همکاران، 2004). دیچاو و دیچو (2002) کیفیت اطلاعات حسابداری را با تبدیل اقلام تعهدی حسابداری به وجه نقد اندازه­گیری می­کنند. هرچه مبالغ منعکس در صورت جریان وجه نقد با سود حسابداری منعکس در صورت سود و زیان نزدیک­تر باشد، کیفیت سود بالاتری را نشان می­دهد. کیفیت اطلاعات حسابداری از دو طریق با تمایلات سرمایه‌گذاران در ارتباط است؛ اول اینکه می­تواند هزینه­های گزینش نادرست را از طریق کاهش عدم اطمینان اطلاعاتی بین شرکت و سرمایه‌گذاران کاهش دهد (ثقفی، بولو و محمدیان، 1390) و دوم با کاهش مسائل نمایندگی، می­تواند ریسک اطلاعاتی را کاهش دهد، کاهش ریسک اطلاعاتی، از هزینه­های سرمایه کاسته و بر تمایل سرمایه­گذاران برای خریدوفروش یا نگهداری سهام شرکت تأثیر می­گذارد (ژو و نیو^[v]، 2016؛ کورنل^[vi] و همکاران، 2017).

پژوهش‌های متفاوتی در راستای رابطه بین مسئولیت اجتماعی با کیفیت اطلاعات حسابداری انجام شده است که نشان می‌دهد شرکت‌هایی که در فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی بیشتر درگیر می­شوند، در مدیریت سود کمتر درگیر می‌شوند (چن و هانگ،2020؛ رضایی و همکاران،2019، گرس گیل و همکاران، 2016)، با احتمال کمتری تجدید ارائه مالی می‌شوند (چیپارکو و همکاران،2018) و کیفیت سود بالاتری دارند (چو و همکاران، 2013). به طور خاص، چن و هانگ (2020) با بررسی نمونه­ای از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تایوان نشان دادند که شرکت‌هایی که فعالیت مسئولیت اجتماعی بالاتری دارند، نه تنها شفافیت اطلاعاتی بیشتری در خصوص مسئولیت اجتماعی دارند و تعامل را با ذینفعان را تقویت می‌کنند، بلکه کمتر در مدیریت سود درگیر می‌شوند. علاوه بر این، عملکرد مسئولیت اجتماعی می­تواند ارزش شرکت را بهبود بخشد؛ لیکن زمانی که شرکت‌ها از فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی برای پوشش رفتارهای فرصت‌طلبانه مدیران و به قصد منحرف نمودن توجهات ذینفعان از تحریف سود توسط مدیران استفاده می‌کنند، ارزش شرکت کاهش می­یابد. رضایی و همکاران (2019) با استفاده از چهار معیار به کار برده شده برای کیفیت سود در نمونه‌ای از شرکت‌های چینی نشان دادند که شرکت‌هایی که رتبه مسئولیت اجتماعی بالاتری دارند، نسبت به سایر شرکت‌ها مدیریت سود کمتری داشته و سودهای گزارش شده آنان پایداری بیشتری داشته و تصویر دقیق‌تری از جریانات نقدی آتی شرکت را نشان می‌دهد. البته وجود مالکیت دولتی می‌تواند ارتباط موجود را تعدیل نماید. کاری و همکاران (2017)، رابطه مثبتی بین گزارشگری مالی داوطلبانه مسئولیت اجتماعی و هزینه حسابرسی در چین گزارش نمودند و نشان دادند که شرکت‌های چینی از گزارش مسئولیت اجتماعی به عنوان ابزاری استراتژیک برای پوشاندن خلأهای حاصل از گزارشات استفاده می‌کنند، در نتیجه اطلاعات مالی لزوماً با کیفیت نیستند و حسابرسان در پاسخ به افزایش ریسک حسابرسی تلاش بیشتری را برای حسابرسی به کار می‌گیرند. در ایران نتایج پژوهش گروسی و همکاران (1399) نشان می­دهد که شرکت‌های با مسئولیت اجتماعی بالاتر ارزش بازار سرمایه بیشتر و هزینه سرمایه کمتری دارند. حساس یگانه و همکاران (1399) دریافتند ارتباط مثبتی بین ارزش شرکت و امتیاز گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها وجود دارد. نتایج پژوهش حاجیها و شاکری (1398) در خصوص ارتباط میان معیارهای راهبری شرکتی و مسئولیت اجتماعی نشان می­دهد که بین معیار تمرکز مالکیت و مسئولیت اجتماعی ارتباط معنی‌داری وجود دارد، ولی میان معیار درصد سهام در دست سهامداران عمده و مسئولیت اجتماعی ارتباط معنی‌داری وجود ندارد. خواجوی و همکاران (1398) نشان دادند شرکت‌هایی که بیشتر نسبت به افشای مسئولیت‌های اجتماعی خود اقدام می­کنند، تمایل دارند حسابرسان مستقلی را انتخاب نمایند که در بین شرکت‌های صنعت از اعتبار بالاتری برخوردارند. اسماعیل­پور و همکاران (1398) دریافتند که مطابق با نظریه ذینفعان با افزایش افشای مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت‌ها، تعارضات میان ذی­نفعان کاهش و اثربخشی کنترل‌های داخلی افزایش می­یابد. نتایج پژوهش جبارزاده کنگرلوئی و همکاران (1395) نشان می­دهد که بین مسئولیت­پذیری اجتماعی و عدم تقارن اطلاعاتی رابطه معناداری وجود ندارد. سپاسی و حسن­زاده (1395) نشان دادند که افزایش و پایداری سود می­تواند با ایفای جنبه اقتصادی مسئولیت اجتماعی شرکت تسهیل گردد. نتایج پژوهش عظیمی و همکاران (1395) نشان می­دهد که بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی و محافظه‌کاری و همچنین بین مسئولیت اجتماعی و کیفیت اقلام تعهدی رابطه معناداری وجود ندارد.  حاجیها و سرافراز (1393) نشان دادند که مسئولیت­پذیری اجتماعی رابطه منفی با هزینه سرمایه دارد.

 

3- تدوین فرضیات پژوهش

فرضیه یک: بین میزان افشای مسئولیت اجتماعی شرکت و کیفیت اطلاعات حسابداری رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه دو: بین میزان افشای مسئولیت اجتماعی شرکت و گزارش حسابرسی رابطه معناداری وجود دارد.

 

4- روش‌شناسی پژوهش

4-1- جامعه و نمونه آماری

جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه شرکت‌های پذیرفته­شده در بورس اوراق بهادار تهران برای دوره زمانی 7 ساله از سال 1392 تا پایان سال 1398 می­باشد. در این پژوهش، از روش نمونه­گیری حذف سیستماتیک استفاده شده است و نمونه پژوهش شامل شرکت‌هایی است که معیارهای زیر را احراز نمایند:

• در طی قلمرو زمانی پژوهش تغییر سال مالی نداشته باشند و پایان سال مالی شرکت منتهی به 29 اسفندماه هر سال باشد.
• جزء شرکت‌های مالی (مانند بانک­ها، مؤسسات مالی) و شرکت‌های سرمایه­گذاری یا شرکت‌های واسطه­گری مالی نباشد.
• طی قلمرو زمانی پژوهش، وقفه معاملاتی نداشته باشند.
• اطلاعات مالی در دوره زمانی پژوهش، در دسترس باشد.

با توجه به شرایط ذکرشده، تعداد 130 شرکت به­عنوان نمونه آماری انتخاب گردید.

 

4-2- روش گردآوری داده­ها و ابزار تحلیل داده­ها

داده­های مالی پژوهش، از صورت­های مالی منتشرشده توسط شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران منتشر شده در سامانه کدال استخراج شده است و برای جمع‌آوری اطلاعات در خصوص مسئولیت اجتماعی از گزارش‌های سالیانه هیئت‌مدیره شرکت‌ها استفاده شده است. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده­ها از نرم­افزار ایویوز نسخه 9 استفاده شده است.

 

4-3- معرفی مدل و تعریف عملیاتی متغیرها

جهت آزمون فرضیه­اول پژوهش، از روش OLS(مدل رگرسیونی اول) و برای بررسی فرضیه دوم  از روش رگرسیون لجستیک (مدل رگرسیونی دوم) استفاده شده است.

رابطه 1)

رابطه 2)

 

4-3-1- متغیرهای وابسته

الف- متغیر وابسته فرضیه اول:

برای اندازه­گیری کیفیت اطلاعات حسابداری، همانند پژوهش فرانسیس و همکاران (2005) و کورنل و همکاران (2017)، از معیار قدرمطلق خطای اندازه­گیری اقلام تعهدی استفاده شده است. این معیار از قدرمطلق پسماندهای برآوردی مدل دچو و دیچو (2002) که توسط مک نیکولاس (2002) تعدیل شده، استخراج می­شود. قدر مطلق خطای اندازه­گیری اقلام تعهدی مبتنی بر این مدل، میزان انطباق اقلام تعهدی را با جریان­های نقدی گذشته، حال و آینده منعکس می­کند و با مبنای حسابداری تعهدی سازگاری بیشتری دارد. مدل دچو و دیچو (2002) به شرح رابطه 3 است.

رابطه 3)

 

که در این رابطه TACC معرف اقلام تعهدی جاری می‌باشد و برای محاسبه آن از رابطه 4 استفاده شده است.

رابطه 4)

 = (∆CA - ∆Cash - ∆STI) -∆CL - ∆STD

که در آن:

: دارایی جاری در سال جاری منهای دارایی جاری در سال قبل،∆CA

∆Cash: وجه نقد سال جاری منهای وجه نقد سال قبل،

∆STI: سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت در سال جاری منهای سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت در سال قبل،

:∆CL بدهی جاری در سال جاری منهای بدهی جاری در سال قبل،

:∆STD بدهی‌های جاری به غیر از حصه جاری تسهیلات دریافتی بلندمدت در سال جاری منهای  بدهی‌های جاری به غیر از حصه جاری تسهیلات دریافتی بلندمدت در سال قبل.

CFO: نشان‌دهنده­ جریان نقدی عملیاتی؛ Sale ∆تغییرات فروش؛ PPE دارایی­های ثابت مشهود و ɛ پسماندهای برآورد شده­ مدل است. همه­ی متغیرها با تقسیم بر کل دارایی­ها بر سال t-1 همگن شده‌اند. معیار به دست آمده از رابطه بالا، قدر مطلق پسماندهای برآورد شده­ مدل است که به عنوان معیار کیفیت اطلاعات حسابداری به شرح رابطه­ی 5 اندازه­گیری می­شود.

رابطه 5)

 

با عنایت به اینکه بین مقادیر خطا و کیفیت اطلاعات حسابداری رابطه معکوس برقرار است، برای سادگی در تفسیر نتایج، عدد (1-) در مقادیر خطا ضرب می­شود تا تفسیر نتایج بر اساس یک رابطه مستقیم بیان شود.

ب- متغیر وابسته فرضیه دوم:

با عنایت به مدل لجستیک استفاده شده، اگر اظهارنظر مقبول نسبت به صورت‌های مالی صادر شده باشد مقدار یک و در غیر اینصورت، مقدار صفر می­گیرد.

 

4-3-2- متغیر مستقل

متغیر مستقل این پژوهش، مسئولیت‌پذیری اجتماعی می­باشد که با توجه به معیارهایی که مؤسسه آمریکایی معروف به KLD که هر ساله سازمان­ها را بر اساس معیارهای اجتماعی و زیست‌محیطی رتبه­بندی می­کند، اندازه­گیری شده است. مسئولیت اجتماعی در این پژوهش دارای چهار بعد می­باشد و هر بعد آن دارای نقاط قوت و ضعف مخصوص به خود می­باشد. با تفاضل نقاط قوت از نقاط ضعف مربوطه نمره آن به دست می­آید. در نهایت با جمع تمام ابعاد فوق یک نمره کلی برای مسئولیت‌پذیری اجتماعی بدست خواهد آمد. لازم به ذکر است که در صورت وجود هر نقطه‌ضعف یا نقطه قوت مربوطه، عدد یک و در صورت نبود آن­ها عدد صفر در نظر گرفته خواهد شد. اطلاعات لازم برای این متغیرها در گزارش هیأت مدیره شرکت‌ها افشاء می­شود و در پژوهش حاضر برای معرفی هریک از ابعاد، باتوجه به ماهیت افشاگری در ایران، از شاخص­های مسئولیت‌پذیری اجتماعی در ایران و همچنین از گواهی‌نامه‌های ISO 9001 سیستم مدیریت کیفیت، ISO 14001 مدیریت زیست‌محیطی، OHSAS 18001 استاندارد ایمنی و بهداشت استفاده شده است؛ بنابراین در این تحقیق صرفاً از مدل KLD استفاده نشده است، بلکه معیارها مطابق با استاندارد ایران می­باشد که همانطور که توضیح داده شد در گزارش هیأت مدیره افشاء می­شود (حاجیها و سرافراز، 1393). مدل حاضر مدل عینی و کمی معروفیست که تاکنون از طریق نهادهای رسمی در بسیاری از کشورها برای اندازه­گیری مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکتی استفاده شده است. مدل 6 به شرح زیر می­باشد:

 رابطه 6)

CSR-S = CSR-COM-S + CSR-EMP-S + CSR-ENV-S + CSR-PRO-S

CSR-S= نمره مسئولیت‌پذیری اجتماعی، CSR-COM-S= نمره افشای مشارکت اجتماعی که از تفاضل نقاط قوت و نقاط ضعف خاص خود به صورت رابطه 7 محاسبه می­شود.

رابطه 7)

CSR-COM-S = Ʃ Strengths – Ʃ Concerns

 

همین­طور نمره ابعاد دیگر مسئولیت‌پذیری اجتماعی، همچون:CSR-EMP-S نمره افشاء روابط کارکنان،: CSR-ENV-S نمره افشاء محیط‌زیست؛ CSR-PRO-S: نمره افشاء ویژگی محصولات از طریق ذکر شده محاسبه می­شود.  برخی از نقاط قوت و ضعف ابعاد مسئولیت اجتماعی که در چهار بخش مورد تجزیه‌وتحلیل قرار داده می‌شود به شرح زیر است (میشرا و همکاران، 2011):

• معیارهای مربوط به مشارکت اجتماعی
• نقاط قوت: شامل کمک‌ به مؤسسات خیریه‌، کمک‌های غیرنقدی به برنامه‌های اجتماعی، حمایت از آموزش و ارائه بورس تحصیلی به دانشجویان، پشتیبانی برای تهیه مسکن در مناطق محروم، حمایت از فعالیت‌های ورزشی، مشارکت در طرح‌های عمومی.
• نقاط ضعف: تعطیلی کارخانه، تأثیر منفی بر کیفیت زندگی.

 

• معیارهای مربوط به سرمایه انسانی
• نقاط قوت شامل تحصیلات و آموزش کارکنان، مزایای کارکنان (پاداش، وام و سایر خدمات مالی)، مزایای بازنشستگی، مالکیت سهام کارکنان، سلامت محیط کارکنان، به اشتراک گذاشتن سود نقدی.
• نقاط ضعف شامل کاهش تعداد کارکنان، ضعف ایمنی و بهداشت کارکنان (ISO 18000)، ضعف در مزایای بازنشستگی (کسری بودجه بازنشستگی).

 

• معیارهای مربوط به کیفیت کالا و خدمات
• نقاط قوت شامل ایمنی محصولات، رعایت استانداردهای کیفیت محصول (ISO9000)، توسعه محصول، ارائه خدمات پس از فروش.
• نقاط ضعف شامل پرداخت جریمه در رابطه با ایمنی محصول، پرداخت جریمه در رابطه با تبلیغات منفی.
• معیارهای مربوط به عملکرد زیست‌محیطی
• نقاط قوت شامل کنترل آلودگی‌های هوا، استفاده از انرژی پاک (استفاده از سوخت با آلودگی کمتر)، برنامه پیشگیری آلودگی محیط‌زیست و جبران خسارت به محیط‌زیست، فعالیت‌های حفاظتی و استفاده از مواد بازیافتی برای ساخت محصول، مدیریت محیطی (ISO14000)، دریافت جایزه در زمینه محیط‌زیست، ساخت محصول مطابق با استانداردهای محیط‌زیست
• پرداخت جریمه به علت نقض مدیریت زباله و آلودگی هوا، تولید زباله­های خطرناک، استفاده از مواد شیمیایی کاهش‌دهنده اوزون.

 

4-3-3- متغیرهای کنترلی

بر اساس پژوهش­های انجام شده همانند کاری و همکاران (2017)، جیانگ و همکاران (2010)، پرایور و همکاران (2007)، گرس-گیل و همکاران (2016)، متغیرهای کنترلی در این پژوهش به شرح زیر تعریف می­شوند:

سن شرکت (Age): لگاریتم طبیعی تعداد سال­های فعالیت شرکت در بورس اوراق بهادار تهران، اندازه شرکت (Size): لگاریتم طبیعی کل دارایی­ها، اهرم مالی (Leverage): نسبت کل بدهی­ها به کل دارایی­ها، بازده دارایی (ROA): نسبت سود خالص به کل دارایی­ها، رشد فروش شرکت (SG): تغییرات فروش هرسال نسبت به سال قبل، نسبت حساب‌های دریافتنی (ARR): نسبت حساب‌های دریافتنی به کل دارایی­ها، نسبت موجودی (IR): نسبت موجودی کالای کل شرکت به کل دارایی­ها، زیاندهی (LOSS): برابر با یک اگر شرکت زیان داشته باشد، در غیر اینصورت صفر، سهامداران نهادی (IS): سرمایه­گذاران نهادی شامل درصد سهام در اختیار نهادها شامل بیمه­، بانک­ها، صندوق­های بازنشستگی، صندوق­های مشترک سرمایه­گذاری و شرکت‌های سرمایه­گذاری هستند. به عنوان متغیر مجازی، اگر شرکتی دارای سهامدار نهادی باشد برابر با یک و غیر اینصورت برابر صفر، مالکیت دولتی (IO): متغیر مجازی است که اگر شرکت غیردولتی باشد عدد یک در غیر اینصورت عدد صفر. استقلال اعضای هیئت مدیره  (IBM): تعداد اعضای غیر موظف به تعداد کل اعضای هیئت مدیره.

 

5- یافته‌های پژوهش

5-1- آمار توصیفی متغیرها

در جدول 1، برخی از آماره­های توصیفی متغیرها، شامل میانگین، میانه، حداقل و حداکثر مشاهدات و انحراف معیار ارائه شده است. میانگین رتبه اتخاذ شده شرکت‌ها برای معیار مسئولیت اجتماعی شرکتی 30 می­باشد که با عنایت به مقدار متوسط رتبه مسئولیت‌پذیری اجتماعی 14 در پژوهش حاجیها و سرافراز (1393) در نمونه 325 تایی از شرکت‌های بورسی با استفاده از روش KLD، مبین آن است که احتمالاً در سال‌های اخیر اقدامات مرتبط با مسئولیت اجتماعی رشد چندانی داشته است به نحوی که شرکت‌های ایرانی با انگیزه و فشار بیشتری برای درگیر شدن در برنامه‌های مسئولیت اجتماعی و افشای آنها روبرو شده­اند.

به طور متوسط حدود 60 درصد منابع مالی شرکت‌ها از طریق استقراض تأمین مالی شده است و حدود 12 درصد شرکت‌های نمونه زیانده بوده­اند که این مقادیر با متوسط درصد استقراض شرکت‌ها­ و شرکت‌های زیانده در پژوهش رضایی و همکاران (2019) در چین  به ترتیب به میزان 46/0 و 16 درصد تفاوت فاحشی ندارد. میانگین رشد فروش شرکت 20/0 می­باشد که نشان می­دهد شرکت‌های مورد بررسی به طور متوسط از رشد 20 درصد برخوردارند با توجه به حداقل رشد فروش شرکت که برابر منفی 100 درصد است، نشان می­دهد کاهش رشد 100 درصدی نیز در بین شرکت‌ها وجود دارد. به طور متوسط 46 درصد شرکت‌های مورد بررسی دارای سهامداران نهادی هستند و 52 درصد از شرکت‌های مورد بررسی از مالکیت دولتی برخوردارند. میانگین استقلال اعضای هیئت مدیره نشان می­دهد که 59 درصد از نمونه پژوهش از استقلال اعضای هیئت مدیره برخوردارند.

جدول (1): آمار توصیفی

نام متغیر	مشاهدات	میانگین	میانه	حداکثر	حداقل	انحراف معیار
متغیرهای پیوسته
مسئولیت اجتماعی	803	073/30	000/26	000/90	000/2	612/17
کیفیت اطلاعات حسابداری (قدرمطلق مقادیر خطا)	862	1140048	503508	14139213	344/156	1970815
سن شرکت (لگاریتم طبیعی سال)	740	186/1	230/1	698/1	301/0	223/0
اندازه شرکت (لگاریتم طبیعی کل دارایی‌ها)	908	230/6	116/6	403/8	772/4	680/0
اهرم مالی	908	602/0	615/0	295/1	012/0	198/0
بازده دارایی­ها	858	613/4	675/3	420/50	800/26-	404/7
رشد فروش شرکت	897	205/0	162/0	987/5	000/1-	439/0
نسبت حساب دریافتنی	908	284/0	250/0	910/0	000/0	188/0
نسبت موجودی	908	228/0	200/0	720/0	000/0	132/0
سهامداران نهادی	785	460/0	500/0	989/0	000/0	335/0
مالکیت دولتی	759	525/0	640/0	000/1	000/0	333/0
استقلال اعضای هیئت مدیره	794	598/0	600/0	000/1	200/0	248/0

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

 

ادامه جدول (1): آمار توصیفی

متغیرهای گسسته
نام متغیر	نوع طبقه	فراوانی	درصد
گزارش حسابرسی	1	394	229/48
	0	425	892/51
زیاندهی	1	94	477/11
	0	725	522/88

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

5-2- نتایج آزمون فرضیات پژوهش

در خصوص برقراری مفروضات رگرسیون، نتایج آزمون تورم واریانس در جداول 2 و 3 نشان می­دهد که مقدار شاخص عامل تورم واریانس (VIF) برای تمامی متغیرها کمتر از 10 می­باشد و بنابراین هم خطی مشکل نگران‌کننده در مدل‌های رگرسیونی این پژوهش نیست. آماره دوربین واتسون نیز نشان از عدم همبستگی بین‌ اجزا اخلال در مدل­ها می­باشد. با عنایت به اینکه دوره زمانی پژوهش 7 سال می­باشد، موضوع مانایی متغیرها مشکلی برای اعتبار نتایج ایجاد نمی­کند (والدریج،2010). نهایتاً آنکه تمام داده‌های متغیرهای پژوهش در سطح 1% و 99% وینسورایز شده‌اند.

نتایج آزمون F لیمر برای تشخیص الگو میان ساختار تابلویی یا تلفیقی و آزمون هاسمن برای تعیین استفاده از روش تخمین با اثرات ثابت یا اثرات تصادفی و نتایج حاصل از رگرسیون چند متغیره در جدول 2 نشان داده  شده است. مقادیر آماره آزمون  F لیمر و آزمون هاسمن نشان می­دهد که استفاده از ساختار داده‌های تابلویی و روش اثرات ثابت برای برآورد مدل مناسب خواهد بود. با توجه به مقدار آماره F، در سطح اطمینان 95 درصد مدل رگرسیون برازش شده به طور کلی معنادار است و مسئولیت اجتماعی به همراه سایر متغیرهای کنترلی تأثیر معناداری بر کیفیت اطلاعات حسابداری  دارد.

در بررسی معناداری ضرایب نتایج نشان می­دهد که مطابق با فرضیه اول پژوهش، بین افشای مسئولیت اجتماعی و کیفیت اطلاعات حسابداری رابطه معناداری وجود دارد (سطح معناداری: 038/0). مثبت بودن ضریب حاصله، نشان می­دهد که شرکت‌هایی که در افشای مسئولیت اجتماعی بهتر عمل نموده­اند، نسبت به سایرین، با احتمال کمتری اقلام تعهدی را دستکاری‌شده‌اند و در نتیجه از کیفیت اقلام تعهدی و اطلاعات حسابداری بالاتری برخوردار هستند. چنین یافته­ای در راستای شواهد تجربی پژوهش رضایی و همکاران (2019) در چین، شولتن و کانگ (2013) در کشورهای آسیایی است. یافته‌های این پژوهش بیانگر آن است که در شرایط محیطی بازار ایران، شرکت‌ها مطابق با "تئوری علامت‌دهی" در راستای افشای مسئولیت اجتماعی خود، کیفیت اطلاعاتی بالاتری را مخابره می­کنند. همچنین از میان متغیرهای کنترلی مدل، متغیرهای اندازه شرکت و سهامداران نهادی دارای ارتباط منفی و معنادار با کیفیت اطلاعات حسابداری هستند. بدین معنا که با افزایش اندازه شرکت و در وجود سهامداران نهادی،‌ خطای اقلام تعهدی بیشتر و در نتیجه کیفیت اطلاعات حسابداری کاهش می­یابد. مثبت بودن ضریب و سطح معناداری متغیر نسبت موجودی و  متغیر مجازی مالکیت دولتی نشان می­دهد که با افزایش نسبت موجودی کالای شرکت کیفیت اطلاعات حسابداری بهبود می­یابد و در شرکت‌های غیردولتی مدیریت سود کمتر و کیفیت اطلاعات حسابداری بیشتر است.

نتایج تخمین الگوی رگرسیون لجستیکی فرضیه‌ دوم پژوهش به روش داده­های ترکیبی در جدول 3 ارائه شده است. با عنایت به مقدار آماره LR در آزمون نسبت درست­نمایی مدل، معناداری کلی مدل رگرسیون لجستیک تأیید می­شود (879/88). همچنین سطح معناداری آماره کای­دو در آزمون هاسمر-لمشو بیشتر از 5 درصد است که نشان‌دهنده نیکویی برازش مدل می­باشد.

همان‌طور که در جدول 3 مشاهده می­شود، مطابق با فرضیه دوم پژوهش، بین مسئولیت اجتماعی و گزارش حسابرس ارتباط معناداری وجود دارد بدین شکل که با افزایش افشای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، اظهارنظر حسابرس با احتمال بیشتری مقبول خواهد بود. این یافته به طور ضمنی شواهد  پژوهش نرونها (2018) را تأیید می­کند و نشان می­دهد که افزایش شفافیت گزارشگری مالی شرکت‌ها،  به حسابرسان مخابره شده و بر اظهارنظر آنها تأثیرگذار است (چن و همکاران،  2012). توجه به ضرایب و سطح معناداری متغیرهای کنترلی نشان می­دهد که متغیرهای سن شرکت، اهرم مالی، بازده دارایی­ها، مالکیت دولتی و استقلال اعضای هیات مدیره دارای ارتباط مثبت و معناداری با معیار گزارش حسابرسی هستند. بدین معنا که با افزایش سن شرکت، نسبت بدهی­ها،‌ بازده دارایی­ها و  افزایش درصد اعضای غیر موظف هیات مدیره در شرکت‌ها که نشان‌دهنده استقلال بیشتر هیات مدیره است، احتمال صدور گزارش مقبول حسابرسی افزایش می­یابد. علاوه بر این، با افزایش نسبت حساب‌های دریافتنی، احتمال صدور گزارش مقبول کاهش می­یابد.

 

 

 

 

جدول (2) نتایج آزمون F لیمر،H هاسمن و رگرسیون چند متغیره فرضیه اول

نوع آزمون	مقدار آماره	درجه آزادی	سطح معناداری	نتیجه آزمون
آزمون F لیمر	512/3	(405/82)	000/0	داده­های پانل
آزمون H هاسمن	640/56	12	000/0	اثرات ثابت
متغیر	ضرایب	آماره t	سطح معناداری	عامل تورم واریانس
عرض از مبدأ (α)	7327528	102/3	002/0	-
مسئولیت اجتماعی	95/12210	072/2	**038/0	104/1
سن شرکت	9/755425	639/0	522/0	129/1
اندازه شرکت	1105838-	408/2-	**016/0	265/1
اهرم مالی	7/602414-	083/1-	279/0	756/1
بازده دارایی­ها	559/4571-	315/0-	752/0	917/1
رشد فروش شرکت	37/27690-	641/0-	521/0	138/1
نسبت حساب دریافتنی	1/289624	604/0	545/0	418/1
نسبت موجودی	2581908	657/2-	***008/0	430/1
زیاندهی	92/84952-	409/0-	682/0	295/1
سهامداران نهادی	56/20842-	563/2-	**010/0	436/1
مالکیت دولتی	51/18325	587/2	**010/0	294/1
استقلال اعضای هیئت مدیره	8/213566	433/0	665/0	078/1
R2 تعدیل شده	469/0
آماره دوربین- واتسون	969/1
آماره فیشر	699/5
سطح معناداری مدل	000/0
AQ i,t: متغیر وابسته که کیفیت اطلاعات حسابداری است. SRi,t: متغیر مستقل که مسئولیت اجتماعی است. Controlsi,t: متغیرهای کنترلی : خطای تصادفی
**و ***نشان‌دهنده معناداری‌ آماری در سطح 01/0 و 05/0 است

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

 

 

 

جدول (3) نتایج آزمون فرضیه دوم

متغیر	ضرایب	آماره والد	سطح معناداری	عامل تورم واریانس
عرض از مبدأ (α)	893/2-	262/2-	023/0	-
مسئولیت اجتماعی	018/0	247/3	***001/0	100/1
سن شرکت	614/1	262/3	***001/0	225/1
اندازه شرکت	187/0-	170/1-	241/0	349/1
اهرم مالی	513/1	315/2	**020/0	780/1
بازده دارایی­ها	064/0	476/3	***000/0	927/1
رشد فروش شرکت	248/0-	986/0-	323/0	140/1
نسبت حساب دریافتنی	025/3-	122/5-	***000/0	414/1
نسبت موجودی	321/0	334/0	737/0	429/1
زیاندهی	231/0-	678/0-	497/0	267/1
سهامداران نهادی	002/0	628/0	530/0	444/1
مالکیت دولتی	010/0	355/3	***000/0	263/1
استقلال اعضای هیئت مدیره	037/1	358/2	**018/0	112/1
R2 مک فادن	121/0
آماره نسبت درست­نمایی	879/88
سطح معناداری مدل	000/0
آماره هاسمر- لمشو (معناداری بادرجه آزادی 8)	335/10 (242/0)
آماره اندروز (معناداری با درجه آزادی 10)	734/13 (185/0)
: متغیر وابسته که برابر گزارش حسابرسی است. SRi,t: متغیر مستقل که برابر مسئولیت اجتماعی است. Controlsi,t: متغیرهای کنترلی : خطای تصادفی
**و ***نشان‌دهنده معناداری‌ آماری در سطح 01/0 و 05/0 است

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

6- بحث و نتیجه­گیری

طی دهه­های اخیر نحوه تعامل واحدهای تجاری با جامعه با تغییرات زیادی همراه بوده و شرکت‌ها را بر آن داشته تا نسبت به کلیه ذینفعان پاسخگو باشند. در صورتی که شرکت‌ها برای حفظ اجتماعی که خود در ایجاد آن نقش با اهمیتی داشته­اند، همکاری کنند و در مقابل جامعه نیز با فراهم کردن شرایط لازم جهت کسب بازدهی مناسب برای سرمایه­گذاران و اطمینان­ از نبود فعالیت‌های غیر عادلانه برای ذینفعان، بستر رشد واحد تجاری را فراهم آورد؛ می‌توانند ایجاد ثروت، اشتغال و نوآوری کنند، فعالیت­هایشان را تقویت نموده و رقابت را بهبود بخشند (ساندهو و کاپور، 2010). مسئولیت اجتماعی شرکتی متضمن این است که سازمان­های تجاری اقداماتی را برای توسعه محصول یا خدمات خوب اجتماعی، ماورای منافع شخصی خود انجام دهند (رضایی، 2016). لذا پایایی بلندمدت یک شرکت، می‌بایست از طریق پایداری اقتصادی آن که در سود آن گزارش می­شود و از طریق رفتارهای اخلاقی، مسئولیت اجتماعی و راهبری شرکتی سنجیده شود. مسئولیت اجتماعی شرکتی اخیراً توجه شایانی را از سوی سیاست‌گذاران، نهادهای نظارتی و جامعه سرمایه­گذاران جلب نموده و به نظر می­رسد که در چندین دهه پیش­رو از موضوعات کلیدی باقی بماند.

در ایران اقدامات مرتبط با مسئولیت اجتماعی در دهه اخیر رشد چندانی داشته و بسیاری از سازمان­ها به نحو فزاینده­ای از ارزش مستقیم اقتصادی مسئولیت اجتماعی آگاهی یافته و اقدام به ادغام آن با راهبرد اصلی کسب‌وکار و فعالیت‌های مدیریتی خود، نموده­اند تا بتوانند تأثیر مثبتی بر جامعه و محیط خود داشته باشند و در ضمن، شهرت و اعتبار خود را نیز تقویت کنند (گروه کارشناسان ایران، 1386). هدف پژوهش حاضر بررسی ارتباط میان مسئولیت اجتماعی شرکتی با کیفیت اطلاعات حسابداری و نوع گزارش حسابرس است. نتایج پژوهش حاضر نشان می­دهد در شرکت‌هایی که افشای مسئولیت اجتماعی بیشتر است، کیفیت اطلاعات حسابداری بالاتر است. این بدین معناست که بر اساس تئوری علامت‌دهی، شرکت‌های با مسئولیت‌پذیری اجتماعی خوب، تمایل دارند گزارشگری مسئولیت اجتماعی را توسعه دهند که این اقدام آنها در راستای بهبود اعتبار و کیفیت خدمات و محصولات، با بهبود کیفیت اطلاعات حسابداری همراه می­شود. همچنین این شرکت‌ها به احتمال بیشتری موفق به اخذ اظهارنظر مقبول در گزارش حسابرسی می­شوند. یافته­های پژوهش در راستای شواهد تجربی پژوهش رضایی و همکاران (2019)، شولتن و کانگ (2013) و نرونها (2018) است.

 نتایج این پژوهش اطلاعات سودمندی برای سیاستگذاران، نهادهای نظارتی و شرکت‌ها در اختیار می­­گذارد. توسعه و بهبود امتیاز مسئولیت اجتماعی شرکتی برای موفقیت در اصلاحات آتی مورد نیاز جهت بهبود کارایی بازار، حفاظت سرمایه‌گذار، استفاده کارا از منابع و فعالیت‌های اجتماعی در بازار ایران، نقش کلیدی ایفا می­کند. نتایج نشان می­دهد که سرمایه­گذاران می‌توانند عملکرد اثربخش و مناسب مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را به عنوان علامتی از بهبود کیفیت اطلاعات حسابداری تلقی نمایند و در نتیجه این پژوهش در غناپذیری جریان تحقیقاتی مربوط به کیفیت اطلاعات حسابداری، قضاوت و تصمیم­گیری مدیریتی و پایداری مسئولیت اجتماعی تأثیرگذار است. مدیران شرکت‌ها می­بایست برنامه­های مناسب مسئولیت اجتماعی را به شکلی توسعه دهند که چارچوبی برای یکپارچه نمودن اقدامات و فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی با کیفیت اطلاعات حسابداری فراهم گردد. همچنین با عنایت به محتوای اطلاعاتی مسئولیت اجتماعی برای بازار سرمایه، به سازمان بورس و اوراق بهادار پیشنهاد می‌شود، مانند رتبه شفافیت و سطح افشاء، با استفاده از مدل‌های شناخته شده معیاری جهت رتبه­بندی سطح افشای مسئولیت اجتماعی برای شرکت‌های فعال در بازار سرمایه ارائه نماید. با عنایت به پیوسته بودن مفهوم مسئولیت‌پذیری اجتماعی با پایداری شرکتی، انجام پژوهش در خصوص رابطه ابعاد پایداری شرکت با کیفیت اطلاعات حسابداری و همچنین اظهارنظر حسابرسان به‌منظور پژوهش­های آتی توصیه می­شود. همچنین بررسی ارتباط مسئولیت‌پذیری اجتماعی با تلاش حسابرسی و کیفیت حسابرسی می­تواند بر غنای ادبیات پژوهشی حاضر بیفزاید. نتایج این پژوهش به دلیل محدودیت­های بالقوه، می­بایست با رعایت ملاحظات و احتیاط تفسیر شود. عوامل زیادی که می‌توانند بر تصمیمات مدیریت در خصوص عملکرد مسئولیت اجتماعی تأثیرگذار باشند همانند اذهان عمومی، تعهد اخلاقی و حفظ شهرت مستقیماً در این مطالعه مورد بررسی قرار نگرفته است. لذا به نظر می­رسد تحقیقات آتی در حوزه ارتباط با مسئولیت اجتماعی و کیفیت اطلاعات حسابداری می­بایست تأثیر گسترش ارزش­های اخلاقی، استانداردهای اجتماعی و تغییرات در نظرات جامعه در خصوص نقش واحدهای تجاری را نیز مورد توجه قرار دهند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[1]- گروه حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران. نویسنده مسئول. [e-mail]

[2]- گروه حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی و افتصادی ، دانشگاه الزهرا (س)، ، تهران، ایران. [e-mail]

[3]- گروه حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی و افتصادی ، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.   [e-mail]

 

 

[i] Donaldson

[ii] Font

[iii] Dhaliwal

[iv] Callen

[v] Zhu & Niu

[vi] Cornell

مراجع

 

• اسماعیل­پور، رضا، یاسر رضایی پیته­نوئی و محمد غلامرضاپور، (1398)، "مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت و ضعف کنترل‌های داخلی: آزمون تجربی نظریه ذینفعان و علامت‌دهی"، دو فصلنامه حسابداری ارزشی و رفتاری، دوره 4، شماره 8، صص 318-338.
• اسمعیل پور، سحر، حسین راد کفتروردی و سینا خردیار، (1397)، "بررسی رابطه میان محدودیت­های مالی و مسئولیت اجتماعی"، رساله کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی کوشیار (غیر انتفاعی- غیر دولتی).
• بنی مهد، بهمن و حسن چناری، (1398)، "پایداری شرکتی: راهبردی تئوریکی و یکپارچه با رویکرد دستوری و عمل‌گرا"، فصلنامه حسابداری مدیریت دوره 12، شماره 42، صص 103-125.
• ثقفی، علی، قاسم بولو و محمد محمدیان، (1390)، "کیفیت اطلاعات حسابداری، سرمایه­گذاری بیش از حد و جریان نقدی آزاد"، پیشرفت­های حسابداری، 3 (2)، صص 37-67.
• حاجیها، زهره و بهمن سرافراز، (1393)، "بررسی رابطه بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها و هزینه حقوق صاحبان سهام در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، پژوهش­های تجربی حسابداری، سال چهارم، شماره 14، صص 105-123.
• حاجیها، زهره و عبدالرضا شاکری، (1398)، "حاکمیت شرکتی، افشای مسئولیت اجتماعی و ارزش شرکت"، فصلنامه پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 11، شماره 44، صص 175-192.
• حساس یگانه، یحیی و قدرت اله برزگر، (1392)، "ارائه مؤلفه‌ها و شاخص­های بعد اجتماعی مسئولیت شرکت‌ها و وضعیت موجود آن در ایران"، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، دوره دوم، شماره 1، صص 209-234.
• حساس یگانه، یحیی و قدرت اله برزگر، (1394)، "مدلی برای افشاء مسئولیت اجتماعی و پایندگی شرکت‌ها و وضعیت موجود آن در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ایران"، فصلنامه بورس اوراق بهادار، سال هشتم، شماره 29، صص 91-110.
• حساس یگانه، یحیی، حسینعلی سهرابی و محمد غواصی کناری، (1399)، "ارتباط گزارشگری مسئولیت اجتماعی با ارزش شرکت"، فصلنامه پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 12، شماره 45، صص 1-20.
• حیدری کرد زنگنه، غلامرضا و زهره عالی پور، (1386)، "مهندسی فرهنگ خصوصی‌سازی"، تهران، پندارفارس.
• خواجوی، شکرا..، علیرضا گودرزی و عبدالمجید سرمدی­نیا، (1398)، "رابطه بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی و انتخاب حسابرس، با تأکید بر شهرت حسابرس شرکت"، پژوهش­های کاربردی در گزارشگری مالی، دوره هشتم، شماره 14، صص 43-66.
• ذوالفقاری، مهدی و نگینعشوری خطیبی، (1397)، "تأثیر گزارشگری مسئولیت اجتماعی (CSR) بر موفقیت رقابتی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"،  دوره اول، شماره2، صص 54 –
• سپاسی، سحر و مرتضی حسن­زاده، (1395)، "تأثیر بعد اقتصادی مسئولیت اجتماعی شرکت روی پایداری سود"، دو فصلنامه حسابداری ارزشی و رفتاری. سال اول، شماره اول، صص 123-138.
• شیخیان عزیزی، جعفر و حسام باقری، (1389)، "راهبردهای اساسی انجام مسئولیت اجتماعی"، پژوهشنامه مسئولیت اجتماعی سازمان­ها، شماره 4، صص 95-122.
• جبارزاده کنگرلوئی، سعید، سمیه فاتحی و مرتضی ‌متوسل، (1395)، "ایدئولوژی‌های اخلاقی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی و عدم تقارن اطلاعاتی در شرکت‌ها"، فصلنامه پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، سال 8.، شماره 31، صص 23-40.
• جلیلی، صابر و فرزادقیصری، (1393)، "بررسی ارتباط بین کیفیت سود و مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، دانش حسابرسی سال چهاردهم، شماره 57، صص 147-170.
• عظیمی، مجید و سمیه گنجی ارجنکی، (1395)، "تأثیر مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت بر کیفیت گزارشگری مالی"،مطالعات حسابداری و حسابرسی، سال پنجم، شماره 17، صص 1-22.
• کاشانی­پور، محمد، غلامرضا جندقی و محمد رحمانی، (1397)، "بررسی رابطه بین کیفیت گزارشگری مالی با افشا اطلاعات پایداری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، پژوهش­های تجربی حسابداری، سال هشتم، شماره 29، صص 1-21.
• گروسی، حبیب الله، ناصر ایزدی نیا و محسن دستگیر، (1399)، "تأثیر سطح افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی بر ارزش بازار شرکت"، فصلنامه پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 12، شماره 46، صص 51-76.
• گروه کارشناسان ایران، (1386)، "مسئولیت اجتماعی سازمان (CSR) با رویکرد "EFQM، انتشارات کیفیت و مدیریت با همکاری نشر مرندیز.
• مران جوری، مهدی و رضیه علی خانی، (1393)، "افشای مسئولیت‌های اجتماعی و راهبری شرکتی. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی"، دوره 21، شماره 3، صص 329-348.
• همایونی راد، راحله، فریدون رهنمای رودپشتی، هاشم نیکومرام و مهرداد نوابخش، (1399)، "جامعه‌شناسی حسابداری، دیدگاه‌ها و چالش‌ها: از منظر پارادایم­های غالب"، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، سال نهم، شماره 33، صص 9-24.
• Callen, J L., Khan, M., Lu, H, (2013), “Accounting Quality, Stock Price Delay, and Future Stock Returns”, Contemporary Accounting Research, Vol. 30. Issue 1, PP. 269-295.
• Carey, P., Liu, L.,Qu, W, (2017), “Voluntary Corporate Social Responsibility Reporting and Financial Statement Auditing in China q”, Journal of Contemporary Accounting & Economics. 13, PP. 244–262.
• Chen, R., Hung, S, (2020), “Exploring the Impact of Corporate Social Responsibility on Real Earnings Management and Discretionary Accruals”, Corporate Social Responsibility and Environmental Management, PP. 1-19.
• Chen, L., Srinidhi, B., Tsang A., Yu, W, (2012), “Corporate Social Responsibility, Audit Fees, and Audit Opinions”.
• Chepurko, I., Dayanandan, A., Donker, H., & Nofsinger, J, (2018), “Are Socially Responsible Firms Less Likely to Restate Earnings?”, Global Finance Journal, 38, PP. 97–109.
• Choi, B. B., Lee, D., & Park, Y, (2013), “Corporate Social Responsibility, Corporate Governance and Earnings Quality: Evidence from Korea”, Corporate Governance: An International Review, 21(5), PP. 447–467.
• Cornell, B., Landsman, W., & Stubben, S, (2017), “Accounting Information, Investorsentiment and Market Pricing”, Journal of Law, Finance, and Accounting, 2(2), PP. 325-345.
• Dechow, P. M., & Dichev, I. D, (2002), “The Quality of Accruals and Earnings: Therole of Accrual Estimation Errors”, Accounting Review, 77 (1), PP. 35–59.
• Dhaliwal, D.S.; Radhakrishnan, S.; Tsang, A.; Yang, Y.G, (2012), “Nonfinancial Disclosure and Analyst Forecast Accuracy: International Evidence on Corporate Social Responsibility Disclosure”, The Accounting Review, Vol. 87, PP. 723-759.
• Font, X., Guix, M., & Bonilla-Priego, M. J, (2016), “Corporate Social Responsibility in Cruising: Using Materiality Analysis to Create Shared Value”, Tourism Management, 53, 175–186.doi:10.1016/j.tourman.2015.10.007
• Francis, J., La Fond, R., Olsson, P., & Schipper, K, (2005), “The Market Pricing of Accruals Quality”, Journal of Accounting and Economics, 39(2), PP. 295–327.
• Francis, J., R. LaFond, et al, (2004), "Cost of Equity and Earnings Attributes", Accounting Review 79, PP. 967-1010.
• Ghoul, S., Guedhami, O., Kwok, C., & Mishra, D, (2011), “Does Corporate Social Responsibility Affect the Cost of Capital?”, Journal of Banking and Finance, 35, PP. 2288–2406.
• Goss, A., & Roberts, G, (2011), “The Impact of Corporate Social Responsibility on the Cost of Bank Loans”, Journal of Banking and Finance, 35, PP. 1794–1810.
• Gras-Gil, E., Hernandez, J., & Manzano, M. P, (2016), “Investigating the Relationship between Ccorporate Social Responsibility and Earnings Management: Evidence from Spain”, Business Research Quarterly, 19(4), PP. 289–299.
• Huang, X. B., & Watson, L, (2015), “Corporate Social Responsibility Research in Accounting”, Journal of Accounting Literature, 34, PP. 1–16
• Hummel, K., & Schlick, C, (2016), “The Relationship between Sustainability Performance and Sustainability Disclosure—Reconciling Voluntary Disclosure Theory and Legitimacy Theory”, Journal of Accounting and Public Policy, 35(5), PP. 455–476.
• Jiang, J., Petroni, K. R., & Wang, I. Y, (2010), “CFOs and CEOs: Who Have the most Influence on Earnings Management?”, Journal of Financial Economics, 96, PP. 513–526.
• Kim, Y., Li, H., & Li, S, (2014), “Corporate Social Responsibility and Stock Price Crash Risk”, Journal of Banking and Finance, 43, PP. 1–13.
• Lau, C. M., Fan, D. K. K., Young, M. N., & Wu, S. K, (2007), “Corporate Governance Effectiveness during Institutional Transition”, International Business Review, 16, PP. 425-448.
• McNichols, M. F, (2002), “Discussion of the Quality of Accruals and Earnings: The Role of Accrual Estimation Errors”, Accounting Review, 77 (1), PP. 61–69.
• Mishra, Dev R,. Sadok El Ghoul., Omran Guedhami., Chuk C. Y. Kwok, (2011), “Does Corporate Social Responsibility Affect the Cost of Capital?”, Journal of Banking &Finance, Vol. 35, Issue 9, PP. 2388-2406.
• Nasr, H, (2010), “Corporate Social Responsibility Disclosure: an Examination of Framework of Determinants and Consequences”, Doctoral Thesis, Durham University. Available at Durham E-Theses, Online: http://etheses.dur.ac.uk/480/.
• Newstram, John and Davis, Keith, (2002), “Corporateal Behavior: Human Behavior at Work”, New York: McGraw-Hill.
• Noronha, C S., Guan, J., Fan, J, (2018), “Firm Value and Social Contribution with the Interaction of Corporate Governance”, Accounting Management and Policy Journal.
• Prior,D., Surroca, J., Tribo., J A, (2007), “Earnings Management and Corporate Social Responsibility”.
• Rezaee, Z, (2016), “Business Sustainability Research: A Theoretical and Integrated Perspective”, Journal of Accounting Literature, 36, PP.48–64.
• Rezaee, Z, (2017), “Business Sustainability: Performance, Compliance, Accountability and Integrated Reporting”. Routledge.
• Rezaee, Z., Doub, H., Zhangc H, (2019), “Corporate Social Responsibility and Earnings Quality: Evidence from China”, Global Finance Journal. In Press.
• Sandhu, H S; Kapoor, Shveta, (2010), “Corporate Social Responsibility Initiatives: An Analysis of Voluntary Corporate Disclosure”, South Asian Journal of Management, 17 (2), PP. 47-80.
• Sikka, P, (2011), “Accounting for Human Rights: The Challenge of Globalization and Foreign Investment Agreements”, Journal of Critical Perspectives on Accounting. London,22 (8), PP. 811-827.
• Scholtens, B., & Kang, F. C, (2013), “Corporate Social Responsibility and Earnings Management: Evidence from Asian Economies”, Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 20(2), PP. 95–
• Wooldridge, J. M, (2010), “Econometric Analysis of Cross Section and Panel Data”, The MIT Press.
• Zhu, B., & Niu, F, (2016), “Investor Sentiment, Accounting Information and Stock Price: Evidence from China”, Pacific-Basin Finance Journal, 38 (3), PP. 125-134.

 

 

یادداشت‌ها