احکام و آداب تعلیم و تعلّم در حیطه فرایند یاددهی‌– یادگیری

مطالعات فقهی و فلسفی

دوره 12، شماره 47، مهر 1400، صفحه 1-13   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عیسی بهرامی¹؛ عباسعلی حیدری^{* 2}؛ محمود قیوم زاده³

¹دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

²استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

³استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی احکام و آداب تعلیم و تعلّم در اسلام در حیطه فرایند یاددهی – یادگیری است. روش تحقیق اسنادی – کیفی بوده و وظایف مشترک تعلیم و تعلم در فقه تربیتی، آداب مربی­و متربی قبل از تدریس، حین تدریس  و پس از تدریس و نیز احکام ناظر بر آنها بررسی شد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که آداب تعلیم و تعلم از نظر طبقه‌بندی دارای ابعاد اخلاقی، روحی، روانی و فنی برخوردار می‌باشد. وظایف معلمان و متعلمان به اقتضای نقش‌آفرینی آن­ها متفاوت بوده، تقیّد به اجرای آن­ها فرایند تعلیم و تربیت را اثربخش می­سازد. آداب تعلیم و تعلم در فرایند یاددهی – یادگیری در مراحل قبل از تدریس، حین تدریس و پس از تدریس تفکیک‌پذیر بوده و برای معلم و شاگرد رفتارهای متناسبی را طلب می‌کند. احکام تعلیم و تربیت موجب می‌شود تا منافع معلم و متعلم در سطوح فردی و اجتماعی، در دنیا و آخرت تضمین گردد.

کلیدواژه‌ها

آداب تعلیم و تعلم؛ احکام تعلیم و تعلم؛ وظایف مربی و متربی؛ فرایند یاددهی‌- یادگیری

مراجع

­ طوسی، محمد بن حسن (1409ق). التبیان. بیروت: داراحیاء التراث العربی، ج6.

اعرافی، علیرضا (1393). قواعد فقهی. قم: انتشارات موسسه اشراق و عرفان.

اعرافی، علیرضا (الف 1395). فقه تربیتی (مبانی و پیش فرض‌ها). قم: موسسه اشراق و عرفان، ج7، 1.

اعرافی، علیرضا (ب 1395). تأثیرات  فقه بر نظام تربیتی. راهبرد فرهنگ، 36، ص 113-131.

اعرافی، علیرضا (ج ۱۳۹۵). آداب مشترک تعلیم و تعلّم. تحقیق و نگارش احمد امامی‌راد. قم: انتشارات موسسه اشراق و عرفان، ج7.

اعرافی، علیرضا؛ طرقی، مجید؛ مولودی، حسین (1397). بررسی قاعده‌ی فقهی علم نافع در تعلیم و تعلم. فقه تربیتی، 5(10)، ص 137-162.

اعرافی، علیرضا؛ محمودیان، حسین؛ شهامت، احمد (1398). وظیفه‌مندی عمومی در تربیت اخلاقی و فقه تربیتی. مطالعات فقه تربیتی، 5(9)، ص 7-36.

اعرافی، علیرضا؛ مهری‌رمی، تقی (۱۳۹۷). بررسی نقش مدارا در تعلیم و تربیت ارزش‌های عبادی با رویکرد فقهی. مطالعات فقه تربیتی، 5(10)، ص 111-136.

باقری، خسرو (1395). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران: انتشارات مدرسه.

بجنوردی، سید محمدحسین (1419ق). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.

برقی، احمد (1371ق). المحاسن. تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم.

حلّی، محمد بن حسن بن یوسف اسدی (1387ق). ایضاح الفواید فی شرح مشکلات القواعد. قم: انتشارات اسماعیلیان، ج2.

خویی، سید ابوالقاسم (1417ق). محاضرات فی اصول الفقه. قم: انتشارات انصاریان.

رزاقی، هادی (۱۳۸۱). فقه التربیه (تعامل فقه و تربیت). پژوهش و حوزه، 9، ص 25-38.

رفسنجانی مقدم، مصطفی؛ محمودیان، علی (۱۳۹۵). نگرشی نو به فقه تربیتی بر پایه فقه القرآن. مشکوه، 133، ص 91-108.

زامل، عبدالحسین (1423ق). شرح القواعد السعدیه. ریاض: داراطلس الخضرا .

سدلان، صالح (1417ق). القواعد الفقهیه اکبری. ریاض: داربلنسیه.

سیف، علی اکبر (۱۳۹۶). روانشناسی پرورشی. تهران: انتشارات آگاه.

شهید ثانی، زین‌الدین عاملی جبعی (1386). منیه المرید آداب المفید و المستفید. ترجمه و نگارش محمدباقر حجتی. تهران: انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ بیست و نهم.

طرقی اردکانی، مجید؛ ابراهیمی، جواد (1397). تربیت اجتماعی از منظر فقهی مبتنی بر نظام قواعد فقهی. مطالعات فقه تربیتی، 5(9)، ص 37-62.

عرسان کیلانی، ماجد (1386). سیر آرای تربیتی در تمدن اسلامی. ترجمه بهروز رفیعی. تهران: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

فاضل لنکرانی، محمد (1425ق). جامع المسائل. قم: انتشارات امیرالعلم.

محمودیان، حسین؛ امامی‌راد، احمد (1398). بررسی فقهی سیره معصومین(ع) در تربیت اخلاقی. مطالعات فقه تربیتی، 5(11)، ص 123-143.

مصباح یزدی، محمدتقی (1378). آموزش فلسفه. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، سازمان تبلیغات اسلامی.

مطهری، مرتضی (1389). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: انتشارات صدرا، چاپ شصت و ششم.

موسوی، سید نقی (1395). درآمدی بر فلسفه فقه تربیتی. پژوهش در مسایل تعلیم و تربیت اسلامی، 24(30)، ص9- 30.

موسوی، سید نقی (1397). فقه تربیتی در ترازو، ارزیابی نقدها. مطالعات فقه تربیتی، 31، ص 7-21.

همت بناری، علی (۱۳89). نگاهی به تعامل فقه و تربیت با تاکید بر نقش فقه تربیتی. معرفت، (57)، ص 14-28.

همت بناری، علی (1396). تحلیل تربیتی احکام فقهی عرصه‌ای نو در تعلیم و تربیت اسلامی. مطالعات فقه تربیتی، 4(7)، ص 37-62.