علل و انگیزه ‏های کاربردی مضامین تعلیمی مبتنی بر سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی در مثنوی معنوی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 5، دوره 13، شماره 51، آذر 1400، صفحه 118-145   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2021.686750

نویسندگان

فرزانه آباد¹؛ شبنم حاتم پور^{* 2}؛ فرزانه سرخی¹؛ فریدون طهماسبی¹

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.

²گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران. (نویسنده مسؤول)

چکیده

مبانی اعتقادی، ارزش‏ها، نظام باورها و شیوه‏های حکومتی در هر جامعه، سبک زندگی معینی را تعیین می‏کند. درواقع هر جامعه برای شکل‏گیری و رشد اجتماعی خود، نیازمند بهره‏گیری از الگوهای متعدد رفتاری و کنشی در سطوح مختلف است. توجه به سبک زندگی به‏اقتضای اسلامی‏بودن جامعۀ ایرانی یکی از ضروریات است که در جامعۀ ایرانی به ‏آن توجه بسیاری شده است. بر این اساس، مثنوی مولوی ـ که نقش مهمی در ادبیات تعلیمی و اخلاقی دارد ـ در شکل‏دادن به ‏نوعی از سبک زندگیِ متناسب با مقوله‏های فرهنگی و خاص جامعۀ اسلامی ایرانی تأثیرگذار بوده است. بر همین مبنا، ساختار اصلی این مقاله با رویکرد تحلیل این موضوع با دو هدف عمده دنبال می‏شود: 1) علل و انگیزه‏های کاربردی مضامین تعلیمی مولانا در مثنوی به چه شیوه‏هایی بیان شده است؟ 2) گستردگی این مضامین در مثنوی در چه حدی بوده است؟ برای دستیابی به این دو مقصود، اشعار مولانا در شش دفتر مثنوی بررسی شد. بر همین اساس به بررسی و تحلیل مطالبی دربارة علل و انگیزه‏های کاربردی مضامین تعلیمی در مثنوی پرداخته شد که می‏تواند در سبک زندگی اسلامی مؤثر باشد. در این تحقیق که رویکردی توصیفی ـ تحلیلی دارد، ضمن تبین علل و انگیزه‏های کاربرد تعلیمی مولانا در مثنوی سعی شده است به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که «مولانا تا چه میزان از روش‏ها و شیوه‏های تنبیه، تبشیر، انذار، تذکار، تمثیل و مانند آن بهره برده است؟». مهم‏ترین نتیجه آن شد که مولانا در مثنوی برای هدایت انسان‏ها به‏سوی کمال انسانی، از روش تبشیر و تنبیه بیشتر بهره برده است.
 
 
 

کلیدواژه‌ها

مضامین تعلیمی؛ سبک زندگی؛ اسلامی ـ ایرانی؛ مثنوی معنوی

مراجع

1. 1. قرآن کریم.
2. جاهدجاه، عباس؛ رضایی، لیلا (1393)، بلاغت، چ دوم، تهران: پیام نور.
3. جعفری تبریزی، محمدتقی (1362)، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال‏الدین محمد بلخی، ج سوم، چ دهم، تهران: اسلامی.
4. حاجیانی، ابراهیم (1386)، الگوهای سبک زندگی ایرانیان، چ دوم، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک.
5. ــــــــــــــــ (1388)، جامعه‏شناسی هویّت ایرانی، تهران: پژوهشکدة تحقیقات استراتژیک.
6. خردمندپور، مسعود؛ آباد، فرزانه (1395)، کیمیای سخن پارسی، دزفول: دارالمؤمنین.
7. زمانی، کریم (1387)، شرح جامع مثنوی معنوی مولانا جلال‏الدین محمد بلخی (دفتر اول تا ششم)، تهران: اطلاعات.
8. ـــــــــــ (1382)، میناگر عشق، تهران: نشر نی.
9. فروزانفر، بدیع‏الزمان (1373)، شرح مثنوی شریف، چ دهم، تهران: زوار.
10. فرهادی، مریم؛ رهبری‏منش، کمال (1394)، «مبانی نظری سبک‏ زندگی ایرانی اسلامی»، مجموعه‏‏مقالات همایش ملی معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی، برگرفته از پایگاه https://civilica.com/doc/371558/.
11. فتوحی، محمود (1395)، بلاغت تصویر، چ 4، تهران: سخن.
12. کاویانی، محمد (1391)، سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
13. مولوی، جلال‏الدین محمد (1363)، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، رینولد. ا.، جلد چهارم کشف‏الأبیات، تهران: امیرکبیر.
14. مهدوی کنی، محمدسعید (1387)، دین و سبک‏ زندگی، تهران: گروه فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق^(ع).
15. همایی، جلال‏الدین (1369)، مولوی‏نامه، تهران: آگاه.
16. وزین‏پور، نادر (1368)، آفتاب معنوی، چ سوم، تهران: امیرکبیر.