بررسی انتقادی نسخه‏ های خطی و چاپی مونس ‏العشاق عربشاه یزدی

پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

مقاله 3، دوره 5، شماره 14، اسفند 1399، صفحه 65-93   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/noskheh.2021.686792

نویسنده

محمد شهبازی^*

دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز

چکیده

با پژوهش در متون ناشناختة ادبی، ضروری است نسخ خطی از کتابخانه‏ها استخراج و بررسی شود. منظومه‏های عرفانی از دیرباز گسترة مطالعاتی بیشتری نسبت‏به دیگر انواع ادبی داشتند و به همین سبب اغلبِ نسخه‏های خطی موجود، در حوزة ادب عرفانی است. یکی از همین منظومه‏های ماندگار، مونس‏العشاق عربشاه یزدی است که شرحی منظوم بر رسالة عرفانی ـ تمثیلی فی حقیقة العشق سهروردی است. این منظومه در بحر هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف (مفعول مفاعلن فعولن) و در حدود 1968 الی 1985 بیت سروده شده است. هدف این پژوهش پاسخ به این پرسش است: «کدام‏یک از نسخه‏های مونس‏العشاق برای منابع پژوهشی معتبر و کامل است؟». از رهگذر بررسی «حروف اضافه»، «آغاز و عنوان فصل‏ها»،«جا‏به‏جایی ابیات» و «واژگان»، صحیح‏ترین نسخه (دو نسخة خطی، دو نسخه چاپی) را به پژوهشگران معرفی می‏کنیم. روش مطالعه مبتنی بر ابزار کتابخانه‏ای و شیوة تحلیلی ـ توصیفی است؛ محدودة مطالعه‏شده، نسخه‏های خطی و چاپی منظومة مونس‏العشاق است که در کتابخانة ایران و پاکستان موجود است. یافته‏ها چنین نشان می‏دهد که منظومه در عهد شاه یحیی مظفری (حک. 764‑795 ق.) سروده شده است. زبان شعری عربشاه سنجیده بوده و در کاربرد واژگان عرفانی بسیار مهارت داشته است؛ ازلحاظ فکری مخالف فلسفه بوده؛ اما در شرح رساله تحت تأثیر تفکر حاکم بر نگرش فلسفی سهروردی قرار گرفته و منظومه را با «خردگرایی» آغاز کرده است. نتایج پژوهش چنین نشان می‏دهد که از میان نسخه‏های یادشده، نسخة چاپی «هاشمی» معتبرتر از سایر نسخه‏هاست؛ زیرا ازنظر ضبط واژگان و محتوا به رسالة سهروردی نزدیک‏تر است.
 
 
 

کلیدواژه‌ها

نسخة خطی؛ مونس‏ العشاق؛ عربشاه یزدی؛ گنج‏ بخش

مراجع